زمان تخمینی مطالعه: 11 دقیقه
همه انسانها با علاقه و کنجکاوی ذاتی به کشف و جستجو نسبت به اطراف خود به دنیا میآیند. در واقع طبیعت انسانی ما این است که به سراغ چیزهایی که نمیدانیم برویم و آنها را کشف کنیم؛ بنابراین ما عاشق طبقهبندی یا دستهبندی ویژگیهای مشترک بین اشیا و عناصر مشترک بین آنها هستیم. رفتارهایی که هاوارد گاردنر (Haward Gardner) در دسته هوشهای ۹گانه خود بهعنوان هوش طبیعتگرایانه (Naturalistic)، یکی از هوشهایی که در سالهای ابتدایی زندگی شکل میگیرد، معرفی میکند.
این هوش به طور فطری در تمام نوزادانی که متولد میشود وجود دارد؛ اما ازآنجاییکه هوش طبیعتگرا در توانایی حل مسئله و کارآفرینی فرد نقش مهمی را بازی میکند، تقویت آن در کودکان بسیار ضروری است. چطور؟ بازی سادهترین و جذابترین روشی است که نهتنها هوش طبیعتگرا بلکه سایر هوشهای کودک را نیز بهبود میبخشد. پس بیاید تا با هم به سراغ انواع روشهای تقویت هوش طبیعتگرا کودکان با بازی بپردازیم.
هوش طبیعتگرایانه گاردنر
در سال ۱۹۸۳ گاردنر نظریهای تحت عنوان این که همه انسانها دارای هوشهای مختلفی هستند که گاردنر هشت نوع از آنها را در نظریه خود معرفی کرد و سپس یک نوع دیگر یعنی هوش هستیگرا را به این طبقهبندی اضافه کرد. گاردنر تستی را مطرح کرد تحت عنوان تست گاردنر که در آن بیان کرد این هشت نوع هوش همانطور که با همکار میکنند، مستقل هستند و میتوانند بر اساس محرکها رشد کنند.
موضوع مقاله ما، یعنی هوش طبیعتگرایانه آخرین هوشی است که گاردنر در سال ۱۹۹۷ به مجموعه هوشهای نظریه خود اضافه کرد. هوش طبیعتگرا بهعنوان توانایی درک، طبقهبندی، توضیح و یافتن روابط میان اشیا و اتفاقات زندگی روزمره تعریف میشود و بهنوعی توانایی تمایز بین موجودات زنده اعم از گیاهان یا حیوانات نیز به شمار میرود. هوش طبیعتگرایانه در زمان نخستین انسانها توسعه یافت. زمانی که بقا، به شناخت گونههای مفید و خطرناک، مشاهده آبوهوا، مطالعه زمین و گسترش دامنه منابع موجود برای غذا بستگی داشت. تقویت این هوش با بازی یکی از روشهایی است گاردنر بر آن تأکید کرده است.
ویژگیهای افراد باهوش طبیعتگرا
طبق گفته گاردنر، هوشهای نهگانه در تمام افراد به یک اندازه وجود ندارد و هر فردی حداقل در یکی از آنها استعداد بیشتر دارد. اما ازآنجاییکه میتوان تمام این هوشها را از طریق تحریکات بهبود داد و به یک سطح استاندارد رساند، خوب است که در مورد ویژگیها و تواناییهایی که انواع هوش برای کودکتان به همراه دارد آگاهی داشته باشید.
این نوع هوش بیشتر در افرادی نمایان است که میدانند چگونه به طبیعت با دیدی خلاقانه و نو بنگرند، عناصر محیط را طبقهبندی کنند و در نهایت از دانشی که از مشاهدات خود به دست آوردهاند را به طور مولد به کار گیرند.
بهطورکلی، افرادی که هوش طبیعتگرای بالایی دارند دارای ویژگیهای شخصیتی زیر هستند:
- تمایل به کنجکاوی در مورد نحو و علت کارها دارند.
- به محیطزیست اهمیت میدهند و دوست دارند با طبیعت در ارتباط باشند.
- در شناسایی جانوران و گیاهان خوب عمل میکنند.
- دوست دارند گونهها و رفتارهای جدید را کشف کنند.
- به استفاده از ابزارهایی مانند میکروسکوپ، دوربین دوچشمی، تلسکوپ علاقهمند هستند.
- به مشاغل علمی و زیستشناسی، گیاهشناسی، شیمی، جانورشناسی و غیره علاقه نشان میدهند.
همچنین تحقیقات بسیاری وجود دارد که نشان میدهد هوش طبیعتگرا ارتباط نزدیکی با همدلی، خلاقیت، حل مسئله دارد و برای کاهش سطوح شدید استرس که اکثر افراد را از دستیابی به پتانسیل کامل خود باز میدارد، ضروری است.
چگونه هوش طبیعتگرا را در کودکان تشخیص دهیم؟
قبل از این که به سراغ تقویت هوش طبیعتگرا در کودکان با بازی بروید، شما باید این هوش را در کودکتان تشخیص دهید. قطعاً بهترین و مطمئنترین روش برای تشخیص انواع هوش در کودکان انجام تست گاردنر است. اما به جز تست، تنها با یک نگاه دقیق به بازیها و علاقمندیهای کودک میتوانید به نوع استعداد و هوشی که در او غلبه دارد پی ببرید. به همین ترتیب، درصورتیکه کودک شما چند مورد از ویژگیهای زیر را از خود نشان میدهد میتوانیم بگوییم او هوش طبیعتگرای بالایی دارد:
- خاکبازی و بازیهای در مانَک و باغچه جزو بازیهای موردعلاقه او است.
- کارتونها و شخصیتهای داستانی و اسباببازیهای حیوانات را دوست دارد.
- بیشتر نقاشیهای او از طبیعت و حیوانات است.
- مشاغلی مانند باغبانی یا کارکردن در باغوحش را دوست دارد.
- همیشه درخواست رفتن به طبیعت و پیکنیک را دارد.
- اغلب اسباببازیهای او حیوانات هستند.
- در درسهایی مانند زیستشناسی و علوم بهتر از درسهای دیگر عمل میکند.
حال بیاید تا به یک سؤال مهم پاسخ دهیم و ببینیم آیا اصلاً تقویت هوش طبیعتگرا کودکان با بازی ممکن است؟
آیا تقویت هوش طبیعتگرا کودکان با بازی امکانپذیر است؟
این که هوش طبیعتگرا دقیقاً مربوط با کدام ناحیه از مغز ارتباط دارد، هنوز مشخص نشده؛ اما گاردنر و بسیاری دیگر از پژوهشگران پس از آزمون و خطای بسیار از این موضوع که بازی برای تقویت هوش طبیعتگرا کودکان مؤثر است اطمینان یافتهاند.
طبق این پژوهشها، ردههای مدرسه یکی از مناسبترین محیطها برای تقویت انواع هوش بهخصوص نوع طبیعتگرایانه آن است. در این کلاسها فعالیتهای بسیاری مانند وجود دارد که میتوان با اجرای آنها هوش کودک را تحریک کرد. برای مثال، ایجاد زیستگاه، مراقبت از حیوانات و گیاهان، جمعآوری و طبقهبندی اشیاء و موجودات طبیعی مانند سنگها، حشرات یا حلزونها، همه از دسته فعالیتهایی هستند که باعث تقویت هوش طبیعتگرا در کودکان میشوند.
بدین ترتیب، معلمها میتوانند با محیطی را برای دانشآموزان فراهم آورند تا با انجام این نوع فعالیتها در کلاس درس باانگیزهتر شوند. علاوه بر فعالیتهای داخل کلاس، بازدید از موزهها، باغها، پارکها، گردشها یا فعالیتهای فوقدرسی نیز میتواند تأثیر مثبتی بر ارتباط کودکان با طبیعت و تقویت هوش آنها داشته باشد.
بازیهای تقویت هوش طبیعتگرا کودک
شواهد و مدارک زیادی بیان میکنند که بخش زیادی از مهارتهای انسانمانند زبان، منطق، آگاهی فضایی و همدلی همه از طبیعت ریشه گرفتهاند. در واقع باید بگوییم تمام پیشرفتهای انسان چه از نظر فردی و چه جنبههای دیگر هدایای طبیعت است. اما در زندگی امروزی ما و کودکانمان تا حد زیادی از طبیعت فاصله گرفتیم و این باعث شده تا قدرت خلاقیت خود را نیز از دست بدهیم.
بدین ترتیب، اولین کاری که والدین و مدارس باید در برنامه کار خود قرار دهند، تقویت هوش طبیعتگرا کودکان با بازی است تا بتوانند از ظرفیتهای خود به بهترین نحو استفاده کنند. در ادامه ما به معرفی چند نمونه از بهترین بازیها برای تقویت هوش طبیعتگرا کودکان میپردازیم.
بازی در فضای باز و بیرون از خانه
بازیهای بدون ساختار همواره بهعنوان یکی از بهترین انواع بازی برای تقویت هوش و مهارتهای کودک شناخته میشوند. این بازیها ازآنجاکه به تخیلات کودک اجازه پرواز میدهند، مهارت خلاقیت آنها را افزایش میدهد. زمانی که کودکان برای بازی به بیرون از خانه میروند، با استفاده از قوه تخیل خود بداههپردازی میکنند و با استفاده از عناصر طبیعت برای بازی خود یک داستان میسازند؛ بنابراین بازیهای بیرون از خانه چه بهصورت فردی و چه گروهی، نهتنها باعث پیوند بیشتر کودک با طبیعت میشود؛ بلکه مهارتهای مشاهدهای آنها را نیز تقویت میکند.
بازیهای تحریککننده حواس
اغلب کودکانی که هوش طبیعتگرای بالایی دارند، در حواس پنجگانه بهخصوص حس بویایی، بینایی، شنوایی و لامسه قوی هستند؛ بنابراین برای تقویت هوش طبیعتگرا کودکان با بازی، بهترین فعالیت تجربههایی هستند که کودک بتواند از حواس خود برای بازی کمک بگیرد. برای نمونه، بازیهایی مانند نقاشی روی شن یا گوشدادن به صداهای مختلف طبیعی یا مزهکردن خوراکیها و نوشیدنیهای مختلف با چشمان بسته همه فعالیتهایی هستند که میتوانند حواس کودک را تقویت کنند.
طبیعتگردی
طبیعتگردی یکی دیگر از فعالیتهایی است که تأثیر بسیار مثبتی در مهارتها و انواع هوشهای کودک میگذارد. در واقع والدین و مدارس باید همواره به دنبال تدارک برنامههایی باشند که کودک را با طبیعت درگیر کند. به همین ترتیب، اردوها و برنامههای طبیعتگردی یکی از بهترین روشهایی است که میتوان کودک را به کشف و جستجو درباره طبیعت تشویق کرد. بازیهایی مانند شکار لاشخور در باغ یا درخواست از بچهها برای جمعآوری برگهایی با اشکال و اندازههای مختلف، قطعاً هوش طبیعی کودکان را تقویت میکند.
پرورش یک گیاه
برای تقویت هوش طبیعتگرا کودکان با بازی، میتوانید او را تشویق کنید تا یک گیاه پرورش دهد. فعالیتهایی مانند باغبانی، مزایای بسیاری برای کودکان دارد؛ زیرا حواس آنها را تحریک و آنهای را با عناصر طبیعی آشنا میکند و درعینحال، مفاهیم پایهای مانند رشد را به کودک میآموزد. با پرورش یک گیاه، کودک میتواند از ابتدا بذرها را بکارد، مراقب نیازهای گیاه باشد و رشد آن را بهصورت روزانه تماشا کند.
بازی با حیوانات
بازی با حیوانات یا داشتن یک حیوان خانگی رؤیای تمام کودکان باهوش طبیعتگرا است. اگرچه مراقبت از یک حیوان خانگی مسئولیت بزرگی است، اما این کار به کودک شما این امکان را میدهد که به حیوانات اعتماد داشته باشد و آنها را دوست بدارد. با ارتباط کودک با حیوانات او میتواند نیازهای آنها را درک کند و بداند که آنها نیز مهم هستند.
عملکرد کودکان باهوش طبیعتگرا در مدرسه
گفتیم تقویت هوش طبیعتگرا کودکان با بازی اهمیت بسیاری دارد؛ اما اکنون که هوش طبیعتگرایانه را در کودک خود تشخیص دادهاید میتوانید با شناخت نقاط قوت و ضعف او درسهای مدرسه را مطابق علاقهمندیهایش طراحی کنید و پیش ببرید تا عملکرد خوبی داشته باشد. همانطور که گفتیم این کودکان به طبیعت علاقه زیادی دارند و شما میتوانید با گرهزدن و ادغام درسها به طبیعت، آنها را برای کودک جذابتر کنید. برای این کار، ما چند مثال از درسها را برای شما بیان میکنیم تا از آنها برای درسهای کودک کمک بگیرید.
علوم پایه
کودکان باهوش طبیعتگرا به طور طبیعی به درس علوم پایه علاقه نشان میدهند؛ اما برای ایجاد جذابیت بیشتر شما میتوانید تأثیر و ارتباط طبیعت با علوم را برای کودک توضیح دهید. برای مثال میتوانید در مورد انرژیهایی که از طبیعت میگیریم، قوانین مختلف فیزیک و تأثیرات زندگی ما بر طبیعت صحبت کنید.
ریاضی
برای درس ریاضی شما باید تلاش کنید مفاهیم را با حقایق طبیعت ربط دهید و چند نمونه از شگفتیهای ریاضی و نظم طبیعت را برای کودک بیان کنید. برای نمونه میتوانید نمودارهای ریاضی را به رشد گیاهان و اعداد را به حیوانات ارتباط دهید و از کودک بخواهید اشکال هندسی را در طبیعت پیدا کند.
تاریخ و جغرافیا
تاریخ و جغرافیا از دیگر درسهای موردعلاقه کودک باهوش طبیعتگرا به شمار میرود و تنها نیاز است که مسیر درستی برای آموزش کودک انتخاب شود. برای درس تاریخ، تغییرات تاریخی در طبیعت، انقراض دایناسورها، تأثیر انسانها بر طبیعت در طول دوران و… همه میتوانند از موضوعاتی باشند که کودک به آنها علاقه نشان میدهد.
سؤالات متداول
بله. بازی یکی از بهترین روشها برای درگیرکردن حواس کودک و تقویت انواع هوشها است و میتواند تأثیر مثبتی بر هوش طبیعتگرای کودک بگذارد.
هوش طبیعتگرا به افراد کمک میکند تا دنیای اطراف خود را درک و با آن ارتباط برقرار کنند، خلاق باشند و با خود نوآوری به همراه آورند.
