علل اسهال کودکان را بشناسید و راه های درمان آن را بدانید

زمان تقریبی مطالعه: 17 دقیقه

اسهال کودک چیست؟

اسهال علامتی است که در آن مدفوع کودک شل‌تر است و او در طول روز 3 بار یا بیشتر مدفوع آبکی دارد. اگر مدفوع نرم، شکل‌گرفته و جامد باشد نشان‌دهنده این است که کودک اسهال نیست.

نوزادانی که با شیر مادر تغذیه می‌کنند ممکن است مدفوع نرم و شل به رنگ زرد خردلی داشته باشند که این نیز اسهال نیست. اسهال در کودکان اغلب به دلیل گاستروانتریت ویروسی یا آنفولانزای معده رخ می‌دهد که عامل که عفونی دارد و به‌راحتی از فردی به فرد دیگر منتقل می‌شود.

علائم اسهال کودکان

علائم اسهال ممکن است در هر کودک متفاوت رخ دهند اما به‌طورکلی شامل موارد زیر می‌شوند:

• درد شکم
• ورم (نفخ)
• ناراحتی معده (تهوع)
• نیاز فوری به استفاده از دستشویی
• تب
• مدفوع خونی
• ازدست‌دادن مایعات بدن (کم‌آبی)
• بی‌اختیاری

علائم اسهال ممکن است شبیه به سایر مشکلات سلامتی به نظر برسد. اسهال شدید می‌تواند نشانه یک بیماری جدی باشد بنابراین بهتر است برای تشخیص به پزشک مراجعه کنید.

علت اسهال کودکان

علل بروز اسهال در کودکان و نوزادان می‌تواند به دلیل موارد زیر باشد:

گاستروانتریت ویروسی

گاستروانتریت نوعی عفونت روده است و ویروس‌ها شایع‌ترین علت آن در کودکان هستند. روتا ویروس، نورو ویروس، آدنو ویروس و آسترو ویروس همگی می‌توانند باعث گاستروانتریت ویروسی شوند. این ویروس‌ها بسیار عفونی هستند و به‌راحتی از فردی به فرد دیگر منتقل می‌شوند. شیوع بیشتر آن‌ها در پاییز و زمستان است.

گاستروانتریت ویروسی معمولاً با استفراغی شروع می‌شود که می‌تواند یک یا دو روز طول بکشد. ممکن است تب با درجه پایین نیز وجود داشته باشد. اسهال کودک که اغلب آبکی است معمولاً مدت بیشتری طول می‌کشد تا برطرف شود و ممکن است یک هفته تا ده روز ادامه داشته باشد.

گاستروانتریت باکتریایی

گاستروانتریت همچنین می‌تواند توسط باکتری‌ها ایجاد شود که گاهی اوقات با مسمومیت غذایی مرتبط است. سالمونلا، ای کولای، شیگلا و کمپیلوباکتر همگی باکتری‌هایی هستند که می‌توانند باعث گاستروانتریت شوند.

گاستروانتریت باکتریایی می‌تواند باعث ایجاد خون یا مخاط در مدفوع و تب بالا شود.

انگل‌ها

انگل‌ها نیز می‌توانند باعث گاستروانتریت شوند. انگل‌هایی که باعث ژیاردیا و کریپتوسپوریدیوز می‌شوند انگل‌های منتقله از آب هستند و در رودخانه‌ها، تالاب‌ها و نهرها زندگی می‌کنند. آن‌ها همچنین می‌توانند استخرها، پارک‌های آبی و مخازن آب را آلوده کنند.

انگل ژیاردیا می‌تواند باعث اسهال مداوم یا شدید، گرفتگی معده، خستگی و کاهش وزن شود. علائم کریپتوسپوریدیوز شامل اسهال آبکی و گرفتگی معده همراه با حالت تهوع، استفراغ و ازدست‌دادن اشتها است.

آنتی‌بیوتیک‌ها

آنتی‌بیوتیک‌ها گاهی اوقات می‌توانند باکتری‌های خوب و بد را از بین ببرند. آن‌ها باعث عدم تعادل باکتری در روده می‌شوند که می‌تواند باعث اسهال کودک شود و به اسهال مرتبط با آنتی‌بیوتیک معروف است. اگر فکر می‌کنید آنتی‌بیوتیک‌ها علل بروز اسهال در کودکان و نوزادان هستند، به پزشک مراجعه کنید.

کلستریدیوم دیفیسیل

کلستریدیوم دیفیسیل یک باکتری است که در روده بسیاری از کودکان و برخی از بزرگسالان زندگی می‌کند. اگر کلستریدیوم دیفیسیل بعد از یک دوره مصرف آنتی‌بیوتیک شروع به رشد بیش از حد کند، می‌تواند علائم گوارشی جدی ایجاد کند. این علائم شامل اسهال آبکی، درد شکمی و تب یا وجود خون در مدفوع است. اگر در مدفوع کودکتان خون دیدید بهتر است به پزشک مراجعه کنید.

بیماری سلیاک

بیماری سلیاک یک اختلال گوارشی است که به روده کوچک آسیب می‌رساند. این بیماری با خوردن غذاهای حاوی گلوتن ایجاد می‌شود. گلوتن پروتئینی است که به طور طبیعی در گندم و جو یافت می‌شود. گلوتن در غذاهایی مانند نان، پاستا، کلوچه و کیک رایج است. بیماری سلیاک می‌تواند منجر به اسهال مزمن در کودکان در هر سنی شود.

اختلالات عملکردی دستگاه گوارش

در اختلالات عملکردی دستگاه گوارش، علائم به دنبال تغییر در نحوه عملکرد دستگاه گوارش ایجاد می‌شوند. کودکان مبتلا به این اختلال علائم مکرری دارند اما دستگاه گوارش آسیب نمی‌بیند. این اختلال بیماری نیست؛ بلکه گروهی از علائمی است که با هم ظاهر می‌شوند.

دو اختلال عملکردی دستگاه گوارش که باعث اسهال آن هم از نوع مزمن می‌شوند، اسهال کودک نوپا و سندروم روده تحریک‌پذیر هستند.

اسهال کودک نوپا

اسهال کودک نوپا که اسهال عملکردی نیز نامیده می‌شود، یکی از شایع‌ترین علت‌های اسهال مزمن در کودکان نوپا (سنین یک تا سه سال) و کودکان پیش‌دبستانی (سنین 3 تا 5 سال) است. کودکان مبتلا به این نوع اسهال روزانه چهار بار یا بیشتر مدفوع آبکی یا شل دارند و دارای علائم دیگری نیستند. آن‌ها معمولاً به‌خوبی رشد می‌کنند، وزن اضافه می‌کنند و سالم هستند.

این نوع اسهال در سنین 6 ماهگی تا 3 سالگی ایجاد می‌شود و معمولاً تا زمانی که کودکان شروع به رفتن به مدرسه می‌کنند به‌خودی‌خود برطرف می‌شود. محققان فکر می‌کنند که نوشیدن بیش از حد نوشیدنی‌های شیرین شده با قند، به‌ویژه نوشیدنی‌های حاوی شربت ذرت با فروکتوز بالا و سوربیتول، ممکن است باعث اسهال کودک نوپا شود.

سندروم روده تحریک‌پذیر

شایع‌ترین علائم سندروم روده تحریک‌پذیر شامل درد شکم، ناراحتی یا گرفتگی شکم، اسهال، یبوست یا هر دو است. درد یا ناراحتی سندروم روده تحریک‌پذیر معمولاً با دفع مدفوع یا گاز بهتر می‌شود. این نوع سندروم علائمی مانند کاهش وزن، استفراغ یا خون در مدفوع ایجاد نمی‌کند.

سندروم روده تحریک‌پذیر یکی از شایع‌ترین علل اسهال مزمن در کودکان و نوجوانان دبستانی است.

آلرژی غذایی و عدم تحمل لاکتوز، فروکتوز و ساکارز

از دیگر علل شایع اسهال کودکان می‌توان به آلرژی‌های غذایی و عدم تحمل لاکتوز، فروکتوز و ساکارز اشاره کرد.

آلرژی‌های غذایی

شیر، فرآورده‌های لبنی و آلرژی به سویا شایع‌ترین آلرژی‌های غذایی هستند که بر دستگاه گوارش کودکان تأثیر می‌گذارند. آلرژی غذایی معمولاً در سال اول زندگی ظاهر می‌شود. بسیاری از کودکان در سن 3 سالگی حساسیت به شیر، محصولات لبنی ​​و سویا را افزایش می‌دهند. آلرژی به مواد غذایی دیگر مانند غلات، تخم‌مرغ و غذاهای دریایی نیز ممکن است بر دستگاه گوارش کودکان تأثیر بگذارد.

عدم تحمل لاکتوز

عدم تحمل لاکتوز یک بیماری شایع است که ممکن است پس از خوردن غذاها یا نوشیدنی‌های حاوی شیر یا فرآورده‌های لبنی باعث اسهال کودک شود. سطوح پایین لاکتاز – آنزیمی که به هضم لاکتوز کمک می‌کند – یا کمبود لاکتاز و سوء جذب لاکتوز باعث عدم تحمل لاکتوز می‌شود.

کودکانی که کمبود لاکتاز دارند ممکن است علائم عدم تحمل لاکتوز را تا زمانی که به سنین نوجوانی یا بزرگسالی رسیدند، تجربه نکنند.

نوزادان کمتر از یک سال به‌ندرت در بدو تولد دچار عدم تحمل لاکتوز می‌شوند. بااین‌حال، نوزادان نارس ممکن است برای مدت کوتاهی پس از تولد دچار عدم تحمل لاکتوز شوند. گاهی اوقات افراد حساسیت به شیر را که می‌تواند باعث اسهال در نوزادان شود با عدم تحمل لاکتوز اشتباه می‌گیرند.

عدم تحمل فروکتوز

عدم تحمل فروکتوز وضعیتی است که ممکن است پس از خوردن غذاها یا نوشیدنی‌های حاوی فروکتوز (قند موجود در میوه‌ها، آب‌میوه‌ها و عسل)، باعث اسهال کودک شود. سوء جذب فروکتوز باعث عدم تحمل فروکتوز می‌شود. مقدار فروکتوزی که بدن کودک می‌تواند جذب کند متفاوت است. توانایی کودک در جذب فروکتوز با افزایش سن افزایش می‌یابد. برخی از کودکان ممکن است با افزایش سن، فروکتوز بیشتری را تحمل کنند.

عدم تحمل ساکارز

عدم تحمل ساکارز وضعیتی است که ممکن است پس از خوردن غذاها یا نوشیدنی‌های حاوی ساکارز که به‌عنوان قند یا شکر سفید نیز شناخته می‌شود، باعث اسهال کودکان شود. سوء جذب ساکارز باعث عدم تحمل ساکارز می‌شود. کودکانی که عدم تحمل ساکارز دارند فاقد آنزیمی هستند که به هضم ساکارز کمک می‌کند. اکثر کودکان مبتلا به عدم تحمل ساکارز با افزایش سن بهتر می‌توانند ساکارز را تحمل کنند.

انواع اسهال کودکان

انواع اسهال کودکان باتوجه ‌به مدت‌زمان آن می‌تواند به سه دسته کوتاه‌مدت، مداوم یا مزمن تقسیم شود.

اسهال کوتاه‌مدت (Short-term diarrhoea)

این نوع اسهال معمولاً در عرض یک تا دو روز از بین می‌رود و بیش از 2 هفته طول نمی‌کشد. شایع‌ترین دلیلی که کودکان به اسهال کوتاه‌مدت مبتلا می‌شوند گاستروانتریت یا گاسترو است. همچنین اگر کودک داروهایی مانند آنتی‌بیوتیک را برای بیماری دیگری مصرف کرده باشد، ممکن است اسهال شود. گاهی اوقات و نه همیشه، اسهال کوتاه‌مدت می‌تواند نشانه بیماری جدی‌تری ازجمله آپاندیسیت باشد.

اسهال مداوم (Persistent diarrhoea)

این نوع اسهال بین 2 تا 4 هفته طول می‌کشد.

گاهی اوقات ممکن است کودکان به دنبال حمله معده، اسهال شوند. در چنین شرایطی، اسهال کودک ناشی از نوعی عدم تحمل لاکتوز موقت است.

اسهال مزمن (Chronic diarrhoea)

این نوع اسهال بیش از 4 هفته طول می‌کشد و ممکن است به دلیل موارد زیر ایجاد شده باشد:

• انواع عدم تحمل لاکتوز
• عفونت‌های انگلی مانند ژیاردیا
• بیماری سلیاک
• سندروم روده تحریک‌پذیر
• بیماری التهابی روده

اسهال کودک چگونه تشخیص داده می‌شود

پزشک ابتدا سؤالاتی را در خصوص علائم و سابقه بیماری کودک می‌پرسد و سپس فرزند شما را معاینه فیزیکی می‌کند. ممکن است لازم باشد برای بررسی خون و ادرار کودک، آزمایش‌هایی تجویز شود.

سایر تست‌ها شامل موارد زیر می‌شوند:

• کشت مدفوع برای بررسی وجود باکتری یا انگل غیرطبیعی در دستگاه گوارش کودک. نمونه مدفوع کوچکی گرفته می‌شود و به آزمایشگاه فرستاده می‌شود.
• آزمایش خون برای اطمینان از عدم وجود برخی از بیماری‌ها
• تست‌های تصویربرداری برای اطمینان از عدم وجود مشکلات ساختاری
• تست‌هایی برای بررسی عدم تحمل غذایی یا آلرژی
• سیگموئیدوسکوپی آزمایشی که به پزشک اجازه می‌دهد داخل قسمتی از روده بزرگ کودک شما را بررسی کند تا بتواند علت اسهال، درد معده، یبوست، رشد غیرطبیعی یا خونریزی را تشخیص دهد. برای انجام این آزمایش از یک لوله کوتاه، انعطاف‌پذیر و روشن (سیگموئیدوسکوپ) استفاده می‌شود لوله از طریق راست‌روده به روده بزرگ کودک شما وارد می‌شود. این لوله هوا را به داخل روده می‌دمد تا آن را متورم کند. این کار باعث می‌شود داخل روده بهتر دیده شود.

اسهال کودکان و کرونا

اگرچه شایع‌ترین علائم ویروس کرونا در کودکان آبریزش بینی و مشکلات تنفسی است، اسهال نیز در تعدادی از کودکان مبتلا به این بیماری (اسهال کودکان در اومیکرون) گزارش شده است؛ اما به یاد داشته باشید، اسهال می‌تواند به دلایل زیادی مانند استرس، چیزی که کودک خورده و غیره باشد. زمانی جای نگرانی است که فرزند شما علاوه بر اسهال سایر علائم کرونا را نیز داشته باشد.

راه‌های درمان اسهال کودکان

درمان اسهال کودک بالای دو سال و درمان اسهال کودکان در هر سنی که قرار دارند، به علائم و سلامت عمومی و شدت وضعیت آن‌ها بستگی دارد.

کم‌آبی شایع‌ترین نگرانی در مورد اسهال است و با جایگزینی مایعات ازدست‌رفته این مشکل حل می‌شود. زمانی که عفونت باکتریایی علت اسهال باشد، ممکن است آنتی‌بیوتیک برای اسهال کودکان مؤثر باشد. به‌طورکلی روش‌های درمانی اسهال در کودکان شامل موارد زیر می‌شوند

درمان خانگی اسهال کودکان

اغلب مواقع اگر علائم خفیف باشند، به هیچ درمان خاصی نیاز نیست و اسهال بچه‌ها با مرور زمان کاهش می‌یابد. بااین‌حال در بسیاری از موارد اسهال به‌خودی‌خود از بین نمی‌رود و نیازمند این است که کودک برخی از عادات غذایی خود را تغییر دهد. بسیاری از کودکان عادات غذایی و آشامیدنی خودشان را دارند که چندان مطلوب نیست و ممکن است در ایجاد اسهال کودک نقش داشته باشد. در چنین مواقعی در اسهال کودکان درمان خانگی می‌تواند نقش بسزایی داشته باشد

1-استفاده از مواد غذایی پرچرب

کودکانی که رژیم غذایی کم‌چربی دارند معمولاً بیشتر دچار اسهال می‌شوند. اگرچه رژیم غذایی کم‌چرب در بزرگسالان برای جلوگیری از بیماری‌های قلبی مفید است، اما برای کودکان خوب نیست. رژیم غذایی کودکان باید حدود 35 الی 40 درصد چربی داشته باشد. به‌طورکلی این به معنای نوشیدن شیر کامل به‌جای شیری است که خامه آن گرفته شده است.

دادن یک غذای پرچرب (ماست، بستنی، پنیر) در پایان غذا می‌تواند اسهال کودک را کاهش دهد.

2-جایگزین‌کردن آب به‌جای آبمیوه

به کودکانتان زیاد آبمیوه ندهید. بعضی از کودکان برای رفع تشنگی فقط آبمیوه می‌نوشند. بهتر است آب را جایگزین آبمیوه کنید. بااین‌حال برخی از کودکان عادت کرده‌اند به طور منظم آبمیوه بنوشند و اگر عادت آن‌ها را به هم بزنید ممکن است ناراحت شده و کج‌خلقی کنند. در چنین مواردی، اگر مجبور شدید به کودکتان آبمیوه بدهید، مطمئن شوید که خیلی خوب رقیق شده باشد و سپس باگذشت زمان، میزان رقیق بودن را به‌تدریج افزایش دهید.

مصرف زیاد آبمیوه به دلایل زیر خوب نیست:

• آبمیوه حاوی قندهای مختلفی است. برخی از انواع قند هضم یا جذب نمی‌شوند و بنابراین به روده بزرگ (کولون) می‌رسند. در آنجا ممکن است برای نگه‌داشتن آب در روده عمل کنند و باعث مدفوع آبکی شوند. به نظر می‌رسد بین آبمیوه‌ها، آب سیب شفاف بدترین است زیرا حاوی مقدار زیادی از قندهای خاص است. آبمیوه‌هایی که حاوی مقداری فیبر هستند، چندان بد به نظر نمی‌رسند.
• قند موجود در آبمیوه حاوی کالری زیادی است. کالری زیاد می‌تواند اشتها را برای وعده‌های غذایی معمولی کاهش دهد و این کاهش اشتها باعث می‌شود کودک چربی و فیبر کمتری بخورد. به نظر می‌رسد برخی از کودکان بیشتر کالری روزانه خود را از آبمیوه دریافت می‌کنند و غذای زیادی نمی‌خورند.

3-عدم نوشیدن بیش از حد مایعات در طول روز

بعضی از کودکان به نوشیدن مداوم عادت کرده‌اند. این عادت اغلب برای راحتی آن‌هاست و نه رفع تشنگی. اگرچه کودکان به مقدار زیادی مایعات نیاز دارند، اما نوشیدن بیش از 5 تا 8 لیوان آبمیوه یا حتی آب در طول روز، می‌تواند در بروز اسهال کودک نقش داشته باشد.

4- متعادل کردن فیبر در رژیم غذایی کودک

فیبر باید در طول روز به‌اندازه مصرف شود؛ زیرا مصرف کم یا زیاد آن می‌تواند علائم اسهال کودکان را بدتر کند. فیبر بخشی از غذای گیاهی است که هضم نمی‌شود در روده می‌ماند و در مدفوع دفع می‌شود. فیبر در بسیاری از غذاها به‌ویژه میوه‌ها، نان سبوس‌دار و سبزیجات یافت می‌شود.

فیبر آب را در روده جذب می‌کند. اگر کودک شما یک رژیم غذایی کم فیبر دارد، به فکر اضافه‌کردن فیبر به رژیم غذایی او تا حد نرمال باشید. با افزودن مقداری میوه و سبزیجات می‌توانید به این هدف برسید.

بااین‌حال، یک رژیم غذایی با فیبر بالا ممکن است شرایط را بدتر کند، زیرا فیبر بیش از حد می‌تواند باعث شل شدن مدفوع و اسهال کودک شود. در صورت اسهال کودکان غذاهای زیر را کاهش دهید:

• غلات با فیبر بالا مانند فرنی و غلات حاوی کشمش
• نان سبوس‌دار
• نخود، ذرت شیرین، لوبیای پخته شده، عدس و حبوبات
• انگور و کشمش

درمان پزشکی اسهال کودک

برخی از والدین درمان با داروهای شیمیایی را مؤثرترین درمان سریع اسهال کودک می‌دانند. داروهایی که پزشک برای درمان دل‌پیچه و اسهال در کودکان تجویز می‌کند می‌توانند شامل موارد زیر باشند:

1-قرص لوپرامید  برای درمان اسهال در کودکان

لوپرامید یکی از مؤثرترین داروها برای درمان اسهال کودک است که به شکل قرص، کپسول 2 میلی گرمی و همچنین شربت اسهال کودکان در داروخانه‌ها موجود است. این دارو برای کنترل اسهال حاد و مزمن تجویز می‌شود و عوارضی همچون خواب‌آلودگی، خستگی، تهوع، نفخ و تب را به دنبال دارد.

2-محلول خوراکی جبران‌کننده آب بدن (ORS)

کودکانی که بر اثر اسهال دچار کم‌آبی شده‌اند، باید آب ازدست‌رفته بدنشان را جبران کنند. یکی از راه‌های مؤثر برای جبران آب ازدست‌رفته استفاده از محلول خوراکی ORS است. این محلول هر سه یا چهار ساعت به کودک داده می‌شود.

3-شربت ضد اسهال دیاستاپ

این شربت گیاهی بوده و از عصاره بابونه و پکتین سیب تهیه شده است. بابونه از گذشته در درمان اسهال کودک مؤثر بوده است و پکتین موجود در این دارو اثربخشی آن را افزایش داده و باعث تسریع عملکرد دارو می‌شود.

درمان اسهال بچه‌ها با طب سنتی

از بهترین روش‌های درمان اسهال کودکان با طب سنتی می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

1-چای رازیانه

چای رازیانه بهترین دمنوش برای اسهال کودک و بهترین درمان اسهال کودک زیر یک سال است. یک قاشق چایخوری رازیانه را با استفاده از هاون خوب خرد کنید. سپس به آن مقدار کمی آب داغ اضافه کنید و 10 دقیقه زمان بدهید تا دم بکشد. قبل از نوشیدن صاف کنید درنهایت یک ساعت قبل از شیردهی دمنوش رازیانه را مصرف کنید. برای نوزادانی که شیر خشک مصرف می‌کنند، سه قاشق غذاخوری چای رازیانه را به بطری شیر آن‌ها اضافه کنید.

2-چای بلوبری

برای درمان اسهال نوزادان،3 قاشق غذاخوری بلوبری خشک شده را به یک پیمانه آب اضافه کنید و روی حرارت ملایم بپزید و اجازه دهید 10 تا 15 دقیقه بجوشد و 1/4 تا 1/2 فنجان از این چای را چند بار در روز آبکش کرده و بنوشید.

3-داروی گیاهی ضد اسهال گرانول پلانتاژل

این دارو ترکیبی از گیاهان دارویی بارهنگ، نعناع فلفلی و کتیرا است که به دلیل داشتن خواص ضدالتهابی، ضد اسپاسمی و ضدمیکروبی، حرکات روده را کاهش می‌دهد و آن را به حالت طبیعی برمی‌گرداند. از این دارو برای درمان اسهال کودک بالای سه سال استفاده می‌شود.

سؤالات متداول