زمان تقریبی مطالعه: 12 دقیقه
شپش سر در کودکان چیست؟
شپش سر حشره ریز و بدون بال است که میان موهای انسان زیست کرده و از خون پوست سر تغذیه می‌کند. شپش سر در کودکان از جمله مشکلات رایج در مدارس به شمار می‌رود. شپش به‌راحتی از فردی به فرد دیگر منتقل می‌شود و گاهی اوقات خلاص شدن از دست آنها دشوار است. هرچند شپش خطرناک نیست، اما باعث خارش و تحریک پوست سر کودک می‌شود و خاراندن آن می‌تواند منجر به عفونت شود.
از آنجایی که انتقال شپش به راحتی از فردی به فرد دیگر انتقال می‌یابد، حتماً باید نسبت به درمان آن اقدام کرد.
شپش انگل ریزی است که به ساقه مو سر چسبیده و از خون سر تغذیه می‌کند. اندازه آن به اندازه یک دانه کنجد است و همچنین دارای 6 پاست. شپش بالغ به رنگ قهوه‌ای مایل به خاکستری است که ۲ تا ۳ میلیمتر طول دارد. شپش ماده می‌تواند ۳ تا ۴ هفته زنده بماند و پس از بالغ شدن، روزانه ۱۰ تخم شپش (نیت) بگذارد. تخم‌های شپش 1 تا 2 هفته پس از تخم‌گذاری بیرون می‌آیند. پس از آن پوسته باقی‌مانده سفید یا شفاف به نظر می‌رسد و به ساقه مو می‌چسبند. این زمانی است که تشخیص آنها راحت‌تر است، زیرا موها در حال رشد هستند و پوسته تخم از پوست سر دور می‌شود.
ممکن است تخم شپش‌ها با شوره سر اشتباه گرفته شوند، اما شوره سر به‌راحتی از موی سر جدا می‌شود، اما تخم‌ها به راحتی از موی سر جدا نمی‌شوند و حتی شامپوهای معمولی هم نمی‌توانند آنها را از بین ببرند.
بچه شپش حدود 1 تا 2 هفته پس از بیرون آمدن به شپش بالغ تبدیل می‌شود. این چرخه زندگی تقریباً هر 3 هفته یکبار تکرار می‌شود. به عبارت دیگر، طول عمر شپش سر در کودکان در صورت درمان نشدن هر سه هفته یکبار تکرار می‌شود.
انواع شپش سر کودکان چیست؟
شپش در کودکان به سه دسته عمده سر، شپش تن و شپش عانه تقسیم می‌شود.
- بیماری شپش سر در کودکان (پدیکولوس هومانوس کاپیتیس): این نوع شپش روی پوست سر زیست می‌کند و هر ۳ تا ۶ ساعت یک بار از خون سر تغذیه می‌کند.
- شپش تن یا بدن (پدیکولوس هومانوس کرپوس): شپش بدن شبیه شپش در سر است، جز اینکه همچون شپش بدن داخل پوست نفوذ کرده و پنهان می‌شود، از این‌رو به سختی قابل مشاهده است. مگر آنکه روی لباسی تخم‌گذاری کرده باشد. آلودگی به شپش بدن به مرور زمان باعث ضخیم شدن، تغییر رنگ پوست اطراف کمر، کشاله ران و بالای ران می‌گردد.
- شپش عانه (فتیروس پوبیس یا شپش خرچنگی): شپش عانه ابتدا روی موی ناحیه تناسلی مشاهده می‌شود، هر چند امکان دارد به موهای سراسر بدن انتقال پیدا کند. شپش عانه معمولاً در کودکان خردسال روی ابروها یا مژه‌ها دیده می‌شود. این نوع شپش را می‌توان به شکل نقطه‌های متحرک قهوه‌ای یا خاکستری رنگ روی پوست مشاهده نمود.
تشخیص وجود شپش در پوست سر یا موی کودک
شپش هرچند بسیار ریز است، ولی می‌توان آن را روی سر مشاهده کرد. شپش و تخم شپش‌ها (نیت‌ها) عمدتاً روی پوست سر و پشت گوش مشاهده می‌شوند و دیده نشده که به قسمت‌هایی مانند ابرو یا مژه‌ها برسند. با وجود علائم زیر می‌توان به وجود شپش در سر کودکان پی برد:
خارش: گزش شپش همراه با خارش است، آن هم به دلیل واکنشی است که سر نسبت به بزاق شپش از خود بروز می‌دهد. ولی باید توجه داشت که خارش همیشه بلافاصله پس از گزش شپش ایجاد نمی‌شود و بسته به حساسیت پوست کودک، امکان دارد چند هفته طول بکشد.
برجستگی‌های کوچک قرمزرنگ یا زخم‌های ناشی از خاراندن سر: امکان دارد شدت خارش در کودکان به حدی باشد که سر آنها زخم شود یا حتی با خاراندن زیاد می‌تواند به بروز عفونت باکتریایی در پوست سر منجر شود. والدین باید مراقب تورم غدد لنفاوی پشت و جلوی گردن یا پوسته پوسته شدن این نواحی باشند.
بهترین راهکار برای بررسی وجود شپش در سر کودک، استفاده از یک شانه ظریف روی موهای خیس کودک است. پس از آغشته کردن مو به نرم‌کننده، موهای کودک را به قسمت‌های کوچک‌تر تقسیم و شانه کرده و باید به دنبال شپش یا نیت (تخم شپش) روی شانه بود. البته می‌توان شانه را با دستمال کاغذی پاک کرد تا مشاهده شپش‌ها آسان‌تر شود. اگر کودک از احساس خارش در سر شکایت دارد و شما از وجود شپش مطمئن نیستید، باید به منظور تشخیص قطعی‌تر به پزشک مراجعه کرد.
دلایل ابتلا به شپش سر در کودکان
شاید این سؤال شما هم باشد که بیماری شپش سر از کجا می‌آید؟ شپش کاملاً به صورت مسری انتقال می‌یابد؛ از این‌رو تنها از طریق تماس فیزیکی منتقل می‌شود. همچنین این شپش، تنها مختص انسان‌هاست و به حیوانات منتقل نمی‌شود، بنابراین سرایت از طریق حیوانات نیز ممکن نیست.
راه‌هایی که سبب انتقال این شپش می‌شوند عبارتند از:
- تماس سر یک شخص با سر فردی که مبتلا به شپش است.
- استفاده از وسایل مشترک همانند شانه و بورس فردی که به شپش مبتلا شده است.
- استفاده کردن از اقلام پارچه‌ای فردی که مبتلا به شپش شده است.
با این که امکان انتقال غیرمستقیم شپش بعید به نظر می‌رسد، اما ممکن است این انگل در پی استفاده از وسایلی همانند هدفون و کلاه یا استفاده از حوله، رختخواب و ملحفه مشترک منتقل شود و حتی در برخی موارد ممکن است شپش برای مدتی روی مبلمان، تختخواب، حوله و لباس‌ها باقی بماند.
چه کسانی در معرض خطر شپش هستند و راه‌های انتقال شپش سر در کودکان چیست؟
از آنجایی که این شپش عمدتاً از طریق تماس مستقیم با موی فرد آلوده پخش می‌شود، خطر انتقال در میان کودکان و افراد جوانی که با هم بازی می‌کنند یا همکلاسی هستند، بیشتر خواهد بود و عمدتاً شاهد بروز این عفونت در دبستان و پیش دبستان هستیم.
کودکان ۳ تا ۱۱ سال بیشتر در معرض ابتلا به این نوع شپش هستند، زیرا تماس مستقیم سر با سر همانند خوابیدن در یک رختخواب یا استفاده از وسایل مشترک در این رده سنی بیشتر است؛ بنابراین حضور کودکان در مدرسه و مهدکودک به عنوان یک عامل جدی انتقال این شپش در کودکان عنوان می‌شود.
البته زندگی با فرد مبتلا به این نوع از شپش – جدا از عامل سن – احتمال ابتلا به دیگران را نیز افزایش می‌دهد.
لازم به یادآوری است که معمولاً دختران دو تا چهار برابر بیشتر از پسران در معرض آلودگی با شپش قرار می‌گیرند، به این دلیل که معمولاً دخترها موی بلندتری نسبت به پسرها دارند یا اینکه در معرض تجربه سر با سر بیشتری هستند.
همچنین معمولاً کودکان سیاه پوست کمترین میزان ابتلا با این نوع شپش را دارند که ممکن است این تفاوت به دلیل ضخامت مو و فر بودن مو این کودکان باشد.
بیماری شپش سر در کودکان مدرسه‌ای
شپش در سر به سرعت از فردی به فرد دیگر منتقل می‌شود، از این‌رو محیط‌های گروهی همچون مدارس، مراکز نگهداری از کودکان، خوابگاه‌ها، فعالیت‌های ورزشی و اردوها می‌تواند زمینه این انتقال را فراهم کند. بنابراین شاهد رایج شدن بیماری شپش سر در مدرسه در بین کودکان هستیم.
آیا بچه‌ها باید در صورت مبتلا شدن به شپش در خانه بمانند؟
در گذشته، بچه‌های مبتلا به این نوع شپش به مدرسه نمی‌رفته و در خانه می‌ماندند. اما اکنون پزشکان این امر را توصیه نمی‌کنند. در بیشتر موارد کودکی که شپش دارد باید در مدرسه بماند، اما در خانه باید تحت درمان قرار برگیرد. در مدرسه نیز باید از تماس سر به سر با بچه‌های دیگر اجتناب کند.
درمان شپش سر کودکان
مراقبت های لازم در صورت ابتلا کودک به شپش می‌تواند مهم تلقی شود که مهم‌ترین آنها استفاده نکردن دیگران از وسایل شخصی آنهاست تا کودک مبتلا به شپش به طور کامل درمان شود.
انواع روش‌های درمانی شپش سر را می‌توان به روش‌های زیر انجام داد:
درمان شپش سر با دارو
شامپوها، کرم‌ها و لوسیون‌های خاص و شامپو شپش سر کودکان در بازار برای از بین شپش‌ها وجود دارند، از جمله داروهای بدون نسخه یا با نسخه پزشک هستند. البته باید از ایمن بودن استفاده از آنها با توجه به سن کودک اطمینان حاصل کرد. ممکن است که برخی شامپوهای بدون نسخه برای کودکان زیر ۲ ماه ایمن نباشند.
در برخی نواحی، شپش نسبت به دارو و شامپو مقاومت نشان می‌دهد و دیگر تأثیری روی از بین بردن شپش نخواهند داشت. در چنین مواردی، مشورت با پزشک می‌تواند به درمان مؤثرتر کمک کند.
صرف‌نظر از این که دارو با نسخه یا بدون نسخه پزشک باشد، آنچه اهمیت دارد آن است که دستورالعمل‌ها به دقت انجام شود، زیرا استفاده بیش از حد یک دارو می‌تواند مضر باشد، یا اگر به اندازه کافی مصرف نشود، امکان دارد اثربخشی لازم را نداشته باشد.
برداشت شپش‌ها با دست
اگر دارو کمکی به رفع کامل شپش نکند، برای از بین بردن آنها با دست نیز می‌توان اقدام کرد. البته باید در نظر گرفت که هیچ دارویی اثربخشی صددرصدی ندارد. این روش برای آن دسته از والدینی که کودک زیر ۲ ماه دارند، مناسب است، چراکه نباید از درمان دارویی استفاده کنند.
درمان این نوع شپش با شانه زدن موها می‌تواند انجام گیرد. جهت انجام این کار، هر ۳ تا ۴ روز یک بار و به مدت ۳ هفته، باید از شانه‌ای ظریف روی موهای خیس و نرم‌شده استفاده کرد تا بتوان شپش‌های زنده را مشاهده کرد. نرم‌کننده باید به مدت ۱۵ دقیقه روی پوست سر باقی بماند. خیس کردن موها به طور موقت جلوی حرکت شپش‌ها را می‌گیرند و استفاده از نرم‌کننده سبب می‌شود راحت‌تر بتوان موهای کودک را شانه کرد. این کار را با استفاده از شانه‌های معمولی در منزل نیز می‌توان انجام داد.
درمان خانگی شپش سر کودکان
روش‌های درمان خانگی این نوع شپش در کودکان بیشتر با استفاده از گیاهان، روغن‌ها و ماسک‌ها انجام می‌گیرد. در این میان مهم‌ترین روش‌های خانگی استفاده از جوش شیرین، سرکه، آب پیاز، سیر، روغن نارگیل، روغن شمعدانی، روغن درخت چای، روغن اوکالیپتوس، و… و همچنین استفاده از سس مایونز و سشوار هستند.
پیشگیری از ابتلا به شپش سر
راه‌های جلوگیری از بازگشت شپش سر با رعایت موارد زیر امکان‌پذیر است:
- استفاده نکرده از وسایل شخصی دیگران نظیر شانه، بورس و حوله و …
- استفاده از شامپو و نرم‌کننده ضد شپش
- شواهد نشان داده که دختران بیشتر از پسران به شپش مبتلا می‌شوند. بسته نگه داشتن و بافتن مو می‌تواند نقش مهمی در کاهش درصد ابتلا به شپش را نشان دهد.
- برای پیشگیری از ابتلا به شپش باید تمام لوازم مورد استفاده توسط کودک از جمله تختخواب، بالش و اسباب‌بازی‌های خزدار را بررسی کرد که کاملاً عاری از شپش و نیت باشند.
- در طی درمان و پس از درمان باید تمام وسایل کودک را با آب داغ شسته و پس آنها را با خشک‌کن خشک کرد.
سؤالات متداول
این نوع شپش، مضر به شمار نمی‌رود، ولی همان گونه که عنوان شد، به شدت مسری است که می‌تواند به بروز خارش و ناراحتی در فرد منجر شود. اگر فردی متوجه علائم شپش در خود یا کودک خود شد، باید نسبت به درمان اقدام نماید.
پس از دوره کامل درمان، برای ریشه‌کن کردن کامل شپش، باید محیط خانه و وسایلی مانند ملحفه، روبالشتی، حوله و لباس‌هایی که کودک از آنها استفاده می‌کند، ضدعفونی شوند. هرچند نیازی نیست این وسایل دور ریخته شوند، بلکه کافی است آنها با آب داغ شسته شده و با حرارت بالا خشک شوند.
بدون شک استفاده نکردن از وسایل مشترک همچون برس، شانه و ملحفه امکان انتقال و سرایت شپش را به حداقل می‌رساند.
در صورتی که نسبت به برداشته شدن تمامی شپش‌ها از پوست سر اقدامی صورت نگرفته باشد، احتمال بازگشت دوباره آن وجود دارد. در مواردی که علاوه بر مصرف صحیح و به موقع داروها، همچنان شپش باقی بماند، درمان‌های قوی‌تری از سوی پزشک تجویز می‌شود.
راه انتقال تماس سر به سر که یکی از کودکان مبتلا شده باشد. همچنین استفاده از وسایل مشترک همانند شانه، بورس، هدفون، کلاه، روسری، رختخواب، کش مو می‌تواند سبب انتقال شپش شود.
اگر با هیچ یک از این روش‌های درمانی عنوان‌شده در مقاله، شپش درمان نشد در این صورت حتماً باید به پزشک مراجعه کرد.
