زمان تقریبی مطالعه: 15 دقیقه
اهمیت پرورش خلاقیت در کودکان
همه پدرها و مادرها از بدو تولد فرزندشان، دوست دارند فرزندی خلاق داشته باشند و گاهی خلاقیت در کودکان را با مقدار هوش فرزندشان مورد سنجش قرار می‌دهند در صورتی که موضوع خلاقیت ربطی به میزان هوش فرزند ندارد.
نوزادان و کودکان خردسال اولین گام‌های خود را با کارهای خلاقانه، از بدو تولد برمی‌دارند، زیرا شروع به برقراری ارتباط و درک جهان می‌کنند. آنها کاشفان طبیعی هستند.
کودکان به دلایل زیادی خلاق هستند حتی بیشتر از بزرگسالان. آنها از تخیل خود در سطحی استفاده می‌کنند که اکثر بزرگسالان قادر به انجام آن نیستند. کودکان جهان را از منظری نگاه می‌کنند که در آن هر چیزی ممکن است. آنها محدودیتی مشاهده نمی‌کنند و با تمام وجود خیال‌پردازی می‌کنند
بابی وگنر، روانشناس بالینی در بوستون می‌گوید: کودکی که عادت دارد خلاقانه فکر کند، نسبت به کودکی که در جستجوی راه‌حلی برای یک مشکل از یک قانون سفت و سخت پیروی می‌کند، راحت‌تر می‌تواند مشکل را حل کند. «تفکر خلاق بسیار فراتر از سال‌های کودکی به آنها خدمت می‌کند.»
در این مقاله سعی داریم که به تعریف خلاقیت در کودک بپردازیم و راهکارهایی برای تقویت خلاقیت ارائه دهیم تا با به کارگیری آنها بتوانیم فرزندانی خلاق تربیت کنیم.
خلاقیت در کودکان به چه معناست؟
خلاقیت از جمله مفاهیمی است که در طی تاریخ تعاریف بسیاری به خود دیده است اما با این حال، بررسی‌های جامعی که بر روی تعریف خلاقیت در کودکان و بزرگسالان صورت گرفته است، نقطه مشترک همه آنها این بوده است:
«خلاقیت شامل تبدیل ایده، تخیل و رویاهایتان به واقعیت است.»
خلاقیت کودکان همیشه با مفهوم تازگی و نو بودن و ارزشمندی همراه است. در واقع خلاقیت سرچشمه اصلی معنای زندگی در ماست و بیشتر پدیده‌هایی که جالب، مهم و بشری هستند نتیجه خلاقیت هستند.
هنر و موسیقی نمونه‌های متداول خلاقیت در کودکان هستند، اما خلاقیت را تقریباً می‌توان در همه ابعاد زندگی آنها پیدا کرد.
بستر‌های رشد خلاقیت در کودکان
بیشتر مردم خلاقیت را با استعداد ذاتی یا هوش اشتباه می‌گیرند. در صورتی که رشد خلاقیت در کودکان را می‌توان با منابع و ایجاد بستر‌های مناسب پرورش داد و ربطی به هوش ندارد. هم والدین و هم معلمان می‌توانند این امر را برای کودکان آسان کنند و به آنها کمک کنند فرصت‌های جدیدی برای خود ایجاد کنند. از جمله رفتارهایی که می‌تواند کودک را در بستر رشد خلاقیت قرار دهد می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- فراهم‌آوردن محیط غنی از فرهنگ
- برقراری جو عاطفی مناسب بین افراد خانواده
- ضمن توجه به تخیلات بچه‌ها، آنها را به سوی واقعیت سوق دادن .
- توجه به پرورش حواس پنج‌گانه بچه‌ها.
- بردن بچه‌ها به دامن طبیعت، نمایشگاه‌های هنری، موزه‌ها، کارخانه‌ها و….
- استفاده از اسباب‌بازی‌های فکری و ساختنی که بچه‌ها بتوانند ایده‌های مختلف را روی آن پیاده کنند مانند: استفاده از انواع پازل‌ها، مدل‌سازی و جدول‌ها و…..
- انجام کاردستی، استفاده بهینه از وسایل دور ریختنی، تهیه کلاژ و……
- تشویق بچه‌ها به داشتن اندیشه‌های بکر و تازه .
- توجه و احترام به عقاید و پیشنهادهای بچه‌ها.
- عدم مقایسه بچه‌ها با هم.
حساس کردن کودکان به هنر
حساس کردن به هنر، یکی از زیباترین روش‌های پرورش خلاقیت کودک است. به این منظر می‌توانید آنها را با فعالیت‌های هنری مانند طراحی، موسیقی، کار با خاک، شعر، چاپ، تصویرسازی و غیره آشنا کنید.
توجه کنید که چه هنری واقعاً او را خوشحال می‌کند و احتمالاً در آینده نزدیک می‌خواهد چه کاری انجام دهد. هنر می‌تواند به رشد خلاقیت در کودکان و کشف بسیاری از اکتشافات نهفته در اعماق ذهن آنها کمک کند.
تشویق کودک به سؤال پرسیدن
یک راه خلاقانه برای پرورش خلاقیت در کودکان سوار کردن است. در حقیقت سوار کردن، آغاز فعالیت مغز به حرکت است. با فرزندان خود بنشینید و از هم سؤالات عجیب بپرسید. دریابید که چرا آنها بعضی چیزها را معنادارتر و جذاب‌تر از بقیه چیزها می‌دانند. از آنها در مورد کتاب‌ها و موضوعات مورد علاقه‌شان سوار بپرسید. به عنوان مثال:
● چرا یک شخصیت کارتونی جذاب‌تر از بقیه است؟
● چرا رنگ خاصی را دوست دارند؟
همچنین می‌توانید به کودکان بیاموزید که سؤالات «چه می‌شد اگر» بپرسند. در مقاله‌ای با عنوان Psychology Today، محقق «ملیسا برکلی» توصیه می‌کند که به کودکان آموزش دهید که بپرسند، «چه می‌شود اگر؟»
اگر بتوانید فرزندانتان را وادار کنید تا در مورد جهان و نحوه عملکرد آن سوار بپرسند، به احتمال زیاد به پاسخ‌های منحصر‌به‌فرد خود می‌رسند.
چند ایده برای افزایش خلاقیت در کودکان با سوار کردن به شرح زیر است:
- چه می‌شد اگر حیوانات ناگهان می‌توانستند صحبت کنند؟
- چرا با موهای مرتب و شانه شده از خواب بیدار نمی‌شویم؟
- اگر در حیاط موشی را ببینید که گل‌های مورد علاقه مادرتان را می‌جود، چه می‌کنید؟
- از کودک خود بخواهید تصور کند با داشتن یک نیروی جادویی چه کاری انجام می‌دهد: “اگر می‌توانستی برای یک روز نامرئی باشی، چه کاری انجام می‌دادی؟”
سؤالاتی از این دست آنها را کنجکاو می‌کند و توانایی تفکر و توانایی حل مسئله را در آنها تقویت می‌کند.
عدم کنترل و بخشیدن رهایی برای پرورش خلاقیت در کودکان
یک راه ساده برای پرورش خلاقیت کودکان این است که مدام فرزندان خود را با دانش و ایده‌های خلاقانه بمباران نکنید. به آنها اجازه دهید نفس بکشند، جایی که می‌توانند به سادگی بازی کنند و مثل بچه‌ها فریاد بزنند و جیغ بزنند. به آنها اجازه دهید که فقط به سادگی وجود داشته باشند، سرگرم باشند.
با کودک خود بازی کنید اما روی روش بازی او تمرکز کنید. اگر در فکر او در حال تعقیب اژدها هستید یا در یک جعبه مقوایی به سمت ماه پرواز می‌کنید، در مقابل وسوسه دخالت یا هدایت نمایش خود مقاومت کنید و به خود اجازه دهید در دنیای خلاق آنها غرق شوید. این نوع تعامل، پیامی را ارسال می‌کند که شما از فضای خلاقانه آنها حمایت کرده و آنها را در اولویت قرار می‌دهید
علایق فرزندتان را بیاموزید و تشویق کنید
وقتی بچه‌ها به موضوعی علاقه‌مند هستند، احتمالاً تمام وقتشان به آن فکر می‌کنند. با شناخت رویای خلاقانه کودک‌تان، او را در دنبال کردن آن رویا کمک کنید. برای مثال، اگر فرزندتان می‌خواهد نقاشی یاد بگیرد، یک بعدازظهر را با هم به نقاشی بکشید و پیشرفت او را جشن بگیرید.
زمانی را در خارج از منزل بگذرانید
محققان دانمارکی کشف کردند که یکی از راه‌های پرورش خلاقیت در کودکان ارتباط او با طبیعت است. بیرون رفتن در طبیعت نه تنها برای سلامت روان مفید است، بلکه می‌تواند خلاقیت را نیز بهبود بخشد. مطالعه آنها نشان داد که گذراندن وقت در خارج از منزل می‌تواند حس کنجکاوی را تقویت و تفکر انعطاف‌پذیر را در کودک نهادینه کند.
از کثیفی نهراسید. بگذارید بچه‌هایتان کثیف شوند. فرزندتان را هنگام باران به بیرون بفرستید و او را تشویق کنید که در گل و لای سر بکشد، در گودال‌ها پا بزند یا به روشی بازی کند که باعث شود احساس آزادی و خوشبختی کند.
به فرزند خود بیاموزید که ریسک‌پذیر باشد
یکی از راه‌های بروز خلاقیت در کودکان آن است که اگر فرزندتان روی یک پروژه خلاقانه کار می‌کند، او را تشویق کنید تا چیز جدیدی را امتحان کند. حتی اگر مطمئن نیستید که به نتیجه می‌رسد. بگذارید ریسک کردن را بیاموزد. به جای تمرکز بر نتیجه او را فرآیند محور تربیت کنید.
فراهم آوردن محیطی که امکان اشتباه کردن، تجربه کردن و ریسک کردن را به بچه‌ها بدهد خلاقیت او را افزایش می‌دهد.
برای مثال، آنها می‌توانند نقاشی غیرمعمولی بکشند یا طور دیگری قطعات پازل را سر هم ببندند. بگذارید لذت بردن و شکست خوردن را تجربه کنند به این ترتیب به جای نتیجه روی خلاقیت تمرکز خواهید کرد.
کتاب خواندن
آیا می‌دانستید که خواندن می‌تواند قوه تخیل و مهارت حل مسئله کودک شما را تقویت کند؟ هدف‌گذاری کنید که هر روز یک کتاب تصویری را با هم بخوانید. اگر کتاب شما دارای تصویر است، از فرزندتان بخواهید قبل از اینکه با هم آن را بخوانید، حدس بزند که صفحه درباره چیست. این می‌تواند به کودکان کمک کند حل مسئله و همچنین درک مطلب را تمرین کنند.
تقویت مهارت حل مسئله در کودک
از فرزندتان بخواهید یک مشکل در خانه را با ارائه راه‌حل حل کند. به عنوان مثال: “اتاق نشیمن دائماً نامرتب است. باید چه کاری انجام دهیم؟” به این ترتیب آنها احساس اهمیت کنند، فضایی برای حل خلاقانه مشکلات خود ایجاد می‌شود و در کارهای خانواده سهیم می‌شوند
نشانه‌های خلاقیت در کودکان
کودکان خلاق می‌توانند در بسیاری از زمینه‌ها برتری پیدا کنند. بنابراین، استعداد در چنین کودکانی باید هرچه زودتر شناسایی و تقویت شود. برای آشنایی بیشتر با نشانه‌هایی که نشان می‌دهد فرزندتان خلاق است، ادامه مطلب را بخوانید.
1. قدرت تخیل
تخیل نقش بسیار مهمی در رشد خلاق کودک دارد. فانتزی‌ها و دنیاهای خیالی اولین نشانه داشتن خلاقیت کودکان است که باید جدی گرفته شود.
2. منضبط
کودکان اغلب از کنترل خارج می‌شوند و نیاز به نظم و انضباط دارند و در اکثر مواقع در موارد عادی نیز به آنها رسیدگی می‌شود. اما کودکان تیزهوش به دلیل اینکه خود انضباط دارند به کنترل بیرونی کمتری نیاز دارند. اغلب دیده می‌شود که آنها به نظم و ثبات علاقه دارند.
3. حافظه قوی
یکی از نشانه‌های خلاقیت در کودکان حافظه خوب آنهاست. به نظر می‌رسد کودکان به دلیل مهارت‌های یادگیری سریع، حافظه خوبی دارند. با این حال، در بیشتر موارد، کودک خلاق نسبت به یک کودک معمولی، حافظه قوی‌تری دارد و کنترل خوبی بر حافظه دارد.
4. علاقه به هنر و نقاشی
اگر فرزند شما علاقه خود را به حوزه‌های مختلفی که لزوماً به تحصیلات مرتبط نیستند، مانند هنر، نقاشی و موسیقی نشان می‌دهد، بیشتر تمایل دارد که فردی خلاق باشد.
5. توانایی استدلال
اگر کودک شما خلاق باشد، متوجه خواهید شد که به دلیل قدرت استدلال فوق‌العاده‌اش، قادر به حل مشکلات و یافتن راه‌حل‌های منحصر‌به‌فرد خواهد بود.
6. اصالت در بیان
حتی اگر فرزند شما در معرض عوامل و منابع، در (هر حوزه‌ای) تأثیر خاصی قرار گیرد، همچنان تمایل به حفظ اصالت بیان خود داشته باشد، او یک کودک خلاق است. اصالت از تخیل ناشی می‌شود و خلاقیت را به وجود می‌آورد.
7. توانایی یادگیری سریع
اغلب کودکان سریع یاد می‌گیرند؛ اما با این حال، اگر توانایی‌های یادگیری کودک شما فوق‌العاده خوب است، یکی از اولین نشانه‌های استعداد است. یک کودک خلاق معمولاً می‌تواند به سرعت همه چیز را درک کند و از هوش بالاتر از حد متوسط برخوردار شود.
8. قدرت تمرکز و توجه
اگر کودک شما علاقه نشان دهد، سطح تمرکز و توجه او بیشتر خواهد بود. یک کودک خلاق از قدرت تمرکز بیشتری برخوردار است، زیرا او تمایل دارد در زمینه مورد‌علاقه خود به شدت فعالیت کند.
10. از نظر عاطفی ایمن و پایدار
یکی از رایج‌ترین نشانه‌های خلاقیت در کودکان، ثبات ذهنی آنهاست. به دلیل عمق تمرکز و نظم و انضباط، آنها تمایل دارند که از نظر عاطفی قوی‌تر باشند.
بهترین زمان برای پرورش خلاقیت در کودکان چه زمانی است؟
بهترین زمان برای پرورش خلاقیت کودکان از 3سالگی تا 12 سالگی است. زیرا کنجکاوی‌ها و انرژی بسیار کودکان، همچنین داشتن دنیای کوچک و ساده انگاری، می‌تواند بهترین محرک برای جستجو و تجربه آنان باشد.
خلاقیت بسیاری از کودکان، قبل از شش سالگی به اوج خود می‌رسد. پس از آن با شروع مدرسه رسمی و انگیزه رشد به سمت همنوایی شروع به کاهش می‌کند. با این حال، حمایت از خلاقیت فرزندتان در دوره پیش‌دبستانی، زمینه را برای تقویت ادامه رشد خلاقیت در کودک در سال‌های بعد فراهم خواهد کرد.
البته پاسخ‌گویی به کنجکاوی‌ها کودک باید به دو قسمت تقسیم شود. یک قسمت از این کنجکاوی‌ها که در زمینه تجربه و علمی است، باید به خود او واگذار شود و وظیفه ما به صورت غیرمستقیم، راهنمایی و تشویق است تا او خود، به سوی پاسخ‌هایش هدایت شود که در این قسمت به یک متخصص با تجربه پرورش خلاقیت نیاز مبرم است.
مهم‌ترین عوامل شکست کودکان خلاق
شناخت و آگاهی از موانع خلاقیت در کودکان به قدر شناخت راه‌های پرورش آن حائز اهمیت است. گاهی شرایط خانواده در دوران کودکی، به گونه‌ای است که کودکان از بیان افکار خود می‌ترسند. ترس و ناامنی ناشی از انتقاد یا تمسخر اطرافیان یکی از موانع رشد خلاقیت است. به طور مختصر تعدادی از این موانع را در پایین آورده‌ایم.
قوانین سختگیرانه مانع خلاقیت در کودکان
زندگی با چارچوب سفت و سخت و انعطاف‌ناپذیر خود، فرصت اکتشافات و تجربیات جدید را از کودکان سلب می‌کند؛ بنابراین یکی از موانع تربیت فرزندان خلاق، وضع قوانین سختگیرانه است. به یاد داشته باشید، والدین خلاق قوانین خلاقانه‌ای را وضع می‌کنند.
آموزش اشتباه و عدم رشد خلاقیت کودکان
یک سیستم آموزشی که بر حفظ کردن، امتحانات و نتایج نمرات آزمون تمرکز دارد، یکی از مؤثرترین عوامل سرکوب خلاقیت در زندگی دانش‌آموز است. هر چه بتوان به بخش‌های پژوهشی و آموزش توجه بیشتری کرد راه رشد خلاقیت در کودکان آسان‌تر خواهد بود.
اهمیت نقش بازی برای پرورش خلاقیت در کودکان
مناسب‌ترین راه برای بروز و رشد استعداد کودکان بازی است. در جریان بازی است که نیروهای ذهنی و جسمی کودک، یعنی: انواع مهارت‌ها، نظم و ترتیب، دقت، قدرت تخیل و غیره رشد می‌یابند. علاوه بر این، برای کودکان انگیزه‌ای جهت کسب تجربه اجتماعی می‌شود. آنها در بازی یاد می‌گیرند از قدرت فکرشان استفاده و تجزیه‌وتحلیل کنند.
کودکان خلاق اغلب برای هر یک از اسباب بازی‌های خود کاربردهای متفاوتی پیدا می‌کنند. همچنین قبل از اینکه یک اسباب‌بازی جدید دستشان بگیرند، به روش‌های مختلف و گاهی شگفت‌انگیز استفاده می‌کنند. آنها می‌توانند بازی‌ها را با موقعیت‌ها و مکان‌های خاص تطبیق دهند. البته توانایی این را خواهند داشت که کنترل بازی را در دست بگیرند و به تنهایی یا گروهی بازی کنند. پس می‌توان گفت پرورش نوآوری و خلاقیت در کودکان خلاق، به وضوح دیده می‌شود. از سوی دیگر، کودکانی که کمتر خلاق یا نوآورتر هستند، نقش پیروان بازی را بر عهده می‌گیرند و معتقدند که باید قوانین بازی را به شدت رعایت کنند.
سؤالات متداول
همان‌طور که مشخص است، خلاقیت می‌تواند توانایی‌های شناختی مغز را بهبود بخشد. برای مثال، افرادی که زمینه موسیقی دارند، پیوندهای قوی‌تری بین دو نیمکره در مغز خود دارند. علاوه بر این، فعالیت‌های خلاقانه می‌تواند خلق‌وخوی کودک شما را بهبود بخشد. مطالعه‌ای در کالج بروکلین نشان داد که نقاشی به کودکان کمک می‌کند پس از یادآوری یک خاطره ناراحت‌کننده آرام شوند.
خلاقیت یک موهبت یا استعداد ذاتی نیست. این نوعی توانایی است که می‌توان آن را پرورش داد. روش‌های صحیح تدریس هم از سوی والدین و هم معلمان می‌تواند برای کودکان خلاقیت ایجاد کند.
توجه‌کردن به علایق کودکان و کارهایی از جمله سوار پرسیدن، طبیعت گردی و علاقه‌مند کردن آنها به هنر‌هایی چون موسیقی، نقاشی، کاردستی می‌توان به پرورش خلاقیت کودکان پرداخت.
برای درک درست خلاقیت کودکان، ابتدا باید خلاقیت را از هوش و استعداد متمایز دانست. محققان معتقدند که هوش و خلاقیت مستقل از یکدیگر هستند و کودک بسیار خلاق ممکن است بسیار باهوش باشد یا نباشد. خلاقیت فراتر از استفاده از استعدادهای هنری یا موسیقی است. استعداد در این زمینه به داشتن سطح بالایی از مهارت‌های فنی در یک حیطه تخصصی اشاره دارد.
