تفکر نقاد در کودکان و 10 ایده برای ایجاد این تفکر

زمان تقریبی مطالعه: 13 دقیقه

تفکر نقاد چیست؟

تفکر نقاد اصطلاحی است که حتماً با آن قبلاً برخورد کرده‌اید، پس باید بدانید که این موضوع پیچیده‌ای برای بحث است. اما بیایید سعی کنیم آن را به ساده‌ترین شکل تعریف کنیم. تفکر انتقادی نوعی تفکر است که در آن شما درباره آنچه می‌خوانید، می‌شنوید، می‌گویید یا می‌نویسید سؤال، تحلیل، تفسیر، ارزیابی و قضاوت می‌کنید. به کارگیری تفکر انتقادی به معنای منفی نگری یا تمرکز بر عیوب نیست. این به این معنی است که بتوانید افکار خود را روشن کنید تا بتوانید یک مشکل یا یک اطلاعات را تجزیه کنید، آن را تفسیر کنید و از آن تفسیر برای رسیدن به یک تصمیم یا قضاوت آگاهانه استفاده کنید.

هیچ کس با مهارت تفکر انتقادی متولد نمی‌شود. بلکه این مهارت با تمرین و به کارگیری، آموخته و بهبود می‌یابد.

توانایی‌های تفکر انتقادی برای دستیابی به موفقیت در زندگی بسیار مهم است. تفکر نقاد به یک فرد اجازه می‌دهد تا زندگی خود را به کمال برساند و همیشه پیش از اعمال خود و عواقبی که پیش خواهد آمد فکر کند. با پرورش مهارت‌های تفکر انتقادی در فرزندان خود، بدون شک آینده درخشانی در پیش رو خواهند داشت.

همچنین مهم است که به یاد داشته باشید که تفکر انتقادی با انتقادی بودن یکسان نیست. تفکر انتقادی صرفاً به معنای تجزیه و تحلیل یک مشکل یا موقعیت و یافتن راه‌حل‌های ممکن است، در حالی که انتقادپذیر بودن به معنای قضاوت در مورد کسی یا چیزی بدون دلیل معتبر است.

چرا باید به تقویت تفکر نقاد در کودکان بپردازیم؟

تفکر انتقادی یکی از مهم‌ترین شایستگی‌هایی است که می‌توانیم به فرزندان خود آموزش دهیم. این نوع تفکر به کودکان کمک می‌کند تا اطلاعات مختلف را پردازش کنند، تصمیماتی بگیرند که از اهداف و منافع آنها حمایت می‌کند، اطلاعات را تجزیه و تحلیل و مهارت‌های تفکر خود را تقویت کنند. در حالی که آموزش ایجاد دانش و بیان حقایق به کودکان مهم است، آموزش مهارت‌های تفکر نقادانه به کودکان برای رشد مادام‌العمر، توانایی‌های یادگیری و موفقیت در زندگی آنها بسیار مهم است.

پرورش مهارت تفکر نقاد در کودکان یکی از مهم‌ترین مهارت‌هایی است که کودکان امروزی برای آینده به آن نیاز خواهند داشت. در دنیای امروزی که به سرعت در حال تغییر است، کودکان باید متفکرانی نقادانه باشند که بتوانند اطلاعات را معنا، تجزیه و تحلیل، مقایسه و استنتاج کنند.

آیا می‌دانستید که مدارس مختلفی در سراسر جهان تمرکز خود را بر پرورش مهارت تفکر نقاد در کودکان افزایش داده‌اند؟ کارشناسان رشد اولیه دوران کودکی و روان‌شناسان موافق‌اند که مهارت‌های اساسی خواندن، نوشتن و ریاضی، دیگر برای موفقیت کودکان کافی نیستند؛ کودکان برای موفقیت در دنیای پیچیده امروز باید یاد بگیرند که انتقادی فکر کنند.

به طور کلی تفکر انتقادی یک مهارت اساسی برای موفقیت در زبان و سواد است.

ویژگی‌های تفکر نقادانه در کودکان چیست؟

بچه‌های کوچک دوست دارند سؤال بپرسند. «چرا آسمان آبی است؟»، «خورشید در شب کجا می‌رود؟» کنجکاوی ذاتی به آنها کمک می‌کند تا بیشتر در مورد جهان بیاموزند و این کلید رشد آنهاست. همان‌طور که آنها بزرگ‌تر می‌شوند، مهم است که آنها را تشویق کنید که به سؤال کردن ادامه دهند و انواع سؤالات درست را به آنها آموزش دهید. این مهارت‌ها همان «مهارت‌های تفکر انتقادی» است که به بچه‌ها کمک می‌کند تا بزرگسالانی متفکر شوند که با بزرگ‌تر شدن می‌توانند تصمیمات آگاهانه بگیرند.

تفکر نقاد در کودکان زمانی اتفاق می‌افتد که کودکان از دانش و تجربیات موجود خود و همچنین مهارت‌های حل مسئله خود در زمینه‌های زیر استفاده کنند.

• توضیح دهند که چرا اتفاقات رخ می‌دهد.                                                      
• ایده‌ها را ارزیابی کنند و نظر بدهند.
• دیدگاه‌های دیگران را درک کنند.
• پیش‌بینی کنند در آینده چه اتفاقی خواهد افتاد.
• به راه‌حل‌های خلاقانه فکر کنند.

مهارت تفکر نقاد از چه سنی آغاز می‌شود؟

تحقیقات نشان می‌دهد که کودکان از سنین پایین شروع به استفاده از تفکر انتقادی می‌کنند. این امر در یک و نیم سالگی شروع می‌شود و قبل از آن با اشاره برای دانستن و یادگیری و سؤال پرسیدن آغاز می‌گردد. والدین با پاسخ‌های منطقی زمینه را برای رشد و پرورش مهارت تفکر نقاد در کودکان فراهم می‌کنند. این مهارت‌ها در خلال مکالمات طبیعی، تعاملات اجتماعی کودکان با بزرگسالان خود ایجاد می‌شود.

به محض اینکه کودکان توانایی صحبت کردن را پیدا کنند و بتوانند در قالب جملات صحبت کنند، آماده هستند تا شما والدین، مراقب یا مربی، مهارت‌های تفکر انتقادی را پرورش دهید که برای موفقیت در مدرسه آنها را آماده می‌کند. چه در حال خواندن کتاب یا قدم زدن در پارک هستید، هر زمانی، زمان خوبی برای ایجاد و آموزش تفکر انتقادی به کودکان است.

زمانی که کودک شما سؤالاتی را مطرح می‌کند اجازه دهید تا پاسخ‌هایی به پرسش‌های خود نیز بدهد. در حین بازی هم آزادی و خلاقیت را از کودکان نگیریم ممکن است ماشینی که ما به طور قالبی و تکراری می‌سازیم از نظر کودک به یک شکل دیگر باشد. اجازه دهید کودک خلاقیت خود را بروز دهد، شی جدیدی بسازد و دنیای جدیدی را ایجاد کند.

اگر والدین از همان ابتدا در سنین کودکی یک سری باید و نباید و قوانین برای بازی و ساختن و کشیدن کودک بگذارند کودک یاد نمی‌گیرد متفاوت فکر کند. توجه داشته باشید که گاهی که کودک شما یک شکل جدید از بازی اختراع می‌کند به دنبال تشویق و تقویت از جانب شماست و اگر در واکنش به کار نو و جدیدی که انجام داده است، شما او را تحقیر و مسخره کنید عواقبی چون غالبی بودن و ترس از ریسک و ترس از متفاوت بودن در فکر کردن را در پی دارد و تفکر نقاد در کودک شکل نمی‌گیرد.

پیش نیازهای ایجاد و تقویت تفکر نقاد در کودکان

زبان و تفکر انتقادی با هم رشد می‌کنند و رشد یکدیگر را پرورش می‌دهند. همان‌طور که کودکان درگیر تفکر انتقادی می‌شوند، مهارت‌های زبانی آن‌ها نیز گسترش می‌یابد، زیرا آنها تشویق می‌شوند تا کلماتی مانند «زیرا»، «اگر»، «پس» و فعل در زمان‌های مختلف را به کار بگیرند که باعث می‌شود مهارت به کارگیری زبان آنها پیچیده‌تر شود. با پیشرفت رشد زبانی کودکان، توانایی آنها در تفکر انتقادی نیز رشد می‌کند.

نکته دیگر آنکه برای درک واقعی معنای کتاب، کودکان باید قادر به انجام کارهایی بیشتر از تشخیص و تلفظ حروف و کلمات باشند. برای انجام این کار، آنها باید از مهارت‌های تفکر انتقادی مانند حل مسئله، پیش‌بینی و توضیح استفاده کنند. تشویق این نوع تفکر در اوایل زندگی کودک، او را برای درک کتاب‌هایی که بعداً خودش می‌خواند آماده می‌کند.

در ادامه به چند نکته و ایده برای کمک به کودکان برای ایجاد تفکر نقاد در کودکان اشاره می‌کنیم:

تعاملات روزانه با کودک

آموزش تفکر انتقادی به کودکان از طریق تعاملات روزمره اتفاق می‌افتد، در حالی که با فرزندتان صحبت می‌کنید، سؤالات باز بپرسید و اجازه دهید فرزندتان با تجزیه و تحلیل و آزمایش و خطا، مشکلات را حل کند.

بازی کردن با کودک

فرصت‌هایی برای بازی کودکانه فراهم کنید. ساختن با بلوک، ایفای نقش با دوستان، یا بازی‌های رومیزی، همگی تفکر انتقادی کودکان را می‌سازد.

صبوری کردن

صبر کردن و دادن زمان کافی به فرزندتان برای فکر کردن، به او برای انجام یک کار یا ارائه پاسخ صحیح بسیار مهم است. فرصت، این زمینه را فراهم می‌کند تا کودک شما فرصتی داشته باشد تا به جای پاسخ دادن به اولین واکنش درونی خود، در مورد پاسخ خود فکر کند و آن اصلاح کند.

بلافاصله در مشکلات و چالش‌های فرزندانتان مداخله نکنید. چالش‌ها برای رشد فرزندانتان ضروری است. قبل از اینکه برای حل یک مشکل وارد شوید صبر کنید و تماشا کنید.

تشویق کودک

مخالفت را تشویق کنید. اختلاف نظرها این فرصت را برای ما فراهم می‌کند که دیدگاه‌های دیگری را ببینیم. قرار گرفتن در معرض دیدگاه‌های دیگر، جهان بینی ما را گسترش می‌دهد و به ما این امکان را می‌دهد که به موقعیت‌ها به روش‌های جدیدی نگاه کنیم. اختلاف نظرها ما را ترغیب می‌کند تا ایده‌های خود را با دیگران مقایسه کنیم و هم نظرات خود و هم نظرات دیگران را تحلیل کنیم.

تقویت تفکر خلاقانه

به روش‌های جدید و متفاوت تفکر را تشویق کنید. با اجازه دادن به کودکان برای متفاوت فکر کردن، به آنها کمک می‌کنید تا مهارت‌های خلاقانه حل مسئله خود را تقویت کنند. سؤالاتی مانند: چه ایده‌های دیگری را می‌توانیم امتحان کنیم؟ یا با گفتن: بیایید به همه راه‌حل‌های ممکن فکر کنیم، فرزندتان را تشویق کنید که به گزینه‌های مختلف و متفاوتی فکر کند.

البته، در آموزش تفکر نقاد توجه داشته باشید که کودکان نیز از نحوه تفکر انتقادی شما الگو برداری می‌کنند. بهتر است آنچه که در فرایند تصمیم‌گیری در ذهن شما اتفاق می‌افتد را به صورت شفاهی بیان کنید. وقت گذاشتن برای اینکه به فرزندتان اجازه دهید مشکلات را حل کند، برای رشد مهارت‌های تفکر نقاد در کودکان در بلندمدت ضروری است.

بحث‌های گروهی

بحث‌های گروهی را آغاز کنید که در آن کودکان می‌توانند ایده‌ها و نظرات خود را در مورد موضوعات خاص تبادل کنند. آنها را تشویق کنید تا فعالانه گوش کنند، به نظرات دیگران احترام بگذارند و ایده‌های خود را با اعتماد به نفس بیان کنند.

خلق هنر

تشویق فرزندتان به بیان افکارش از طریق رسانه‌های هنری راهی باورنکردنی برای پرورش مهارت‌های تفکر نقاد است. از آنجایی که کودکان برای بیان کارهایی که ممکن است ندانند با کلمات چگونه بیان کنند، نقاشی می‌کشند یا با موسیقی مطرح می‌کنند، این امر مستلزم درجه‌ای از مهارت‌های تفکر انتقادی است.

پرورش خلاقیت و تمرین مهارت‌های هنری یک فعالیت ضروری برای کودکان است تا مهارت‌های تفکر انتقادی خود را ایجاد کنند.

داستان سرایی مشارکتی

کودکان را تشویق کنید تا برای ساختن یک داستان با یکدیگر همکاری کنند و هر کودک در بخشی از آن مشارکت کند. این فعالیت، ارتباط، خلاقیت و کار گروهی را تقویت می‌کند؛ زیرا آنها به ایده‌های یکدیگر گوش می‌دهند و روایتی منسجم می‌سازند.

ایجاد سوال

سؤالات باز پاسخ متناسب با سن و درک فرزندانتان از آنها بپرسید. به جای اینکه منتظر باشید تا آنها پاسخ‌های کوتاه بدهند در مقابل، سؤالات باز بپرسید و به آنها کمک کنید تا تفکر نقاد را در خود پرورش دهند. سؤالاتی مانند چه ایده‌ها و راه‌حل‌هایی به ذهنت برای این مشکل به ذهنت می رسه؟ فکر می‌کنی اینجا چه اتفاقی می‌افتد؟ این نکته را در نظر داشته باشید که باید به پاسخ‌های آنها احترام بگذارید چه پاسخ آنها باب میل شما و صحیح باشد یا نه.

به کودکان در ایجاد فرضیه کمک کنید. وقت گذاشتن برای شکل دادن به فرضیه‌ها در حین بازی یک تمرین پرورش تفکر انتقادی است که به رشد مهارت‌ها کمک می‌کند. در حین بازی می‌توانید از او بپرسید که فکر می‌کنی اگر این کار را انجام دهیم چه اتفاقی می‌افتد؟ یا بیا پیش‌بینی کنیم که چه اتفاقی می‌افتد؟

بازی‌های تیم‌سازی

کودکان را در فعالیت‌ها یا بازی‌های تیم‌سازی مشارکت دهید، مانند ساختن سازه‌ها با بلوک‌ها یا حل معماها به طور جمعی. این فعالیت‌ها همکاری، ارتباط مؤثر و مهارت‌های حل مسئله را ارتقا می‌دهند.

با تمرکز بر توسعه مهارت‌های ارتباطی، گوش دادن فعال و کار گروهی، والدین می‌توانند توانایی فرزندان خود را برای بیان مؤثر خود، درک دیگران و کار مشترک پرورش دهند. رشد کودک و مهارت‌های ارتباطی کاملاً در هم تنیده هستند، زیرا ارتباط مؤثر نقش مهمی در رشد و رفاه کلی کودک دارد. همان‌طور که کودکان مهارت‌های زبانی و اجتماعی خود را توسعه می‌دهند، یاد می‌گیرند که افکار، احساسات و نیازهای خود را با وضوح بیشتری بیان کنند که توانایی آنها را برای ایجاد روابط، حل مسئله و موفقیت در جنبه‌های مختلف زندگی افزایش می‌دهد.

چه چیزی تفکر نقاد در کودکان را از بین می‌برد؟

همان‌طور که شما می‌توانید زمینه را برای پرورش تفکر انتقادی فراهم کنید اگر اطلاعات کافی و صحیحی نداشته باشید ممکن است به صورت ناخودآگاه تفکر نقادانه را در کودکان از بین ببرید. مواردی که باعث از بین رفتن تفکر انتقادی در کودکان می‌شود عبارت‌اند از:

عدم حمایت و اعتماد والدین از فرزندان

حمایت و تشویق والدین در آموزش هر مسئله‌ای به اندازه یاد دادن آن مسئله بااهمیت است. والدین باید به فرزندان خود اعتماد داشته باشند و به این باور رسیده باشند که می‌توانند فرزندانی خلاق تربیت کنند و در این مورد باید صبر داشته باشند.

اجازه ندادن به کودکان برای تجربه موقعیت‌های جدید

والدین از اینکه فرزندانشان با موقعیت‌های مبهم مواجه شوند احساس ترس می‌کنند؛ بنابراین سعی می‌کنند که از آنها پرهیز کنند. برعکس باید به کودکانمان بیاموزیم که برای رفع یک موقعیت مبهم از زوایای مختلف به آن بنگرند و بیندیشند و راه حل مناسبی برگزیند.

تبعیت از قواعد خاص

برخی از والدین به فرزندان خود آموزش می‌دهند که فقط در یک چهارچوب خاص فکر کنند. اندیشیدن در قالب‌های خاص و ترس از رها کردن این قالب‌های ثابت و قراردادی مانع از رشد تفکر انتقادی در کودکان است.

انگیزه نداشتن

برای آموزش و به کارگیری تفکر نقاد، کودک شما باید انگیزه داشته باشد. برای دادن انگیزه شما می‌توانید با کودکان خود فعالانه مسائل و مشکلات واقعی را تجزیه و تحلیل کنید. موعظه و سخنرانی نکنیم، انگیزه را از کودکان می‌گیرد؛ برای ایجاد انگیزه در کودکان بهتر است به جنبه‌های علمی و رفتاری تفکر انتقادی بپردازید.

سؤالات متداول