زردی یا یرقان نوزاد راه های تشخیص و درمان

زمان تقریبی مطالعه: 15 دقیقه

یکی از مشکلاتی که پس از تولد نوزاد ممکن است مادر و پدر با آن دسته و پنجه نرم کنند زردی نوزاد یا یرقان است. این بیماری به‌خصوص در نوزادان نارس شایع است و همچنین، شیوع آن در پسرها بیشتر از دخترهاست. 

زردی معمولا در هفته اول( به خصوص در روز سوم تا هفتم) زندگی نوزاد بروز پیدا می‌کند. این بیماری اغلب با درمان‌های روتین کنترل و برطرف می‌شود. اما در برخی مواقع ممکن است درمان غیرتهاجمی ضروری باشد، وگرنه ممکن است به آسیب مغزی یا مرگ نوزاد منجر شود. در ادامه با زردی در نوزادان بیشتر آشنا می‌شوید.

زردی نوزاد چیست؟

اگر سوال شما این است که زردی یا یرقان نوزاد چیست لازم است بدانید زردی نوزاد به معنای زرد شدن پوست و چشم‌های اوست. این بیماری بسیار شایع است. در نوزادانی که به‌موقع متولد شده‌اند، زردی به‌ندرت هشدارآمیز است و معمولا به‌صورت خودبه‌خود از بین می‌رود.

یرقان نوزاد زمانی رخ می‌دهد که، سطح بیلی‌روبین  در بدن نوزاد بالا باشد. بیلی‌روبین رنگ‌دانه زردی است که در طی تجزیه طبیعی سلول‌های قرمز خون تولید می‌شود. در کودکان بزرگتر و بزرگسالان، کبد بیلی‌روبین را پردازش می‌کند و آن را از طریق روده‌ها از بدن دفع می‌کند اما در نوزادان، کبد برای پردازش بیلی‌روبین به اندازه کافی رشد نکرده است.

چون عوارض درمان نشدن زردی جدی است، پزشکان توصیه می‌کنند که همه نوزادان تازه‌متولدشده قبل از اینکه از بیمارستان مرخص شوند و همچنین مجددا وقتی بین سه تا پنج روز از تولد آن‌ها گذشته است ازنظر ابتلا به زردی معاینه شوند. معمولا زردی با رشد کبد نوزاد و در عرض دو تا سه هفته بهبود پیدا می‌کند اما اگر بیشتر از سه هفته طول بکشد ممکن است نشان‌دهنده ابتلای نوزاد به یک بیماری زمینه‌ای باشد.

علائم زردی نوزاد چیست؟

اولین نشانه زردی ، زرد شدن پوست و چشم نوزاد است. این مسئله ممکن است در عرض سه تا چهار روز پس از تولد نوزاد شروع شود. معمولا قبل از انتشار به سراسر بدن در صورت بروز پیدا کند. بین سه تا هفت روز پس از گذشت از تولد، سطح بیلی‌روبین به اوج می‌رسد. اگر در این زمان بر روی پوست نوزاد با انگشت فشار دهید و زرد شدن آن ناحیه از پوست را مشاهده کنید، احتمالا فرزندتان به زردی مبتلاست.

همچنین اگر در نوزاد علائم زیر را مشاهده کردید باید زردی نوزاد را جدی بگیرید:

• رنگ پوستش به شدت زرد است یا زرد شدنی که به نظر می رسد در حال بدتر شدن است.
• زردی آنها به سمت بازوها و پاها در حرکت است
• نوزاد بسیار خواب آلود است.
• بیش از 15 درصد از وزن تولد نوزاد کم شده است.
• کم اشتهاست و از خوردن شیر مادر یا شیشه شیر پرهیز  می‌کند.

علت زردی نوزادان چیست؟

برخی از نوزادان بیشتر در معرض ابتلا به زردی قرار دارند. این نوزادان عبارت‌اند از:

• پیش از 37 هفته متولد شده‌اند.
• در هنگام تولد کمتر از 2.5 کیلوگرم وزن داشته‌اند.
• نوزادانی که سابقه زردی در خانواده‌شان وجود دارد. مثلا خواهر یا برادرشان هنگام تولد دچار زردی بوده است و به درمان با تعویض خون نیاز پیدا کرده بودند. 
• نوزادانی که به دلیل مشکل تغذیه یا نبود شیر مادر، شیر مادر یا شیر خشک را به اندازه کافی دریافت نمی‌کنند.
• نوزادانی که گروه خونی آن‌ها با گروه خونی مادرشان همخوانی ندارد.

بدن نوزادی که گروه خونی‌اش با گروه خونی مادرش سازگار نیست، می‌تواند آنتی‌بادی‌هایی تولید کند که این آنتی‌بادی‌ها باعث از بین رفتن گلبول‌های قرمز خون نوزاد می‌شوند و درنتیجه، سطح بیلی‌روبین در بدن او را به‌صورت ناگهانی افزایش می‌دهند.

شیر مادر و زردی نوزادان 

شاید شما هم این سوال در ذهنتان باشد که آیا شیر مادر می‌تواند علت زردی درنوزاد باشد؟

شیر مادر معمولا علت زردی نوزاد نیست اما کم بودن شیر مادر و در نتیجه کاهش سطح مایعات در بدن بچه می تواند موجب غلیظ شدن خون و بالا رفتن سطح بیلیروبین خون نوزاد شود. بنابراین اگرنوزاد فقط با شیر مادر تغذیه می شود و هنوز مادر شیر کافی ندارد، زردی در بدن او سریعتر رشد می‌کند و شدیدتر است. این مشکل در بچه هایی که با شیر خشک تغذیه می شوند اگر به اندازه کافی شیرخشک دریافت کنند کمتر دیده می‌شود.

نوعی اختلال نیز به نام “زردی شیر مادر (breast-milk jaundice)”  وجود دارد که در چند هفته اول بعد از تولد رخ می دهد. این بیماری در هفته دوم یعنی در روز های 7 تا 11 بعد از تولد قابل تشخیص است.

در این شرایط نوزاد ممکن است شیر کافی هم خورده و افزایش وزن طبیعی داشته باشد، اما دچار زردی می‌شود. علت آن است که ترکیبی از شیر با توانایی پردازش و دفع بیلیروبین تداخل دارد. این عارضه در زردی فیزیولوژیک رخ می دهد و هفته ها تا حتی یک ماه پس از تولد برطرف می شود.

زردی شیر مادر در بچه هایی که تنها با شیر مادر تغذیه می شوند تقریبا شایع است و عموما بی‌خطر محسوب می‌شود. 

یرقان نوزادی ناشی از چه اختلالی است؟

برخی از اختلالات نیز می‌توانند باعث زردی نوزاد شوند که این اختلالات عبارت‌اند از:

• کبودی یا سایر خونریزی‌های داخلی در بدو تولد
• مشکلات کبدی
• عفونت
• کمبود آنزیم
• ناهنجاری در گلبول‌های قرمز خون نوزاد

تشخیص و آزمایش یرقان نوزاد چگونه است؟

پزشکان به ‌احتمال‌ زیاد زردی نوزاد را از طریق نشانه‌های ظاهری آن تشخیص می‌دهند. بااین‌حال، شدت زردی با انجام آزمایش سطح بیلی‌روبین مشخص می‌شود. سطح بیلی‌روبین در بدن نوزاد را می‌توان از طریق آزمایش خون بیلی‌روبین (SBR) یا دستگاه بیلی‌روبین متر بررسی کرد. این دستگاه برای اندازه‌گیری تابش نور خاصی از پوست طراحی شده است.

از سوی دیگر، اگر یرقان نوزاد بیشتر از دو هفته ادامه پیدا کند، ممکن است لازم باشد ابتلای نوزاد به برخی از بیماری‌های زمینه‌ای از طریق آزمایش خون و ادرار بررسی شود. بااین‌حال، این مسئله در نوزادانی که شیر مادر می‌خورند، حالشان به‌صورت کلی خوب است و وزنشان افزایش پیدا می‌کند، طبیعی است.

زردی نوزاد باید چند باشد؟

متخصصان برای اینکه تعیین کنند آیا نوزاد به درمان زردی نیاز دارد یا خیر از ارقام زیر استفاده می‌کنند. این ارقام بر اساس سطح کلی بیلی‌روبین و سن نوزاد مشخص شده‌اند. درواقع وجود این ارقام نشان‌دهنده ضرورت درمان یرقان نوزاد است:

• نوزادی که کمتر از 24 ساعت سن دارد: سطح بیلی‌روبین بالای 10 میلی‌گرم
• نوزادی که 24 تا 48 ساعت سن دارد: سطح بیلی‌روبین بالای 15 میلی‌گرم
• نوزادی که 49 تا 72 ساعت سن دارد: سطح بیلی‌روبین بالای 18 میلی‌گرم
• نوزادی که بیش از 72 ساعت سن دارد: سطح بیلی‌روبین بالای 20 میلی‌گرم

بنابراین، اگر می‌خواهید بدانید زردی نوزاد 10 روزه یا زردی نوزاد 14 روزه چگونه تشخیص داده می‌شود این ارقام می‌تواند برای شما مفید باشد.

درمان زردی نوزاد یا یرقان چیست؟

به‌طورمعمول، درمان زردی خفیف نوزاد غیرضروری است زیرا این بیماری با این شدت در عرض دو هفته به‌صورت خودبه‌خود از بین می‌رود. بااین‌حال، اگر زردی بچه شدید باشد، ممکن است برای کاهش سطح بیلی‌روبین در خون او، بستری مجدد در بیمارستان ضروری باشد. در برخی مواد نیز که زردی شدت کمتری دارد، درمان زردی می‌تواند در خانه انجام شود.

 در ادامه با راه های درمان یرقان نوزاد آشنا می‌شود:

فتوتراپی (نوردرمانی)

 این درمان با استفاده از پرتوهای نور انجام می‌شود. نوزاد در زیر یک نور مخصوص قرار می‌گیرد که این نور توسط یک محافظ پلاستیکی پوشانده می‌شود تا از این طریق نور ماوراءبنفش، فیلتر شود. این نور، ساختارهای بیلی‌روبین‌ها را دستکاری می‌کند تا بدن بتواند آن‌ها را دفع کند.

تبادل خون

 در این روش خون نوزاد به‌صورت مکرر گرفته می‌شود و سپس با خون اهداکننده جایگزین می‌شود. از تبادل خون تنها زمانی استفاده می‌شود که فتوتراپی موثر نباشد، زیرا برای انجام تبادل خون، بستری نوزاد در بخش مراقبت‌های ویژه نوزادان ضروری است.

ایمونوگلوبولین داخل وریدی (IVIg):

 اگر یرقان نوزاد درنتیجه ناسازگاری Rh نوزاد و مادر اتفاق افتاده باشد، نوزاد ممکن است به این روش درمان نیاز داشته باشد. این یک پروتئین در خون است که سطح آنتی‌بادی‌های مادر که به سلول‌های قرمز خون نوزاد حمله می‌کنند را کاهش می‌دهد.

بااین‌حال، اگر زردی نوزاد 12 روزه یا نوزاد با هر سن دیگری از علت دیگری ناشی شده باشد، ممکن است به انجام روش‌هایی مانند جراحی یا دارودرمانی نیاز باشد.

تغذیه مناسب نوزاد

اگر شیر مادر برای تغذیه نوزاد کافی نیست، در این مورد مادر باید از پزشک یا پرستار خود کمک بگیرید. میزان شیر به نوزاد باید به حد نصاب برسد. مادران زائو در چند روز اول حداقل روزی هشت تا 12 بار بچه خود را شیر بدهند.

 اکثر مواقع با افزایش دفعات شیر دهی به بچه، یا تغذیه او با مکمل شیر مادر؛ زردی رفع می شود.

راه‌های درمان یرقان نوزاد در خانه چیست؟

شما می‌توانید با انجام برخی روش‌ها در خانه، به بهبود زردی فرزندتان کمک کنید. در ادامه با روش‌های درمان زردی نوزادان در خانه آشنا می‌شوید.

شیر دادن مکرر به نوزاد

شیر دادن مکرر به کبد نوزاد کمک می‌کند که فعال شود و گلبول‌های قرمز خون او را پردازش کند. بنابراین، بدون اینکه نوزاد را مجبور به شیر خوردن کنید تا حد امکان به او شیر دهید.

نور خورشید

اگر سوال شما این است که برای یرقان نوزاد چی خوبه لازم است بدانید طیف نور آبی که به‌صورت طبیعی در نور خورشید وجود دارد به تجزیه بیلی‌روبین اضافه کمک می‌کند و باعث دفع آن از بدن می‌شود. بااین‌حال، مراقب باشید پوست نوزاد نسوزد.

ویتامین D

مطالعات نشان می‌دهند نوزادان مبتلا به زردی ویتامین D بسیار کمتری نسبت به نوزادان دیگر دارند. بنابراین، اگر از شیر خودتان به نوزاد شیر می‌دهید مصرف ویتامین D به شما کمک می‌کند که سطح این ویتامین در بدن فرزندتان نیز افزایش پیدا کند. بااین‌حال، قبل از مصرف ویتامین D با پزشک مشورت کنید.

پروبیوتیک‌ها

مطالعات نشان می‌دهند که پروبیوتیک‌ها می‌توانند علائم زردی را در نوزادان به‌صورت قابل‌توجهی بهبود ببخشند. پروبیوتیک‌ها به دفع بیلی‌روبین از بدن و کاهش آن کمک می‌کنند و درنتیجه در درمان یرقان نوزاد موثرند.

منیزیم

مطالعات نشان می‌دهند که مصرف منیزیم در دوران بارداری می‌تواند احتمال یرقان کبد را در نوزادان کاهش دهد. بنابراین، ممکن است مصرف منیزیم توسط شما پس از تولد فرزندتان و دادن شیر مادر به او به کاهش زردی نوزاد کمک کند.

آرد جو درمان یرقان نوزاد طب سنتی

اگرچه ممکن است عجیب به نظر برسد اما پژوهشگران دریافته‌اند که قرار دادن آرد جو الک‌شده بر روی پوست نوزاد همراه با قرار گرفتن او در معرض نور خورشید می‌تواند در بهبود زردی و یرقان نوزاد بسیار موثر باشد. آرد جو به‌عنوان یک آنتی‌اکسیدان عمل می‌کند و می‌تواند به کاهش غیرمستقیم سطح بیلی‌روبین کمک کند. اگرچه این درمان سنتی ایرانی ممکن است به‌تنهایی موثر نباشد اما می‌تواند نتایج نوردرمانی را تقویت کند.

دستگاه یرقان نوزاد

همانطور که مطرح شد یکی از روش‌های درمانی زردی و یرقان نوزاد تازه متولد شده، استفاده از دستگاه فتوتراپی است که شما می‌توانید این دستگاه را اجاره کنید و از این طریق در خانه فرزندتان را تحت درمان قرار دهید. این امر در صورتی امکان‌پذیر است که پزشک اجازه نوردرمانی در خانه را داده باشد.

قطره یرقان نوزاد

قطره بیلی ناستر یک قطره گیاهی است که برای درمان زردی خفیف در نوزادان و همچنین، زردی نوزاد یک ماهه استفاده می‌شود. این قطره شامل مانیتول، ساکاروز، فروکتوز، دکستروز و پلی‌ساکاریدها می‌شود و باعث افزایش مدفوع نوزاد می‌شود. درنتیجه، بیلی‌روبین می‌تواند سریع‌تر از بدن نوزاد دفع شود. این قطره همچنین می‌تواند در کنار دستگاه فتوتراپی مورداستفاده قرار گیرد.

رفتار نا مناسب با زردی نوزاد چیست؟

اگرچه یرقان نوزاد در بیشتر موارد مسئله‌ای جدی نیست اما درمان آن بسیار ضروری است. در این شرایط، اگر علائم زردی را در فرزندتان جدی نگیرید و به پزشک مراجعه نکنید او را در معرض عوارض خطرناک این بیماری مثل انسفالوپاتی حاد بیلی‌روبین و کرنیکتروس قرار می‌دهید. بنابراین، برخی از رفتارهای نامناسب با زردی نوزاد عبارت‌اند از:

• عدم مراجعه به پزشک در صورت وجود علائم زردی
• عمل نکردن به توصیه‌های پزشک برای درمان یرقان نوزاد

برای جلوگیری از یرقان نوزاد چه باید کرد؟

هیچ راه قطعی برای پیشگیری از یرقان وجود ندارد. شما می‌توانید در دوران بارداری، آزمایش خون بدهید. پس از تولد، در صورت لزوم، گروه خونی نوزاد شما بررسی می‌شود تا احتمال ناسازگاری گروه خونی شما و فرزندتان ارزیابی شود. اگر فرزندتان به زردی مبتلاست با استفاده از برخی راه‌ها می‌توانید از تشدید زردی پیشگیری کنید.

اگر به فرزندتان شیر مادر می‌دهید در طول روز 8 تا 12 بار به او شیر دهید. در مقابل، اگر به نوزاد شیر خشک می‌دهید در یک هفته اول زندگی، هر دو تا سه ساعت به او 30 تا 60 میلی‌لیتر شیر خشک بدهید. این امر باعث می‌شود که فرزندتان دچار کم‌آبی نشود و درنتیجه بیلی‌روبین سریع‌تر از بدنش دفع شود.

درنهایت، اگرچه بروز علائم زردی یا یرقان در نوزاد ممکن است برای شما نگران‌کننده باشد اما به یاد داشته باشید که زردی بیماری بسیار شایعی در نوزادان است. به همین دلیل، در بیمارستان، سطح بیلی‌روبین در خون نوزادتان قبل از ترخیص و سپس طی پنج روز پس از تولد بررسی می‌شود. اگرچه زردی نوزاد معمولا جدی نیست اما اگر به‌خوبی درمان نشود می‌تواند عوارض خطرناکی به دنبال داشته باشد. بنابراین، اگر علائم زردی فرزندتان را مشاهده کرده‌اید یا بیماری او هنوز بهبود نیافته است لازم است در این مورد با پزشک صحبت کنید.

فرق یرقان با زردی چیست؟

گاهی اوقات به زردی، یرقان نیز گفته می‌شود که این امر نشان می‌دهد که هر دوی این عناوین با همدیگر یکسان هستند و درواقع برای تعریف بیماری زرد شدن پوست و چشم‌ها در اثر افزایش سطح بیلی‌روبین در خون به کار می‌روند. بنابراین، هیچ فرقی بین یرقان و زردی وجود ندارد.

آیا یرقان واگیر دارد؟

زردی یا یرقان به‌خودی‌خود واگیردار نیست اما برخی از بیماری‌های زمینه‌ای که می‌توانند باعث زردی شوند ممکن است واگیردار باشند. برای مثال برخی از عفونت‌ها ازجمله هپاتیت A، B، C، D و E می‌توانند منجر به زردی شوند و درعین‌حال واگیردار باشند.