زمان تقریبی مطالعه: 11 دقیقه
آیا تلویزیون نگاه‌کردن کودک می‌تواند آسیب‌زننده باشد؟
همه می‌دانیم که چسبیدن به تلویزیون و غرق شدن در دنیای برنامه‌های مختلف تلویزیونی می‌تواند اثرات سوء جسمی و روانی برای کودکان داشته باشد. نه‌تنها کودکان بلکه بزرگسالان نیز وقتی به تلویزیون عادت کنند به‌راحتی نمی‌توانند پس از مدتی این جعبه جادویی هزار رنگ را ترک کنند. اگر گوشه‌گیری، عادت به تنبلی و زندگی در دنیای تخیلی برنامه‌های رنگارنگ تلویزیون را نادیده بگیریم، از ضررهای جسمی مانند چاقی به‌خاطر کم‌تحرکی و ضعف در بینایی نمی‌توان به‌راحتی گذشت. گذشته از این موارد، میزان تماشای تلویزیون در کودکان باید به‌گونه‌ای باشد که فعالیت‌های اجتماعی آنان را تحت‌تأثیر قرار ندهد. البته که ترک دادن کودک از تلویزیون کار سختی است.
عوارض تماشای زیاد تلویزیون برای کودکانبسیار است. این عوارض می‌تواند از بروز مشکلات روحی گرفته تا مشکلات جسمانی، طیف وسیعی از بیماری‌ها را در بر بگیرد. برنامه‌های تلویزیونی صرفاً برای رشد شخصیت کودک ساخته نمی‌شوند. در دنیای مصرف‌گرایی و سرمایه‌داری توجه برنامه‌سازان بر عنصر سرگرمی بیشتر از موارد دیگر است. البته باید توجه داشته باشید که گاهی عقاید عمیقاً فلسفی و جهت‌دار فکری نیز در قالب همین برنامه‌ها به خورد مخاطبان کودک داده می‌شوند.
حضور در دنیای تخیلی و پر از تحریف واقعیت برنامه‌های تلویزیونی، تنها یکی از هزاران عوارض تماشای زیاد تلویزیون برای کودکاناست. البته لازم نیست از تلویزیون بترسید اما باید مراقب باشید کودکتان به تماشای چه برنامه‌ای نشسته است. از دیگر عوارض تماشای زیاد تلویزیون برای کودکان می‌توان به بیماری‌های جسمی مانند چاقی اشاره کرد. کم‌تحرکی که بر اثر تلویزیون نگاه‌کردن کودک حاصل می‌شود، می‌تواند آثار سوئی را بر سلامت فرد در بزرگسالی داشته باشد.
به هر شکل راههای زیادی برای کنترل و برنامه‌ریزی تلویزیون نگاه‌کردن کودک وجود دارد که در این مقاله به آنها خواهیم پرداخت.
تأثیر تلویزیون بر کودکان زیر ۲ سال
بر هیچ‌کس پوشیده نیست که تأثیر این جعبه جادویی تا چه اندازه می‌تواند مخرب باشد. شاید تأثیر تلویزیون بر کودکان زیر ۲ سال بیشتر از بقیه سنین باشد. پس باید علاوه بر توجه به تأثیر تلویزیون، برنامه‌ریزی و زمان‌بندی خاصی را برای تلویزیون دیدن کودک در نظر گرفت.
یکی از مهم‌ترین مهارت‌هایی که کودکان تا دوسالگی آن را فرامی‌گیرند، مهارت کلامی است. استفاده از نوعی زبان خاص در برنامه‌های تلویزیونی می‌تواند به‌شدت آسیب‌زننده باشد و این مهارت را در کودکان دچار آسیب‌های فراوانی سازد.
کودک را در این سن‌وسال نباید با برنامه‌های مختلف تلویزیونی تنها بگذارید. با این کار شما کودک خود را در معرض بمباران اطلاعاتی قرار می‌دهید. درست است که کودکان ذهن باز و فعالی دارند اما درکی واقعی از پدیده‌های مخرب جامعه جهانی مانند بیماری و مرگ ندارند. از همین رو این واژگان می‌توانند تعبیر خود را به نحوی دیگر در ذهن کودک قرار دهند و باعث بروز مشکلاتی مانند اضطراب و استرس در زندگی او شوند.
ترک دادن کودک از تلویزیون
ترک دادن کودک از تلویزیون شاید یکی از سخت‌ترین کارها در برخورد با کودکی باشد که به تلویزیون عادت کرده است. مطمئناً استفاده از تنبیه و محرومیت کامل نمی‌تواند در تلویزیون نگاه‌کردن کودک تغییری حاصل کند. این نوع رفتارها چه‌بسا اثرات سوء داشته و در مواردی نیز با لجبازی، گوشه‌گیری و جامعه گریز شدن کودک همراه باشد.
یکی از مهم‌ترین مواردی که به شما در ترک دادن کودک از تلویزیون کمک می‌کند، داشتن برنامه روزانه برای فعالیت‌های او است. می‌توانید کودک را در طول روز با برنامه‌های متنوع سرگرم کنید. به یاد داشته باشید که کودکان پر از انرژی هستند و می‌توانند در طول روز فعالیت‌های جسمی زیادی داشته باشند. علاوه‌برآن با بازیهای فکری و ورزش‌های جسمانی می‌توانید علاقه زیاد کودک به تلویزیون را کاهش دهید. این امر باید به‌گونه‌ای باشد که کودک علاقه چندانی به بیش از حد تلویزیون دیدن نشان ندهد.
اگر کودک شما ساعات بسیار زیادی را با تلویزیون سپری می‌کند، پس کمی سخت‌گیرتر باشید. در ابتدا با برداشتن کنترل تلویزیون سعی کنید تا کودک را از صرف زمان زیاد با تلویزیون محروم کنید. اگر کودک به حدی رسیده که می‌تواند دنبال کنترل بگردد، پس تلویزیون را به اتاقی دیگر انتقال دهید و در اتاق را قفل کنید. مطمئن باشید این مسئله دائمی نخواهد بود و کودک می‌تواند پس از دقایقی، جایگزینی برای تلویزیون نگاه‌کردن پیدا کند. در حقیقت اینجا بحث بر سر تلویزیون نگاه‌کردن کودک نیست، بلکه هدف اصلی کاهش عوارض تماشای زیاد تلویزیون برای کودکان است.
کم‌کردن علاقه زیاد و افراطی کودک به تلویزیون
نمی‌توان علاقه زیاد کودک به تلویزیون را نادیده انگاشت. در ادامه راههای مختلفی پیشنهاد می‌شود که با آنها می‌توانید از شدت این علاقه کم کنید.
در اینجا به چند راه کاهش ضرر تلویزیون برای کودکان اشاره خواهیم کرد.
- سعی کنید کودک دلبندتان را در انجام امور روزمره خانه با خود همراه و شریک سازید. کودک را با مراحل پخت‌وپز آشنا سازید و مسئولیتی را بر عهدهٔ وی بگذارید. کودکان بازی‌کردن را دوست دارند. مراقب باشید چاقو یا وسایل تیز و برندهٔ آشپزخانه در دسترس کودکتان نباشد. همچنین مراقب باشید در همراهی و همکاری وی، از این وسایل استفاده نکنید.
- تلویزیون را در اتاق‌خواب و حتی‌الامکان سعی داشته باشید که روی دیوار نصب کنید. یکی از ضررهای تلویزیون نگاه‌کردن کودک کاهش قدرت بینایی در آنها است. برای همین هرچه فاصله تلویزیون تا نقطه دید کودک بیشتر و بیشتر باشد می‌تواند کمتر به بینایی وی آسیب برساند.
- به‌جای گوشی که به‌نوعی جایگزین نامناسبی برای تلویزیون است، سعی کنید بازیهای فکری بخرید و در اختیار کودکتان قرار دهید.
- تنظیم برنامه‌های ورزشی، فکری و خلاقانه برای کودک مانند قصه‌گویی، نقاشی، فعالیت‌های هنری و غیره از راههای مؤثر در کاهش ضرر تلویزیون خواهد بود.
- اگر با همسایگان ارتباط دارید یا فرصتی برای حضور دوستان کودک در منزل فراهم شود، آنها را دعوت کنید. اگر این امر میسر نبود، کودک خود را تنها نگذارید. تلویزیون وسیله خوبی برای پرکردن کمبودها و جای خالی هم‌بازی‌ها و دوستان است.
دنبال دلیل علاقه کودک خود به تلویزیون بگردید
قبل از هر اقدامی باید به دنبال دلیلی مهم بگردید که چرا فرزند شما وقت زیادی را با تلویزیون می‌گذراند. آیا کودک شما از بیرون رفتن می‌ترسد؟ آیا تابه‌حال به او اجازه نداده‌اید که در مورد تخیلاتش با شما صحبت کند؟ آیا از زندگی و دنیای واقعی ترسیده و به دامان تلویزیون پناه برده است؟ علاقه زیاد کودک به تلویزیون دلایل عمده و فراوانی دارد که نام‌بردن تک‌تک آنها در یک مقاله نمی‌گنجد؛ بنابراین قبل از محروم ساختن کودک یا ترک دادن کودک از تلویزیون باید به دنبال دلایل اصلی و عمده بیش از حد تلویزیون نگاه‌کردن کودک بگردید.
کتاب جایگزین عالی برای تلویزیون
کتاب، جایگزین بسیار خوبی برای تلویزیون است. با کتاب، عوارض تماشای زیاد تلویزیون برای کودکان را می‌توانید کاهش دهید. کودک با تخیلات قوی به دنبال همسو ساختن دنیای درونی خود با دنیای بیرون و در برنامه‌های تلویزیونی است. این جعبه جادویی به‌خوبی می‌تواند ذهن و فکر کودک را درگیر ساخته و به افکار او جهت دهد.
برای آنکه تصاویر بی‌شمار برنامه‌های تلویزیونی جهت‌دهنده افکار و تخیلات فرزند دلبند شما نباشد وی را با کتاب آشنا کنید. قبل از خرید کتاب، حتماً محدودهٔ سنی آن کتاب را در نظر بگیرید. برخی کتاب‌ها هستند که ناخودآگاه کودک را به سمت تلویزیون سوق می‌دهند. برای مثال داستان هری پاتریک نمونه از این نوع کتاب‌ها است. شک نکنید که کودک شما از دوستان خود در مهدکودک، پیش‌دبستانی یا مدرسه نکات زیادی را یاد می‌گیرد. ممکن است آنها در مورد داستانی مانند کتاب نام‌برده‌شده صحبت کنند و کودک بتواند جایگزین خاص‌تری برای کتاب پیدا کند.
قصه‌گویی کنید
همچنین برای ترک دادن کودک از تلویزیون بازی‌هایی را با کودک انجام دهید که بتواند قدرت قصه‌گویی و تخیل وی را بیشتر و بیشتر کند. برای مثال وی را با یک قصه سرگرم کنید که بخش اولش را شما ساخته و پرداخته باشید. در ادامه از کودک بخواهید بخش بعدی را باتوجه‌به افکار خود برای شما تعریف کند. سپس دنباله داستان را بگیرید و بخش بعدی را به کودک بسپارید تا برای شما قصه بگوید.
کودک از چه زمانی می‌تواند تلویزیون ببیند
برای اینکه تلویزیون نگاه‌کردن کودک را کنترل کنیم در ابتدا باید مراقب باشیم که وی را به تماشای ساعت‌های متمادی برنامه‌های تلویزیونی عادت ندهیم. بسیاری از متخصصان عقیده دارند که کودک تا دوسالگی نباید تلویزیون ببیند. همیشه والدینی هستند که از کودک خود شکایت می‌کنند و می‌گویند: “دخترم یا پسرم خیلی تلویزیون نگاه میمنه خب الان باید چه کار کنیم؟”
گاهی والدین برای کنترل فرزند خود در زمان صرف غذا، وی را روبروی تلویزیون می‌نشانند و عقیده دارند کودکشان بهتر و بیشتر غذا می‌خورد. البته که کودک را می‌توان با حواس‌پرتی کنترل کرد و غذای بیشتری به او داد، اما فراموش نکنید که در این مسئله دو اشتباه عمده را مرتکب خواهید شد. یکی اینکه باعث علاقه زیاد کودک به تلویزیون می‌شوید آن هم تاحدی‌که نتواند بدون کمک تلویزیون غذا بخورد. دوم اینکه حواس او را از سیر شدن پرت می‌کنید. همین مسئله باعث بروز مشکلاتی مانند چاقی و افزایش چربی و فشارخون خواهد بود.
میزان تماشای تلویزیون در کودکان
البته که نمی‌توان به‌صورت دقیق میزان تماشای تلویزیون در کودکانرا کنترل کرد. گاهی ممکن است به دلایل فراوانی مانند مهمانی رفتن یا مهمانی گرفتن، حضور کودک در خانهٔ پدربزرگ و مادربزرگ، رفتن به محیط‌های دیگر نتوانید بر تلویزیون نگاه‌کردن کودک کنترلی داشته باشید. اما به هر صورت نباید از نظر متخصصان در این زمینه نیز غافل شد. اگر کودک شما فرابگیرد که تنها ساعات خاصی از روز را به برنامه‌های خاصی اختصاص دهد، این مسئله را به‌عنوان نوعی قانون در نظر گرفته و به‌اصطلاح شرطی شده و در نهایت از تلویزیون خسته خواهد شد.
اگر کودک شما کمتر از 2 سال داشته باشد، روزانه نباید بیشتر از یک ساعت و آن هم در زمانی مقرر تلویزیون ببیند. سعی کنید کنترل را در دسترس کودک قرار ندهید که با راه روشن یا خاموش‌کردن آن آشنا شود. به‌صورت مخفیانه تلویزیون را روشن کنید و پس از یک ساعت نیز آن را خاموش کنید. کودک نباید تشخیص دهد که شما عامل روشن یا خاموش‌کردن تلویزیون هستید.
کودکان بین 2 تا 5 سال قدرت تشخیص این امر را بیشتر دارند. علاوه‌برآن اشکالی ندارد اگر کودک دو ساعت را با برنامه‌های تلویزیونی همسو با سن خود بگذراند. برنامه کودک عمدهٔ برنامه‌های تلویزیونی است که کودکان به آنها علاقه دارند. از همین رو مراقب باشید کودک شما برنامهٔ مناسب سن خود را ببیند. از سویی نیز، کنترل ساعات تلویزیون دیدن را در اختیار داشته باشید. اگر امکان دارد این دو ساعت را به دو بخش یک‌ساعته صبح و عصر تخصیص دهید تا کودک بتواند در دو وعده مختلف از تلویزیون استفاده کند.
