زمان تخمینی مطالعه: 7 دقیقه
سواد رسانه ای اطلاعاتی افراد را قادر می‌سازد تا در مورد اطلاعات و استفاده از ابزارهای دیجیتال به طور انتقادی فکر کنند. این به مردم کمک می‌کند تا انتخاب‌های آگاهانه‌ای در مورد نحوه مشارکت در ایجاد صلح، برابری، آزادی بیان، گفتگو، دسترسی به اطلاعات و توسعه پایدار داشته باشند. موارد زیر از اصلی‌ترین مهارت‌های سواد رسانه‌ای کودک هستند:
اهداف سواد رسانه‌ای برای کودکان
هدف آموزش این مهارت کودکان این است که به بچه‌ها کمک کند تا به مصرف‌کنندگان عاقل رسانه تبدیل شوند، مهارت‌های تفکر انتقادی خود را توسعه دهند؛ منابع قابل‌اعتمادی برای دریافت اطلاعات را پیدا کنند و عقاید خود را با احترام بیان کنند. یادگیری این سواد همچنین به کودکان کمک می‌کند تا مهارت‌های شهروندی را توسعه دهند.
هدف دیگر آموزش سواد رسانه‌ای به کودکان، ایجاد مهارت تعامل با رسانه‌ها و افراد دیجیتال در بستر رسانه است به شکلی که کودک سیستم‌ها، ساختارها، نظرات و محتواهای دیده و شنیده خود را مطابق بر فرهنگ خانوادگی و اجتماعی خود بررسی کرده و پاسخ دهد.
آموزش سواد رسانه‌ای مهارت‌هایی را در اختیار کودکان و به‌خصوص دانش‌آموزان قرار می‌دهد که به آنها کمک می‌کند تا در درجه اول درباره رسانه‌ها و اطلاعات موجود در آنها تفکر انتقادی داشته باشند. سپس سایر مهارت‌های نرم موردنیاز قرن بیست و یکم مانند خلاقیت، همکاری و ارتباطات و همچنین افزایش مهارت‌های سواد دیجیتال از طریق تعامل با رسانه‌ها، اطلاعات و فناوری را پرورش می‌دهد.
مزایای آموزش سواد رسانه به کودکان در سنین پایین
مزایای آموزش سواد رسانه‌ای به کودکان بسیار است. اول و مهم‌تر از همه، آموزش این مهارت به کودکان و نوجوانان کمک می‌کند تا مصرف‌کنندگان عاقل‌تری برای رسانه‌ها و همچنین مشتریان داناتری برای تولیدکنندگان محتوا باشند و در کنار این، به آنها یاد می‌دهد تا در تولید محتوا در فضاهای دیجیتال، ماهرانه‌تر عمل کنند. در همین راستا، آموزش این مهارت به پرورش تفکر انتقادی، خلاقیت مسئولیت‌پذیری رسانه‌ای، گرفتن تصمیمات آگاهانه، تبدیل‌شدن به مخاطبی باهوش، آشنایی با دیدگاه مختلف و پرسشگری در کودکان و بزرگسالان کمک می‌کند.
آموزش سواد رسانه‌ای به کودکان مزایای بسیاری برای خردسالان دارد. این مزایا شامل یادگیری نحوه تفکر انتقادی، توانایی تمایز بین اخبار جعلی و واقعی، تشخیص دیدگاه و پیام «پشت» محتوا، و یادگیری نحوه ایجاد رسانه مسئولانه است.
سواد رسانه‌ای کودک را قادر می‌سازد تا همه پیام‌های رسانه‌ای را که روزانه با آنها مواجه می‌شود، درک و ارزیابی کند، و به او قدرت می‌دهد تا در مورد آنچه برای خواندن، تماشا و گوش‌دادن انتخاب می‌کند، انتخاب بهتری داشته باشد. همچنین به کودک کمک می‌کند شهروند آگاه‌تری باشد.
چطور سواد رسانه‌ای را به کودکان بیاموزیم؟
- آموزش این مهارت را زمانی شروع کنید که بچه‌ها کوچک‌تر هستند.
حدوداً دوسالگی و با الگو قرار دهی خود شما، سن مناسبی است.
- آموزش سواد رسانه‌ای به کودکان را از اصول اولیه شروع کنید.
با نشان‌دادن الگوی مصرف صحیح از رسانه‌ها این کار را شروع کنید.
- دنبال لحظاتی باشید که آموزش مؤثرتر است.
وقتی کودک آرام است و در حال تماشای شماست؛ این کار را شروع کنید.
- همراه کودکان مخاطب رسانه‌ها شوید.
کودک را در حین تماشای کارتون، بازی با تلفن همراه و استفاده از دیگر رسانه‌ها، تنها نگذارید.
- یافتن منابع معتبر را به کودکان یاد بدهید.
هر مطلبی را در هر رسانه‌ای جستجو نکنید و محتوایی را که در رسانه‌های بی‌پشتوانه می‌بینید؛ دنبال نکنید و گول تبلیغات را نخورید. تا کودک این کار را یاد گیرد.
- پرسشگری را به کودکان بیاموزید.
حریم خصوصی را به کودک بیاموزید تا اجازه ندهد کسی حریمش را در رسانه‌ها زیر پا گذارد.
- الگوی خوبی باشید.
در این زمینه نیز مانند دیگر آموزش‌ها کودک از شما الگو می‌گیرد. پس ابتدا سواد رسانه‌ای خود را بالا ببرید.
فواید و معایب رسانه برای کودکان چیست؟
رسانه‌ها امکان انتشار فرهنگ را در میان مردم از نقاط مختلف جهان فراهم می‌کند. در کنار اینکه انتقال دانش و پیام بین افراد می‌تواند مزایایی داشته باشد؛ ایجاد پروفایل‌های جعلی و ارسال تهدید یا قلدری یا اقداماتی ازاین‌دست می‌تواند سلامت روان و شهرت افراد هدف را از بین ببرد. در ادامه به بررسی فواید و معایب رسانه برای کودک می‌پردازیم:
فواید استفاده از رسانه برای کودکان
استفاده درست از این رسانه برای تقویت آموزش و یادگیری مکمل رویکردهای سنتی یادگیری است. آموزش مؤثر پل‌هایی را بین دانش‌آموزان و اهداف یادگیری دوره‌های آموزشی ایجاد می‌کند. رسانه یکی از کانال‌های آموزش مؤثر است.
آثار استفاده نادرست کودکان از رسانه و فضای مجازی
خطرات استفاده کودک از رسانه‌هایی مانند تلویزیون (به‌تنهایی) شامل اثرات منفی بر سلامتی بر خواب، توجه و یادگیری او است. بروز بیشتر چاقی و افسردگی؛ قرارگرفتن در معرض محتوا و مخاطبین نادرست، نامناسب یا ناایمن؛ و حریم خصوصی و محرمانگی کودک نیز ممکن است در نبود این سواد مناسب به خطر بیفتد.
استفاده نادرست کودکان از رسانه و فضای مجازی از رشد برخی از مهارت‌های اجتماعی و مهارت‌های ارتباط مستقیم جلوگیری می‌کند. خردسالان و نوجوانان به‌جای ایجاد مهارت‌های اجتماعی و گفتگوی حضوری، زمان بیشتری را صرف ارتباط در رسانه‌های اجتماعی می‌کنند؛ بنابراین، آنها یاد نمی‌گیرند که چگونه زبان بدن، حالات چهره یا پیام‌های پشت مکالمات صوتی را بفهمند. در این راستا کودکانی که دارای سواد رسانه‌ای هستند؛ این مشکلات را نخواهند داشت.
برخورد با محتوای خشونت‌آمیز در تلویزیون و صفحه‌نمایش می‌تواند به مشکلات رفتاری در کودکان کمک کند. همچنین به این دلیل که کودکان از آنچه می‌بینند می‌ترسند و گیج می‌شوند یا سعی می‌کنند از شخصیت‌های روی صفحه تقلید کنند؛ مشکلات رفتاری در کودکان بدون این مهارت بروز می‌یابد.
تأثیرات منفی سواد رسانه بر روی رابطه والدین – فرزندان
اغلب فناوری و رسانه می‌تواند باعث ایجاد تعامل منفی یا عدم تعامل بین خواهر و برادر، زوج‌ها یا والدین و فرزند شود. خانواده از یادگیری و الگوسازی با یکدیگر نشانه‌های اجتماعی، مهارت‌های روابط بین‌فردی، مهارت‌های ارتباطی و پیوند را از بین می‌برد.
والدین می‌توانند فرزندان خود را با منابع خبری باکیفیت و خبر خوانی خارج از فضای مجازی یا یوتیوب آشنا کنند که بر انتشار اطلاعات واقعی تمرکز دارند. آنها همچنین می‌توانند استانداردها و فرایندهای تشخیص کانال‌های خبری مناسب را، توضیح دهند.
سواد رسانه‌ای چیست؟
سواد رسانه‌ای کودک به مجموعه اطلاعاتی است که کودک را قادر می‌سازد تا همه پیام‌های رسانه‌ای را که روزانه با آنها مواجه می‌شود را درک و ارزیابی کند و به او قدرت می‌دهد تا در مورد آنچه برای خواندن، تماشا و گوش‌دادن انتخاب می‌کند را، بهتر انتخاب کند. همچنین به کودک کمک می‌کند تا شهروند دیجیتال باهوش‌تر و داناتری باشد.
ضرورت توجه والدین به مفهوم سواد رسانه‌ای چیست؟
در نبود این سواد، کودکان ممکن است آسیب ببینند. برخورد با افراد دارای پروفایل‌های جعلی و دریافت تهدید یا قلدری می‌توانند موجب آسیب روحی کودک شوند؛ همچنین باورکردن تبلیغات و یا انتشار اطلاعات هویتی و محرمانه می‌توانند به مشکلات حقوقی منجر گردند.
