تست گودیناف؛ تعیین ضریب هوشی کودک با نقاشی

زمان تقریبی مطالعه: 12 دقیقه

تست گودیناف یا Goodenough Hariss-Drawing یک آزمون روانشناختی شخصیت و شناختی است که برای ارزیابی جنبه‌های مختلف زندگی کودکان و نوجوانان مانند سنجش هوش غیرکلامی و غربالگری اختلالات هیجانی و رفتاری استفاده می‌شود.  این آزمون بر اساس نقاشی‌ای که کودک می‌کشد اجرا شده و سپس درمانگر مربوطه به تحلیل نقاشی می‌پردازد. تست هوش گودیناف یکی از بهترین آزمون‌های ارزیابی کودکان است و روانشناسان پیشنهاد می‌دهند همه کودکان حداقل یکبار آن را انجام دهند. اما این آزمون چیست و اجرای آن چه مزیت‌هایی برای کودک دارد؟ به خواندن مقاله ادامه دهید تا با هم بیشتر در مورد آن بدانیم.

تست گودیناف چیست؟

آزمون گودیناف یک آزمون روانشناختی شخصیت و شناختی است که کودکان و نوجوانان را با اهداف مختلف مانند اندازه‌گیری هوش غیرکلامی، غربالگری اختلالات هیجانی و رفتاری استفاده می‌شود. تست گودیناف را باید یکی از آسان‌ترین، جهانی‌ترین و عملی‌ترین آزمون‌های جهان دانست. در این تست از آزمودنی خواسته می‌شود تا تصویری از یک مرد، یک زن و خودش بکشد. به جز دستور کشیدن آدمک‌ها به کودک هیچ دستورالعمل دیگری داده نمی‌شود و پس از اتمام نقاشی تصاویر بر اساس معیارهای مشخص مورد تجزیه و تحلیل قرار می‌گیرند.

تاریخچه تست گودیناف

آزمون آدمک (گودیناف) برای اولین بار توسط فلورانس گودیناف (Florence Goodenough) در سال ۱۹۲۶ توسعه یافت. این تست ابتدا به‌عنوان تست هوش کودکان گودیناف شناخته می‌شد و در کتاب گودیناف به نام اندازه‌گیری هوش توسط نقشه‌ها معرفی است. در سال‌های بعدی دیل بی. هریس (Dale B. Harris) این آزمون را اصلاح و گسترش داد و اکنون به عنوان آزمون ترسیم Goodenough-Harris شناخته می‌شود. بازنگری و گسترش این آزمون در کتاب نقاشی‌های کودکان به عنوان معیارهای بلوغ فکری (1963) نیز به‌طور کامل توضیح داده شده است.

تست گودیناف علاوه بر تعیین ضریب هوشی کودکان، یک شاخص اسکیزوفرنی نیز محسوب می‌شود. برای برخی نشانه‌های خاص مانند فراموش کردن گنجاندن «قسمت‌های تشریحی آشکار مانند دست‌ها و چشم‌ها» با «خطوط تار و نامرتبط» و جنسیت مبهم می‌تواند یکی از نشانه‌های ابتلا به اسکیزوفرنی باشد.

چرا اجرای تست گودیناف برای کودکان اهمیت دارد؟

همانطور که در ابتدای مقاله گفتیم روانشناسان پیشنهاد می‌کنند همه کودکان حداقل یکبار در آزمون آدمک گودیناف شرکت کنند. در حقیقت مهم‌ترین هدف این تست تعیین سن عقلی و بهره هوشی کودک است. تست گودیناف همچنین می‌تواند زمانی که اجرای سایر آزمون‌های هوشی مقدور نیست و می‌خواهیم هرچه سریع‌تر دربار هوش کودک اطلاعات به‌دست آوریم، کارایی دارد.

برای سنجش هوش کودکانی که هنوز قادر به صحبت کردن نیستند آزمون گودیناف یا آدمک روش مناسبی خواهد بود. علاوه بر این گودیناف می‌تواند در تشخیص مواردی مانند موانع زبانی کودک یا نیازهای خاص نیز مؤثر باشد. آزمون Draw-A-Man همچنین به طور گسترده‌ای به‌عنوان معیاری برای بلوغ فکری در کودکان، برای تشخیص تیپ شخصیتی و خواندن ناخودآگاه، و به عنوان بخشی از باتری‌های تست عصب روانشناختی استفاده شده است.

دستورالعمل‌ها و نحوه اجرای تست گودیناف برای کودکان

برای اجرای آزمون آدمک، روانشناس از کودک می‌خواهد تا سه نقاشی از آدمک‌های مختلف را روی کاغذهای جداگانه تکمیل کند. در این آزمون ابتدا یک برگه کاغذ سفید و چند مداد در اختیار کودک می‌گذاریم و سپس از کودک خواسته می‌شود تا خودش، یک مرد و یک زن را روی کاغذ بکش و دیگر هیچ دستورالعمل دیگری داده نمی‌شود. بدین ترتیب کودک آزاد است که نقاشی را به هر شکلی که می‌خواهد انجام دهد.

در این آزمون هیچ نوع نقاشی درست یا غلطی وجود ندارد. اما به‌طور کلی کودک باید هر بار از یک آدم نقاشی کامل یعنی سر به پا و نه فقط صورت بکشد.  اجرای پرسش‌نامه هوش گودیناف محدودیت زمانی ندارد. با این حال، برای اغلب کودکان به ندرت بیش از ۱۰ یا ۱۵ دقیقه طول می‌کشد تا هر سه نقاشی را کامل کنند.

کتاب هریس (۱۹۶۳) مقیاس‌های نمره‌گذاری تست گودیناف را ارائه می‌دهد که برای بررسی و نمره‌گذاری نقاشی‌های کودک استفاده می‌شود. این آزمایش از آنجایی که به شکل بازی اجرا می‌شود برای کودکان غیرتهدید کننده محسوب می‌شود و همین امر باعث می‌شود تست هوش کودک گودیناف برخلاف سایر آزمون‌های هوش برای کودک جذاب باشد.

نحوه ارزیابی نقاشی در آزمون آدمک

برای ارزیابی هوش با استفاده از آزمون آدمک گودیناف، تحلیلگر آزمون از Draw-a-Person: QSS که یک سیستم امتیازدهی کمی است استفاده می‌کند. این سیستم چهارده جنبه مختلف نقاشی (مانند قسمت‌های خاص بدن و لباس) را برای معیارهای مختلف از جمله کشیدن یا نکشیدن، جزئیات و نسبت اندازه اجزا به یکدیگر در بر می‌گیرد.

مقیاس اصلی Goodenough دارای ۴۶ آیتم امتیاز برای هر نقاشی، با ۵ آیتم جایزه برای نقاشی در نمایه بود. مقیاس هریس نیز دارای ۷۳ گویه برای فیگورهای مرد و ۷۱ گویه برای فیگورهای زن است. در نسخه‌های جدیدتر از این آزمون ۶۴ مورد امتیاز برای هر نقاشی استفاده می‌شود. در تست هوش گودیناف هر نقاشی به‌طور جداگانه مورد ارزیابی قرار می‌گیرد و یک نمره برای هر نقاشی و در پایان یک نمره کل برای هر سه نقاشی به‌دست می‌آید. سپس  این نمره‌ی انفرادی کودک را می‌توان با گروه سنی او مقایسه کرد تا عملکرد او را نیز نسبت به سن خود مورد ارزیابی قرار دهید.

تست گودیناف از آنجا که یک کار غیرکلامی و غیرتهدیدکننده برای ارزیابی هوش است، می‌تواند با از بین بردن منابع احتمالی سوگیری در آزمون متغیرهای تأثیرگذاری مانند زبان اصلی، مهارت‌های کلامی، ناتوانی‌های ارتباطی و فشار روانی بر آزمودنی را کاهش دهد. با این حال، نتایج آزمون می‌تواند تحت تأثیر تجربه‌های قبلی کودک از نقاشی‌ها قرار بگیرد.  

علاوه بر این برای ارزیابی مشکلات عاطفی آزمون‌دهنده، تحلیلکر می‌تواند از شاخصی به نام Draw-a-Person: SPED  یا روش غربالگری اختلال عاطفی برای امتیاز دادن به نقاشی‌ها کمک بگیرد. این شاخص نیز از دو نوع معیار تشکیل شده است. برای نوع اول، هشت جنبه از هر نقاشی با هنجارهای گروه سنی کودک ارزیابی می‌شود و برای معیار دوم، ۴۷ آیتم مختلف برای هر نقاشی مورد بررسی قرار می‌گیرد.

روش نمره گذاری نقاشی در تست گودیناف

در اجرای تست گودیناف ابتدا از کودک می‌خواهیم تا تلاش کند یک نقاشی کامل و خوب بکشد و به او یادآوری می‌کنیم که اهمیتی ندارد نقاشی کشیدن او چقدر طولانی شود. همچنین کودک می‌تواند چند نقاشی مختلف بکشد و در نهایت ما کامل‌ترین و بهترین نقاشی او را برای نمره‌گذاری انتخاب می‌کنیم.

پس از اتمام و تحویل نقاشی، برای هر یک از اجزای آدمک که کودک ترسیم کرده باشد به شرح زیر یک نمره منظور می‌شود:

1. سر آدمک را کشیده باشد.
2. یک یا دو پای آدمک را کشیده باشد.
3. یک یا دو دست آدمک را کشیده باشد.
4. برای آدمک شانه کشیده باشد.
5. طول بدن بزرگتر از عرض آن باشد.
6. بازوها و پاها به صورت چسبیده به بدن کشیده شده باشند.
7. گردن کشیده شده باشد.
8. گردن به سر و بدنه و در نقاط واقعی خود متصل باشد.
9. چانه و پیشانی کشیده شده باشد.
10. برای صورت چشم کشیده باشد.
11. چشم‌ها دارای تناسب باشند.
12. مردمک چشم کشیده باشد.
13. برای صورت بینی کشیده باشد.
14. برای صورت دهان کشیده باشد.
15. دهان دارای خطوط نشان‌دهنده برجستگی باشد.
16. دهان دارای دو لب باشد.
17. بینی دارای سوراخ یا حفره باشد.
18. برای آدمک گوش کشیده باشد.
19. گوش‌ها دارای هماهنگی و اندازه متناسب باشد.
20. برای آدمک مو کشیده باشد. (هرچقدر جزئی هم حساب است)
21. برای آدمک موی کامل کشیده باشد.
22. علامتی از لباس در نقاشی دیده شود.
23. 23.    دو قطعه لباس وجود داشته باشد.
24. تمام بدن با لباس پوشیده شده باشد.
25. چهار قطعه لباس کشیده باشد. (کلاه، جوراب، کفش، پیراهن، کت و شلوار)
26. لباس حالت رسمی یا یونیفرم داشته باشد.
27. انگشت کشیده باشد. (هر اثری از انگشت نمره می‌گیرد)
28. تعداد انگشتان را درست کشیده باشد.
29. شکل انگشتان درست باشد.
30. شصت دست متمایز باشد.
31. کف دشت کشیده شده باشد.
32. بازو کشیده باشد.
33. برای پا زانو کشیده باشد.
34. پاها متمایل به بالا نباشد.
35. سر نسبت به بدن تناسب داشته باشد.
36. دست و بازوها نسبت به بدن تناسب داشته باشد.
37. دست و پاها دو بعدی باشند. (دو خط داشته باشد)
38. نقاشی دارای هماهنگی خطوط کلی باشد.
39. نقاشی دارای هماهنگی خطوط جزئی و کلی باشد.
40. خطوط سر هماهنگ باشند.
41. تصویر نیمرخ باشد.

نمره دهی آزمون گودیناف یا آدمک

همانطور که مشاهده کردید در تست گودیناف هر جزء از نقاشی به طور جداگانه نمره می‌گیرد. در این آزمون هر یک از اجزا بدن آدمک دارای مفهوم خاصی هستند و حضور یا عدم حضور آن‌ها در نقاشی کودک معنادار است. برای این که بهتر متوجه نحوه نمره‌دهی این آزمون شوید در ادامه مفهوم هر بخش از نقاشی و ارتباط آن با واقعیت را بررسی می‌کنیم.

مفهوم اجزای سر در نقاشی آدمک

در بدن آدمی سر مرکز قدرت تفکر، تعادل اجتماعی و کنترل تکانه است. به همین صورت، در تست گودیناف اگر اندازه سر با بدن نامتناسب باشد، نشان می‌دهد که سوژه در یکی از این قسمت‌ها مشکل دارد:

• سر بزرگ نشان‌دهنده شخصیت پارانوئید و خودشیفته است (هر چیزی که مربوط به عزت نفس باشد).
• سر کوچک نشان‌دهنده احساس ضعف و حقارت است.

علاوه بر این گردن نیز به‌طور کلی نشان‌دهنده ارتباط بین سر و بدن است. بنابراین تأکید کمتر کودک بر گردن در نقاشی ممکن است بیانگر احساس قطع یا کمبود ارتباط بین دو چیز باشد و می‌تواند اسکیزوفرنی یا احساس کمبودهای فیزیکی را نیز نشان دهد.

مفهوم اجزای صورت در نقاشی آدمک

در تحلیل آزمون آدمک گودیناف حذف گردی صورت یا به‌عبارتی نکشیدن صورت برای آدمک می‌تواند اطلاعات هشداردهنده‌ای مثل کناره‌گیری از مشکلات اجتماعی باشد. همچنین تأکید در نقاشی بر صورت و اجزای آن می‌تواند مشکوک بودن به جهان خارج معنا شود.

علاوه بر صورت، تحلیل چشم‌ها در نقاشی می‌تواند به معنی:

• چشمان ریز کنجکاوی بصری قوی را نشان می‌دهند
• چشمان بسته یعنی فرد به بلوغ عاطفی نرسیده یا به‌نوعی نمی‌خواهد دنیا را ببیند.

در تست گودیناف همچنین حذف چانه در نقاشی، ممکن است راهی برای جبران ضعف، بلاتکلیفی یا ترس از مسئولیت باشد. همچنین این رفتار را می‌توان به‌عنوان انگیزه داشتن برای قوی بودن و مسلط بودن اجتماعی تفسیر کرد.

مفهوم دهان در این نقاشی نیز به این شکل است:

• اغلب در افراد مبتلا به مشکلات جنسی تحریف می‌شود.
• دهان ریز به معنای انکار نیازهای وابسته دهان است.

 مفهوم اجزای تنه در آزمون آدمک

اجزای تنه در تست گودیناف را می‌توانیم به این صورت تحلیل کنیم:

• بازوها و دست‌ها: اگر در نقاشی بازوها و دست‌ها حذف شده باشند نشان‌دهنده خروج کامل از محیط است. اگر مردی بازوهای یک زن را حذف کند، یعنی توسط زنان پذیرفته نمی‌شود یا در زمینه‌های اجتماعی کمبود اعتماد دارد.
•  انگشتان: کشیدن انگشتان خیلی بلند می‌تواند به این معنی باشد که فرد بیش از حد پرخاشگر است، در حالی که کشیدن انگشتان خیلی کوتاه یعنی او محتاط است.
• انگشتان پا: انگشتان پا اغلب به دلیل وجود کفش در نقاشی‌ها گنجانده نمی‌شود، اما اگر کودک آن‌ها را کشید باشد، نشانه پرخاشگری است. اگر یک دختر ناخن‌های پا را رنگ شده نشان دهد، ممکن است نشان‌دهنده پرخاشگری بیشتر نیز باشد.

آیا تست Goodenough معتبر است؟

آزمون گودیناف یا آدمک معمولاً به‌عنوان معیاری برای سنجش هوش در کودکان استفاده می‌شود، اما این موضوع از نظر برخی مورد انتقاد قرار گرفته است. برای نمونه هارلین هاین و همکاران نمرات آزمون توانایی ذهنی Draw-A-Person را با نمرات مقیاس هوش وکسلر پیش دبستانی و ابتدایی در 100 کودک مقایسه کردند و یک همبستگی بسیار پایین میان این دو آزمون یافتند.

همانند نتیجه مطالعه قبلی، نتایجی که در مورد بیماران بستری در روان‌پزشکی کودکان و نوجوانان یافت شد، از رابطه فرضی بین نقاشی‌های شکل انسان و بهره هوشی حمایت نکردند. این امر نشان می‌دهد که تست هوش کودکان گودیناف یک فرد نباید به‌عنوان جایگزینی برای سایر آزمون‌های هوش اثبات شده مانند آزمون هوش گاردنر یا وکسلر استفاده شود.

سؤالات متداول