زمان تخمینی مطالعه: 12 دقیقه

تقویت مهارت حل مسئله در کودکان

فرقی نمی‌کند اگر کودک شما چند امتحان و پرسش پشت سر هم داشته یا چاشت خود را در خانه جا گذاشته باشد، هر دوی این موقعیت‌ها یک  مشکل هستند که کودک باید بتواند آن را به‌تنهایی حل و مدیریت کند! این که کودکان یاد بگیرند با خلاقیت و صلابت مشکلات خود را حل کنند و شکست‌های زندگی را بپذیرند، یک مهارت ضروری است که همه کودکان باید تا سنین دبستان حداقل کمی از آن را یاد گرفته باشند.

در واقع توانایی رویارویی موثر با چالش‌ها یک مهارت مهم نه فقط برای دوران مدرسه بلکه برای بزرگسالی است که نقش تعیین‌کننده‌ای در زندگی آینده کودک خواهد داشت. آموزش این مهارت حیاتی، می‌تواند از دوران پیش‌دبستانی و با چند راهکار ساده شروع شود. پس با ما در این مقاله همراه باشید تا با هم به سراغ راه‌های تقویت مهارت حل مسئله در کودکان برویم.

مهارت حل مسئله در کودکان چیست؟

مهارت حل مسئله توانایی شناسایی مشکلات، استفاده از خلاقیت و تجزیه و تحلیل پاسخ‌ها برای اجرای بهترین راه‌حل‌ها است. کودکان باید همانطور که رشد می‌کنند، با برای رویارویی با چالش‌های بزرگ‌تر نیز آماده شوند. از آنجا که مهارت حل مسئله معادل حل کردن یک مشکل است، قدرت حل مسئله کودک نیز باید شامل مهارت‌های جانبی مانند موارد زیر باید تا کودک بتواند با چالش‌های زندگی به‌طور موثری روبه‌ر‌و شود:

• خلاقیت
• تفکر تحلیلی (به معنی تجزیه یک مشکل به بخش‌های قابل مدیریت)
• تفکر جانبی (حل خلاقانه مسائل)
• تصمیم‌گیری
• ابتکار عمل
• استدلال منطقی
• ماندگاری
• ارتباط
• مذاکره

برخلاف نظر والدین امروزی که سعی در حل کردن تمام مشکلات برای کودک دارند، مشکلات یک فرصت مهم رشد برای کودکان است. این یعنی هرچقد یک کودکان با چالش‌های بزرگ و کوچک بیشتر درگیر شده باشد درک بهتری از مسائل خواهد داشت و در نتیجه اعتماد به نفس او نیز بهبود می‌یابد. بنابراین والدین بهتر است به‌جای دلسوزی بیش از حد، اجازه دهند کودک خود با مشکلاتش مواجه شود و خانواده نیز می‌تواند تنها با راهنمایی دادن در مسیر، به تقویت مهارت حل مسئله در کودکان کمک کنند.

چرا تقویت مهارت حل مسئله در کودکان اهمیت دارد؟

از مشکلات تحصیلی گرفته تا مشکلات در زمین ورزش و با سایر همکلاسی‌ها، کودکان هر روز با چالش‌های مختلفی روبه‌رو می‌شوند. اما چالش اینجا است که کودکان نمی‎دانند چطور مشکلات خود را به‌طور موثر حل کنند. کودکانی که مهارت حل مسئله ضعیفی دارند ممکن است به‌جای حل مشکل از آن فرار کنند و انرژی که می‌توانستند در جهت حل مسئله به‌کار برند را به سرپوش گذاشتن و اجتناب از مشکل اختصاص دهند.

علاوه بر این، اگر مهارت‌های حل مسئله در کودکان ضعیف باشد آن‌ها ممکن است بدون شناخت نسبت به توانایی‌های خود دست به عمل بزنند. برای مثال، کودک ممکن است همکلاسی‌ خود را به این دلیل که جای او را گرفته کتک بزند یا ممکن است یا ممکن است زمانی که بچه‌های دیگر او را مسخره می‌کنند از کلاس خارج شود زیرا نمی‌تواند راه دیگری برای متوقف کردن این اتفاق پیدا کند. بدین ترتیب، همه این انتخاب‌های نادرست می‌تواننند صدمات جدی به روان کودک وارد کند که تبعات آن در سال‌های آینده دیده می‌شود.

طبق یک مطالعه که بر روی تاثیرات مهارت حل مسئله در سال ۲۰۱۰ و در بخش تحقیقات رفتاری و درمانی انجام شد نشان داد که کودکانی که مهارت‌های حل مسئله ندارند در بزرگسالی بیشتر در معرض خطر افسردگی و خودکشی خواهند بود. علاوه بر این، محققان دریافتند که آموزش مهارت‌های حل مسئله به کودک می‌تواند سلامت روان آن‌ها را بهبود بخشد.

مهارت حل مسئله باعث تقویت چه مهارت هایی می شود؟

پرورش مهارت حل مسئله در کودکان ارتباط بسیار نزدیک و تنگاتنگی با مهارت‌های ضروری دیگر نیز دارد. در واقع یکی از دلایلی که ما بر تقویت مهارت حل مسئله در کودکان تاکید داریم، این است که حل مسئله به کودکان مهارت مهم تشخیص را می‌آموزد و به نوجوانان نیز کمک می‌کند تا تشخیص دهند یک مشکل قابل حل چیست.

علاوه بر این، حل مسئله مهارت سخاوتمندی را نیز در کودکان تقویت می‌کند؛ ویژگی که یک عامل تعیین‌کننده در زندگی افراد موفق به‌شمار می‌رود. از آنجا که برای حل یک مسئله، به‌خصوص در کلاس درس و مدرسه، به یک تیم نیاز است کودکان به یک دیگر در حل مسئله یاری می‌رسانند و بدین ترتیب یک کار تیمی انجام می‌دهند. بنابراین مدارسی که آموزش حل مسئله به کودکان را در برنامه خود قرار می‌دهد، علاوه بر این که فرصتی برای درک بهتر علت و معلول به دانش‌آموزان می‌دهند، مهارت پیش‌بینی و کشف الگوها را در آن‌ها نیز تقویت می‌کنند. با تحریک همه این مهارت‌ها، دانش‌آموزان تفکر انتقادی و تفکر بازتابی را نیز می‌آموزند.

مهارت حل مسئله و اعتماد به نفس

حل مسئله معادل انتخاب درست است. تحقیقات بسیاری نشان داده‌اند، افرادی که در حل کردن مشکلات مهارت دارند به‌طور معمول شادتر، با اعتماد به نفس بالاتر و مستقل‌تر از سایر افراد هستند. وقتی کودکان به‌تنهایی یا در یک گروه برای حل مشکلات تلاش می‌کنند، انعطاف‌پذیر می‌شوند. آن‌ها همچنین یاد می‌گیرند که به چالش‌ها با دیدی باز و از منظری تازه نگاه کنند. بنابراین ریسک‌های حساب‌شده‌تر و موثرتری را می‌پذیرند.

از آنجایی که کودکان با هر بار حل کردن مشکل خود احساس کارآمدی می‌کنند، در نتیجه اعتماد به‌نفس آن‌ها نیز رشد می‌کند؛ همانطور که می‌دانید پایه‌های اصلی اعتماد به‌ نفس بزرگسالی در کودکی شکل می‌گیرد بنابراین می‌توانیم بگوییم یک کودک با اعتماد به نفس در آینده یک بزرگسال با اعتماد به نفس نیز خواهد بود.

در نهایت، اگر دانش‌آموزان مهارت حل مسئله را به طور مداوم تمرین کنند، آگاهی موقعیتی و اجتماعی بیشتری خواهند داشت. علاوه بر این، آن‌ها یاد می‌گیرند که زمان را مدیریت کنند و صبر کردن و تاب‌آوری را نیز بیاموزند.

5 مرحله اصلی برای آموزش مهارت حل مسئله در کودکان

کودکانی که احساس ناامیدی یا به‌هم ریختگی ذهنی دارند، اغلب برای حل مشکلاتشان تلاش خاصی نمی‌کنند. اما وقتی فرمول روشنی برای حل مشکلات به کودکان ارائه بدهید، نسبت به توانایی خود احساس اطمینان بیشتری می‌کنند و می‌توانند به حل مسئله بپردازند. علاوه بر این، به‌عنوان یک والد یا معلم، شما نمی‌توانید همیشه اطراف کودک باشید و مشکلات را برای او حل کنید بنابراین از یک جایی به بعد، نیاز است که کودک خود این مهارت را یاد بگیرد.

برای تقویت مهارت حل مسئله در کودکان، شما باید به کودک آموزش دهید تا طبق پنج مرحله اصلی پیش برود:

1-شناسایی مشکل

مهم‌ترین قدم برای حل یک مشکل شناسایی آن است. برای این کار، کافی است به کودک آموزش دهید تا مشکل را با صدای بلند بیان کند. برای این کار به کودک خود کمک کنید تا بگوید مشکل دقیقا چه چیزی است، برای مثال او باید بگوید: «من کسی را ندارم که در تعطیلات با او بازی کنم» یا «من مطمئن نیستم که بتوانم ریاضی را یاد بگیرم».

2- پیدا کردن حداقل 5 راه حل برای مشکل

طوفان فکری یا Brain storming یکی از بهترین روش‌های ممکن برای حل مشکل و تقویت مهارت حل مسئله در کودک است. به کودک این موضوع را یادآوری کنید که که همه راه‌حل‌ها نیازی نیست کامل باشند (حداقل نه در این مرحله) بنابراین به‌جای کمال‌گرا بودن از کودک بخواهید تا هر راهی برای حل مشکل به ذهنش می‌رسد را بیان کند زیرا حتی یک پاسخ احمقانه یا ایده دور از ذهن باز هم یک راه‌حل است.

در این مرحله شما نیز می‌توانید راه‌هایی که فکر می‌کنید خوب است را به کودک بگویید. بدین ترتیب، تنها نکته کلیدی در این مرحله این است که به کودک کمک کنید تا با خلاقیت خود راه‌حل‌های بالقوه مختلفی پیدا کند.

3- مشخص کردن مزایا و معایب هر راه‌ حل

در مرحله سوم از حل یک مشکل، وقت آن است که مزایا و معایب هر راه‌حلی که در مرحله قبل به آن رسیدید را بررسی کنید. برای این کار، به فرزندتان کمک کنید تا پیامدهای مثبت و منفی احتمالی را برای هر راه‌حل بالقوه به‌طور جداگانه شناسایی کند. بهتر است در دفعات اول حل مسئله مزایا و معایب را در یک جدول قرار دهید تا مقایسه آن‌ها ساده‌تر شود.

4- انتخاب راه حل

پس از این که که فرزندتان پیامدهای مثبت و منفی احتمالی راه‌حل‌های خود را ارزیابی کرد، شما باید او را تشویق کنید تا یکی از آن راه‌حل‌ها را انتخاب کند. توجه داشته باشید که برای تقویت مهارت حل مسئله در کودکان شما نباید راه‌حل را انتخاب کنید بلکه باید مزایا و معایب را برای کودک توضیح داده و اجازه دهید با توجه به دانش و منطق خود به یک نتیجه برسد. حتی در صورتی که کودک راه‌حل اشتباهی را انتخاب کرد، باز هم شما حق دخالت ندارید زیرا تمام مسئولیت انتخاب کودک بر عهده خود او است.

پیشنهاد می‌کنیم از کودک بخواهید در این مرحله به‌جای یک راه‌حل چند نمونه انتخاب کند تا در صورت ناکارآمدی راه‌حل اول به سراغ گزینه‌ها برود.

5- تست راه حل

در نهایت، به کودک بگویید راه‌حلی را که خود انتخاب کرده امتحان کند و ببیند چه اتفاقی می‌افتد. در صورتی که راه‌حل انتخابی جواب نداد، کودک همیشه می‌تواند راه‌حل دیگری را از لیستی که در مرحله دو ایجاد کرده امتحان کنند. البته باید این موضوع را برای کودک مطرح کنید که برای همه مشکلات امکان بازگشت و انتخاب دوباره نیست بنابراین باید نهایت دقت را برای انتخاب خود به‌کار ببرد.

تمرین مهارت حل مسئله با کودکان

همانطور که گفتیم اگر شما به‌عنوان والدین یا معلم می‌خواهید در تقویت مهارت حل مسئله کودکان نقشی داشته باشید، تنها لازم است وقتی کودک با چالش‌هایی مواجه می‌شود، برای حل مشکلات به جای او عجله نکنید! درعوض، به کودک کمک کنید تا مراحل حل مسئله که پیش از این نام بردیم را طی کند. شما همچنین می‌توانید هنگامی که به کمک نیاز دارند، راهنمایی‌های لازم ارائه دهید، اما به‌ یاد داشته باشید که کودک را تشویق کنید تا مشکلات را خودش به‌تنهایی حل کند. در نهایت اگر دیدید کودک واقعا قادر به ارائه راه حلی نیست، وارد عمل شوید و با دادن ایده‌های راه‌حل به او کمک کنید.

با تقویت مهارت حل مسئله در کودک همچنین می‌توانید بسیاری از مشکلات رفتاری او را حل کنید. برای مثال در هنگام بحران‌ها کنار کودک بنشینید و با او در مورد رفتارهای غلط صحبت کنید. برای مثال می‌توانید بگویید: «احساس می‌کنم تازگی‌ها در حل تکالیف مدرسه با مشکل روبه‌رو شده‌ای، دوست داری با هم این مشکل را حل کنیم؟» البته شما ممکن است بخواهید به خاطر رفتار بد کودک مانند انجام ندادن تکالیف مدرسه او را تنبیه کنید، اما باید به او توضیح دهید که این کار برای جلوگیری از تکرار دوباره بدرفتاری است تا او بتواند در آِینده بهتر عمل کند.

تقویت استقلال کودک با تکنیک حل مسئله

والدین همچنین می‌توانند از رویکرد حل مسئله برای تقویت استقلال کودک خود استفاده کنند. برای مثال اگر کودک فراموش کرده بود که کفش‌های فوتبال خود را ببرد، می‌توانید به او بگویید: «به نظر تو چه کاری می‌توانیم انجام دهیم تا مطمئن شویم این اتفاق دیگر تکرار نمی‌شود؟». سپس اجازه دهید تا کودک با استفاده از طوفان فکری راه‌حل‌هایی را برای این موضوع ارائه دهد و سعی کند به‌تنهایی این مشکل را حل کند؛ برای مثال کودک ممکن است بگوید: « یادداشتی می‌نویسم و آن را روی در می‌چسبانم تا یادم باشد قبل از رفتن کفش‌هایم را در کیف بگذارم» یا «من سعی می‌کنم از شب قبل کیفم را حاضر کنم».

البته برای تقویت مهارت حل مسئله در کودکان حتما باید راه‌حل‌های پیشنهادی آن‌ها را مورد استفاده قرار دهید تا خلاقیت آن‌ها محدود نشود. شما نیز باید هنگامی که کودکتان راه‌حل‌ ارائه می‌دهد یا یک مشکل را حل می‌کند از او تقدیر کنید تا کودک بداند کار باارزشی انجام داده است.

سوالات متداول