زمان تقریبی مطالعه: 12 دقیقه
برفک دهان نوزاد، نوعی عفونت قارچی شایع و بیخطر بهشمار میرود که بهصورت لکه یا زخمهای نامنظم سفید یا زردرنگ با شکل نامنظم در دهان نوزاد ظاهر میشود. عامل اصلی برفک در حقیقت نوعی مخمر به نام کاندیدا آلبیکانس است که باوجود بیخطری برای نوزاد دردناک است. البته برفک میتواند بهصورت دهانی (کاندیدیازیس دهانی) یا برفک پوشک (کاندیدیازیس پوست) بروز پیدا کند.
برفک دهان در نوزادان به شکل لکههای سفید یا زردرنگ در لثهها، لبها، کنارهها و سقف دهان و زبان نوزادان بروز پیدا میکند. البته این لکهها میتوانند به گلو، لوزهها یا مری کودک نیز تسری پیدا کنند. برفک بیشتر در نوزادان و کودکان نوپا ظاهر میشود.
علائم برفک دهان نوزاد
وجود لکههای سفید یا زرد روی لبها، زبان، سقف دهان یا داخل گونهها، لثهها و گلو کودکان میتواند نشانه برفک دهان نوزاد باشد. البته این لکهها میتواند نشانه شیری باشد که خورده، اما لکههای برفک معمولاً دلمه میبندد و بهراحتی شسته نمیشود. برای تشخیص لکههای برفک از شیر میتوان یکپارچه نرم و مرطوب یا گاز استریل را بهآرامی روی لکه کشید. اگر رنگ زبان صورتی و ظاهر آن سالم باشد، درمان لازم نیست. اما چنانچه لکه سفید بهراحتی پاک نشود و لکههای قرمز زخم مانند از زیر آن نمایان شود، احتمالاً عارضه برفک دهانی است.
گریه کودک هنگام شیردهی یا مکیدن پستانک یا بطری، ممکن است ناشی از لکههای زرد یا سفید برفک باشد، ازاینرو در صورت شدید بودن عفونت، کودک بیقرار شده و تغذیه او راحت نخواهد بود.
علت برفک دهان در نوزادان چیست؟
برفک دهان بهصورت معمول در نوزادان بروز پیدا میکند، چراکه بیشتر نوزادان برای نخستینبار در کانال زایمان با قارچ و عفونت قارچی روبهرو میشوند. اگر مادری به سبب بیماری آنتیبیوتیک مصرف کند یا تغییرات هورمونی داشته باشد. در نتیجه پس از تولد نوزاد، آنتیبیوتیکها میتوانند با ایجاد عدم تعادل در بدن، سبب برفک دهان نوزاد شوند.
ازآنجاکه معمولاً نوزادان هنگام تولد به عفونت قارچی برفک مبتلا میشوند، بروز آن نیز در نوزادان و شیرخواران زیر دو ماه بیشتر است. در سنین بالاتر، چنانچه نوزاد برای مقابله با سایر عفونتها آنتیبیوتیک استفاده کند، احتمال ابتلا به برفک وجود دارد. این امر در صورت مصرف آنتیبیوتیک توسط مادران شیرده یا کودکان ایجاد میشود. معمولاً آنتیبیوتیکها باکتریهای مفید بدن نوزاد را که سبب کنترل قارچ میشوند، از بین میبرند.
- انتقال از سینه مادر
برخی از مادران و نوزادان عفونت را به یکدیگر منتقل میکنند. در صورت شیردهی، کودک میتواند برفک را به مادر منتقل کرده و در نتیجه سبب ایجاد عفونت قارچی دردناکی در نوک سینههای مادر شود. این عفونت قارچی باید درمان شود. از سوی دیگر، در صورت مصرف آنتیبیوتیک توسط مادران، عفونت قارچی میتواند از نوک سینه مادر به نوزاد منتقل شده و به ایجاد برفک دهان کودک منجر شود. البته باید توجه کرد که مادران شیرده، امکان دارد هیچ علامتی از عفونت قارچی نداشته باشند و بااینحال، کودک آنها به برفک دهان مبتلا شود.
برفک نوک پستان با علائمی چون سوزش، درد، خارش و پوستهپوسته شدن نوک پستان ظاهر میشود. در این صورت ظاهر پستان نیز به رنگ صورتی ملتهب در میآید و براق میشود. همچنین امکان دارد، در حین شیردهی یا پس از آن، درد شدید شبیه به تیر کشیدن در سینه مادر احساس شود.
اگر سینه مادر پس از شیردهی کاملاً خشک نشود، مخمر رشد کرده و سبب ایجاد برفک دهان نوزاد میشود.
- انتقال با پستانک آلوده
پستانک یا بطری میتوانند بخشهای داخلی دهان نوزاد را بیش از حد مرطوب کرده و محیط مناسبی برای شکوفایی مخمرها را فراهم کنند؛ بنابراین برخی معتقدند پستانکهای آلوده مهمترین عامل انتقال عفونت قارچی به شمار میروند. البته باید یادآور شد، نوزادانی که تنها از شیر مادر تغذیه کرده و از پستانک استفاده نمیکنند، هم امکان دارد، دچار برفک دهان نوزاد شوند. ازاینرو تشخیص دقیق علت اصلی برفک دهان کودکان کار سادهای نیست.
چه نوزادانی مستعد برفک دهانی هستند؟
بهطورکلی نوزادانی که از ایمنی کمتری برخوردار باشند، مستعد بروز برفک دهان میشوند که این نوزادان شامل موارد زیر میشوند:
- نوزادان نارس، ایمنی رشد نیافتهای دارند و مستعد عفونتهایی همچون برفک هستند.
- کودکانی که از بیماریهای سیستم ایمنی مانند ویروس اچآیوی (ایدز) رنج میبرند.
- کودکان مبتلا به دیابت (دیابت نوع 1 احتمال ابتلا به عفونتهای قارچی را افزایش میدهد)
- نوزادانی که داروهایی برای سیستم ایمنی مصرف میکنند، داروهایی مانند کورتیکواستروئید برای بیماریهای خودایمنی مانند آسم.
- کودکان مبتلا به سرطان.
- مادر با عفونت قارچی مزمن.
روش های پیشگیری از ابتلا نوزادان به برفک دهان چیست؟
برای اینکه نوزاد هنگام تولد از کانال زایمان در معرض عفونت قارچی قرار نگیرد، کار جز عمل سزارین نمیتوان انجام داد. برخی نوزادان به طور طبیعی مستعد ابتلا به عفونت قارچی هستند، ولی میتوان اقدامهایی پیشگیرانه انجام داد تا احتمال بروز برفک دهان نوزادان را کاهش داد. این اقدامات همچنین سبب جلوگیری از عفونت دوباره نوزادان تحت درمان میشوند. این اقدامات شامل موارد زیر است:
- به نوزاد نباید آنتیبیوتیک داد، مگر به تجویز پزشک و در مواقع ضروری، چراکه آنتیبیوتیکها به عفونتهای ویروسی کمک نمیکنند و برفک دهان نوزاد بیشتر با مصرف آنها ایجاد میشوند.
- پس از هر بار استفاده از پستانک، آن را باید تمیز و استریل کرد. همچنین این امر برای اسباببازیهایی که کودک به دهان خود میبرد، صادق است.
- نوک سینه مادران در فاصله زمانی تغذیه نوزاد باید کاملاً خشک بماند.
- استفاده از لباس زیر کتان که رطوبت را در خود نگه نمیدارد و شستوشوی مرتب لباس زیر با آب داغ و خشککردن آن در آفتاب به مادران توصیه میشود.
- نور آفتاب دشمن عفونتهای قارچی است، بنابراین در صورت امکان مادران، پستان خود را روزی چند دقیقه در معرض نور آفتاب قرار دهند تا این عفونتها از بین بروند.
- اگر نوزاد از شیشه شیر استفاده میکند، شیشه شیر و تجهیزات آن باید پس از هر بار استفاده، کاملاً تمیز شود.
- مادران باید دستان خود را بهویژه پیش از تغذیه و پس از تغییر پوشاک نوزاد بشویند.
- باید بهصورت مرتب پوشک نوزاد را عوض کرد تا از بروز قارچهای بثورات پیشگیری به عمل آورد.
عوارض برفک دهان در نوزادان چیست؟
برفک با عوارض سختی برای نوزاد همراه نخواهد بود، البته بروز برفک برای نوزاد همراه با درد خواهد بود و شیر خوردن و میک زدن سینه را برای او دشوار میکند. زمانی که فرآیند تغذیه برای یک کودک گرسنه دردناک شود، شرایط سخت و آزاردهندهای را برای وی و والدینش به وجود میآورد.
البته اگر هنگامی که برفک در کودکان درمان نشود، میتواند به مشکلات زیر در نوزادان منجر شود:
- کاندیدا مری: مخمر بسیار رشد کرده و امکان دارد بهآرامی به مری سرایت کند و سبب کاندیدا مری شود. این در کودکان دارای سیستم ایمنی ضعیف بسیار رایج است.
- کاندیدا سپسیس: جوشهای پارهشده پوشکی امکان دارد سبب شود که مخمر وارد جریان خون شده و به کاندیدا سپسیس منجر شود که حالتی تهاجمی است، بدین معنی مخمر به چند عضو بدن گسترش پیدا میکند که سبب تب و حتی چندین نقص اندام میشود. این شرایط در بین نوزادان نارس و نوزادان با وزن کم بسیار رایج است.
- برخی از نوزادان مبتلا به برفک دهان، امکان دارد دچار بثورات قارچی پوشک شوند. این بثورات قارچی در واقع لکههای برجسته، تکهای به رنگ قرمز روشن یا قرمز تیره هستند. لکههای کوچک و قرمز بیشتر در لبههای بثورات اصلی بروز پیدا میکنند. ناحیه آسیبدیده قرمز بوده و امکان دارد حساس یا دردناک باشد. این بثورات میتوانند به چینوچروک پوست اطراف دستگاه تناسلی و پاهای کودک برسد، اما هرگز روی باسن ظاهر نمیشود.
- امکان دارد برفک به قسمتهای دیگر بدن مانند لایههای پوست زیربغل سرایت کند. حتی ممکن است ناخنها را ترد کند.
بهصورت کلی کودکان سالم زمانی که درمان بهموقعی داشته باشند، بهندرت دچار مشکل میشوند. بااینوجود، پیشگیری همواره بهتر از درمان است.
درمان برفک دهان نوزاد
برفک چرخهوار منتقل میشود، ازاینرو بهتر است هم مادر و هم نوزاد تحت درمان پزشک قرار گیرند. یکی از داروهایی که پزشک برای برفک تجویز میکند، داروی ضدقارچ مانند «نیاستاتین» است که بهصورت موضعی به مدت 10 روز روی لبههای داخل دهان و زبان مورداستفاده قرار میگیرد. در موارد جدیتر «فلوکونازول» تجویز میشود که یک قطره برای درمان برفک دهان به شمار میرود که باید با قطرهچکان به نوزاد داده شود.
همچنین برای التیام درد نوزاد امکان دارد استامینوفن نیز تجویز میشود همچنین نوزادانی که علاوه بر برفک، به پوشک سوختگی قارچی مبتلا هستند، یک داروی ضدقارچی که تنها برای استعمال خارجی در موضع است، توصیه میشود.
همچنین بسیاری از پزشکان استفاده داروهای ضد قارچ را برای سینههای مادر توصیه میکنند تا مادران راحتتر به نوزاد خود شیر بدهند، چراکه این امر سبب کاهش احتمال انتقال عفونت بین کودک و مادر میشود. چنانچه در زمان مشخص، عفونت نوزاد از بین نرفت، بهتر است با دوباره پزشک مشورت انجام گیرد؛ زیرا عود کردن دوباره برفک دهان نوزاد امری بسیار رایج است.
درمان خانگی برفک دهان نوزاد
هنگامی که نوزاد تحت درمان برای برفک دهان است، باید مراقبتهای بهینهای از نوزاد در خانه انجام گیرد. این نحوه مراقبت شامل موارد زیر است:
- تغذیه با شیر مادر کمتر از 20 دقیقه در هر بار شیردادن.
- شیردادن با استفاده از قاشق، فنجان یا سرنگ.
- استفاده محدود از پستانک و استریل آن
- تعویض پوشک نوزاد چند بار در روز
- بدون پوشک نگهداشتن نوزاد در طول روز، هوادهی مناطق آسیبدیده میتواند به تسکین این شرایط کمک کند.
سؤالات متداول
برفک میتواند در عرض چند روز بدون درمان برطرف میشود. اگر اینچنین نشد، باید نوزاد را نزد پزشک برای تشخیص و درمان برد.
برفک دهان کودکان طی چند روز درمان میشود البته در صورت بروز شدید این عارضه امکان دارد تا دوهفته نیز به طول بکشد.
بهصورت کلی این برفک برای نوزاد خطرناک نیست، ولی بروز آن نوزاد را بسیار ناراحت و کلافه میکند و روند تغذیه او را دچار اختلال میکند.
در دوران شیردهی، احتمال انتقال عفونتهای مخمر از دهان نوزاد به پستان وجود دارد و اگر مادر و نوزاد تحت درمان قرار نگیرند، برفک مجدداً از پستان به دهان شیرخوار منتقل شده و ممکن است که این چرخه ادامهدار شود.
شیردهی به نوزاد با وجود برفک مانعی ندارد، اما ازآنجاکه بسیار دردناک است، باید بهسرعت این عارضه را درمان کرد. البته باید مواظب بود که به خود برفک تماسی نداشته باشد. نوک پستان را با آبشور یا یک داروی ضدعفونیکننده پس از هر شیردهی پاک کرد. اگر نوزاد هنگام شیر خوردن بیقراری میکند، میتوان شیر را دوشیده یا شیر خشک با شیشه شیر به او داد.
هیچ درمان طبیعی برای نوزادان مبتلا به برفک وجود ندارد. متخصصان توصیه میکنند که میتوان از داروهای گیاهی مانند روغن نارگیل، جوش شیرین یا هر نوع داروی ضدقارچ برای درمان برفک در نوزادان استفاده کرد.
پروبیوتیکهایی همانند ماست حاوی لاکتوباسیلوس هستند که دارای باکتریهای خوبی هستند که قادر هستند به مهارکردن جمعیت مخمر کمک کنند. پزشک امکان دارد توصیه کند که ماست را به کودکان بزرگتر بدهند. اما بهصورت کلی مصرف ماست برفک را درمان نمیکند، بلکه امکان دارد که به بهبود میزان بازیابی کمک کند.
عفونت مداوم برفک میتواند نشانه یک اختلال ایمنی باشد. اگر عفونت نوزاد پس از دوهفته درمان فروکش نکند، کودک را برای تشخیص بیشتر باید نزد پزشک برد. برفک دهان و پوشکی بهندرت خطرناک هستند. همان گونه که نوزاد بزرگتر میشود، سیستم ایمنی او در کنترل جمعیت مخمر مهارت بیشتری مییابد، در نتیجه احتمال عفونت برفک را کاهش میدهد.
