نظم در کودکان؛ تکنیک های آموزش نظم به کودکان در سنین مختلف

زمان تقریبی مطالعه: 15 دقیقه

اهمیت آموزش نظم در کودکان

آموزش نظم به کودکان یکی از مهم‌ترین وظایف هر پدر و مادری است؛ زیرا نظم در کودکان از جمله ضروری‌ترین ویژگی‌هایی است که افراد برای دستیابی به موفقیت در زندگی شخصی و حرفه‌ای خود باید از آن برخوردار باشند. درواقع نظم و انضباط کلید موفقیت است.

نظم و انضباط توانایی پذیرفتن مسئولیت اعمال خود است. این به معنای پاسخگو بودن در قبال اشتباهات و شکست‌های خود و درس گرفتن از آنها است. افراد موفق درک می‌کنند که شکست‌ها، فرصت‌هایی برای رشد و بهبود برای افراد ایجاد می‌کنند. افراد با قبول مسئولیت اعمال خود می‌توانند از اشتباهات خود درس بگیرند و در آینده انتخاب‌های بهتری داشته باشند.

پس چرا آموزش نظم به کودک مهم است؟ زیرا پایه و اساس یک زندگی موفق و معنادار برای آینده کودک را تشکیل می‌دهد. این به افراد کمک می‌کند تا روی چیزهای مهم تمرکز کنند، عادت‌های خوب ایجاد کنند و به اهداف خود برسند. در اینجا چند دلیل کلیدی درباره اهمیت نظم در کودکان ذکر کردیم که عبارت‌اند از:

کمک به دستیابی اهداف

انضباط و نظم در کودکان برای دستیابی به اهداف ضروری است. نظم به افراد کمک می‌کند تا اهداف بلندمدت را بر لذت‌های کوتاه مدت اولویت دهند، بر تعهدات خود پایبند باشند و بر روی کار در حال انجام، متمرکز بمانند. به عنوان مثال، دانش‌آموزی که می‌خواهد نمرات خوبی کسب کند، باید اوقات فراغت را فدای مطالعه و انجام تکالیف کند.

بهبود خودکنترلی

نظم و انضباط به افراد کمک می‌کند تا خودکنترلی را توسعه دهند که توانایی تنظیم احساسات، افکار و رفتار است. نظم در کودکان منجر به تصمیم‌گیری بهتر و ارتباط مؤثرتر می‌شود.

ایجاد عادات خوب

نظم و انضباط شامل پرورش عادات خوب و انتخاب‌های مثبت است. با گذشت زمان، این عادات برای افراد به رفتارهای ثابتی تبدیل می‌گردد و منجر به یک زندگی رضایت‌بخش‌تر و موفق‌تر می‌شود.

افزایش بهره‌وری

منضبط بودن به افراد کمک می‌کند تا زمان خود را به طور مؤثرتری مدیریت کنند که منجر به افزایش بهره‌وری و نتایج بهتر می‌شود.

افزایش اعتماد به نفس

هنگامی که افراد به طور مداوم در اعمال و رفتار خود نظم و انضباط از خود نشان می‌دهند، احساس اعتماد به نفس و عزت نفس در آنها ایجاد می‌شود که به آنها کمک می‌کند در زندگی شخصی و حرفه‌ای خود موفق شوند.

مفهوم نظم در نظر کودکان

شاید برای شما جالب باشد که از همان بدو تولد می‌توان درباره آموزش نظم به کودکان گام‌هایی را برداشت. در هر سنی مفهوم نظم در کودکان با توجه به رشد مغزی و روان‌شناختی در آنها متفاوت است. جهت پرورش کودک با نظم شما باید با تفاوت شناختی در سنین مختلف آشنا باشید.

نظم در نوزادان

نظم برای نوزادان قابل فهم نیست؛ زیرا آنها قوانین یا عواقب را درک نمی‌کنند. رفتار آنها تماماً در مورد یادگیری و توسعه شناخت است. آنها کارهایی را برای آزمایش مهارت‌ها، برقراری ارتباط با شما و غیره انجام می‌دهند. به عنوان مثال، وقتی کودک موهای شما را می‌کشد، در مورد علت و معلول یاد می‌گیرد. بهترین راه برای کمک به یادگیری و رشد کودک این است که به او با مهربانی و گرمی نه بگویید و نشان دهید که چگونه موهای شما را به آرامی لمس کند.

 انضباط کودکان نوپا

نظم در کودکان نوپا نیز قابل آموزش نیست؛ زیرا کودکان نوپا تازه شروع به توسعه مهارت‌هایی می‌کنند که برای درک و رفتار با دیگران به آنها نیاز دارند که شامل مهارت‌هایی برای درک و پیروی از درخواست‌ها و دستورالعمل‌ها، و همچنین مهارت‌هایی برای مدیریت و ابراز احساسات مانند ناامیدی و خشم است.

تعریف نظم در کودکان سه تا 6 ساله

برای آموزش نظم به کودکان 3 سال و بالاتر می‌توانید از روش‌های مختلفی استفاده کنید. در این سن، کودکان می‌توانند درک کنند که چگونه به شیوه‌های مثبت مانند همکاری کردن با دیگران، پایبندی به قوانین خانواده رفتار کنند. اما آنها برای درک، به خاطر سپردن و تمرین این نوع رفتار به کمک نیاز دارند.

در این سن کودک به منظور رعایت نظم همه چیز را در یک گوشه انباشت می‌کند. مثلاً اگر به او بگویید اتاقش را جمع کند احتمالاً تمامی لباس‌هایش را به گوشه‌ای می‌اندازد و در یک گوشه جمع می‌کند.

پس به خاطر داشته باشید مفهوم نظم در کودکان در هر سن متفاوت است و انتظار ما نیز باید مطابق با این مفاهیم باشد.

آموزش نظم در کوکان بالای 6 سال

شما می‌توانید از یک رویکرد مثبت برای نظم دادن به کودکان در سن مدرسه استفاده کنید. در این سن، کودکان می‌دانند که چگونه در موقعیت‌های مختلف مثلاً مدرسه، خانه یا کتابخانه رفتار کنند. اما فرزند شما همچنان برای پایبندی به این محدودیت‌ها به کمک نیاز دارد.

معرفی انواع تکنیک آموزش نظم به کودکان

اگرچه تکنیک‌ها و راه‌های آموزش نظم به کودکان متفاوت هستند و همیشه ایده‌های جدیدی در زمینه پرورش کودک با نظم مطرح می‌شود؛ اما در واقع بسیاری از ایده‌های فرزندپروری جدید زیرشاخه‌هایی از پنج نوع اساسی انضباط مؤثر هستند. کارشناسان و والدین همیشه در مورد اینکه کدام نوع تکنیک خاص در چه موقعیتی بهترین است اتفاق نظر ندارند. با این حال، یک رویکرد مقتدر مهربان اما محکم که از محدودیت‌ها و پیامدهای ثابت استفاده می‌کند و در عین حال احساسات را تأیید می‌کند، اغلب توصیه می‌شود.

تعیین اینکه کدام نوع تکنیک آموزش نظم در کودکان برای خانواده شما مناسب است یک انتخاب شخصی بر اساس خلق و خوی شما، خلق و خوی فرزندتان و فلسفه‌های انضباطی خانواده شما است. یک نوع انضباط وجود ندارد که برای همه بچه‌ها یا همه خانواده‌ها و در هر موقعیتی کارساز باشد. این احتمال وجود دارد که شما یک رویکرد تلفیقی داشته باشید که در آن از چند تکنیک مختلف استفاده می‌کنید. پنج تکنیک اصلی آموزش مهارت نظم و انضباط در کودکان عبارت‌اند از:

نظم و انضباط مثبت

در این روش برای ایجاد نظم در کودکان، والدین به جای تمرکز بر تنبیه، در مورد آموزش نظم از تشویق و آموزش مهارت‌های حل مسئله استفاده می‌کنند و با فرزندان خود برای ایجاد راه حل کار می‌کنند. برای مثال یک کودک 6 ساله از انجام تکالیف، خودداری می‌کند. والدینی که از نظم و انضباط مثبت استفاده می‌کنند ممکن است با کودک بنشینند و به او بگویند: «می‌دانم که معلمت از تو می‌خواهد که امشب تکالیف ریاضیات را تمام کنی و تو نمی‌خواهی این کار را انجام دهی. چه کاری می‌توانیم انجام دهیم تا تو اشتیاق پیدا کنی که تکالیف خود را انجام دهی و به خانم معلمت نشان دهیم که تمام تکالیف خود را به موقع انجام داده‌ای؟»

نظم و انضباط ملایم

نظم و انضباط ملایم، بر پیشگیری از مشکلات، تمرکز دارد. در این روش والدین جهت ایجاد نظم در کودکان اغلب از شوخ طبعی و حواس پرتی استفاده می‌کنند. تمرکز انضباط ملایم بر این است که والدین احساسات خود را مدیریت کنند و در عین حال به رفتار نادرست کودک رسیدگی کنند. برای مثال: یک کودک 6 ساله از انجام تکالیف خودداری می‌کند. والدینی که از سبک آموزش نظم و انضباط ملایم استفاده می‌کنند ممکن است با طنز پاسخ دهند: آیا ترجیح می‌دهی یک مقاله دو صفحه‌ای بنویسی و توضیح دهی که چرا نمی‌خواهی امشب ریاضی خود را انجام دهی؟”

نظم مبتنی بر مرز

نظم و انضباط مبتنی بر مرز، بر تعیین محدودیت‌ها و روشن کردن قوانین از قبل تمرکز دارد. در این روش به کودکان حق انتخاب داده می‌شود و عواقب واضحی برای رفتار نادرست، مانند پیامدهای منطقی یا پیامدهای طبیعی برای کودکان توضیح داده می‌شود. یک کودک 6 ساله از انجام تکالیف خودداری می‌کند. والدینی که از این روش برای ایجاد نظم در کودکان  استفاده می‌کنند، محدودیتی را تعیین می‌کنند و پیامد آن را با گفتن این جمله روشن می‌کنند: «امشب تا زمانی که کارت تمام نشود، نمی‌توانی از هیچ یک از اسباب‌بازی‌های خود استفاده کنی».

اصلاح رفتار

اصلاح رفتار بر پیامدهای مثبت و منفی تمرکز دارد. رفتار خوب با تمجید یا پاداش تقویت می‌شود. بدرفتاری با استفاده از نادیده گرفتن و پیامدهای منفی، مانند از دست دادن امتیازات، دلسرد می‌شود. والدینی که از اصلاح رفتار برای تثبیت نظم در کودکان استفاده می‌کنند، در برخورد با کودک 6 ساله‌ای که تکلیف خود را انجام نمی‌دهد ممکن است با گفتن این جمله، “به یاد داشته باش، وقتی تکالیف خود را انجام دادی، می‌توانی به مدت 30 دقیقه از رایانه استفاده کنی”. در صورتی که کودک بخواهد مطابقت داشته باشد تحسین می‌شود. والدین هر اعتراضی را نادیده می‌گیرند.

مربیگری احساسات

مربیگری احساسات یک فرآیند پنج مرحله‌ای است که بر آموزش احساسات کودکان تمرکز دارد. وقتی بچه‌ها احساسات خود را درک می‌کنند، می‌توانند به جای اینکه بر اساس آنها عمل کنند، آنها را کلامی بیان کنند. به بچه‌ها آموزش داده می‌شود که احساساتشان خوب است و والدین به آنها کمک می‌کنند تا راه‌های مناسب برای مقابله با احساساتشان را یاد بگیرند.

زمانی که کودکی تکلیف خود را انجام نمی‌دهد با استفاده از مربیگری احساسات، والدین به کودک کمک می‌کنند تا احساسات خود را شناسایی کند و به او می‌گویند: می‌دانم که شما را ناراحت می‌کند که نمی‌توانی بازی کنی؛ زیرا باید تکالیف خود را انجام دهی. ریاضی می‌تواند سخت و خسته‌کننده باشد زمانی که شما پاسخ‌ها را نمی‌دانی یا زمان زیادی طول می‌کشد. بیا ترسیم کنیم که وقتی تکالیف ریاضی خود را انجام می‌دهی چه احساسی داری.”

بایدها و نبایدها در تعریف نظم در کودکان

کودکان با نظم به دنیا نمی‌آیند و آموزش نظم در کودکان از مهم‌ترین وظایف والدین محسوب می‌شود. در پروسه پرورش کودک با نظم حتماً این نکته را در ذهن داشته باشید که این امر زمان بر است و احتیاج به تکرار و تمرین مستمر دارد؛ ولی خبر خوب این است که هر چه آموزش نظم در کودکان پیش برود کار شما راحت‌تر خواهد شد.

در زمینه آموزش نظم به کودکان روش‌های مختلفی وجود دارد که یکی از آنها، تنبیه است که متأسفانه در بین برخی از والدین رواج زیادی هم دارد. آکادمی اطفال آمریکا اخیراً درباره تأثیرات منفی انضباط بدنی، استفاده از زبان تحقیرآمیز، تهدیدآمیز یا شرمسارانه با کودکان، به نتایج منفی زیر اشاره کرده است:

این نوع آموزش نظم به کودکان می‌تواند به رابطه والدین و فرزند آسیب برساند و منجر به تشدید پرخاشگری در هر دو طرف شود.

زمانی که شما به عنوان والدین رفتار پرخاشگرانه از خود بروز می‌دهید کودکان از شما الگوبرداری می‌کنند و در برخورد با همسالان خود این رفتار را تکرار می‌کنند.

از آنجایی که تنبیه بدنی اغلب در لحظات استرس زیاد اتفاق می‌افتد، خطر آسیب به کودکان را افزایش می‌دهد، به‌ویژه زمانی که کودکان در سنین پایین هستند.

تحقیقات طولی روان‌شناختی نشان داده است که کودکانی که بیشتر مورد رفتار پرخاشگرانه بوده‌اند افسردگی و سایر مشکلات سلامت روان بیشتری در بزرگسالی از خود بروز دادند.

به جای استفاده از روش تنبیه و دیدن آثار به ظاهر مثبت و کوتاه مدت و باقی ماندن نتایج بلند مدت آن شما والدین باید از روش‌های جایگزین برای آموزش نظم به کودکان استفاده کنید و در این آموزش باید یکسری قوانین را رعایت کنید تا به نتیجه دلخواه خود برسید.

اعتماد به نفس کودکتان را حفظ کنید

در ایجاد نظم در کودکان از نصیحت، تذکر، امر و نهی بیش از حد استفاده نکنید؛ بلکه اصولی و به موقع به کار ببرید. تذکر و امر و نهی، اعتماد به نفس فرزندتان را از بین می‌برد. زمانی که کودک شما وسایلش را مرتب و منظم کرد در مقابل شخصی که فرزندتان او را دوست دارد از او تعریف کنید که این کار هم باعث بالا بردن اعتماد به نفس در او می‌شود و هم نظم در کودک را تقویت می‌کند.

قوانین را مشخص کنید

یکی از راه‌های آموزش نظم در کودکان تعیین کردن قوانین و ساعت خوابیدن، بیدار شدن، غذا خوردن و بازی کردن است. این نوع آموزش نظم به کودکان دبستانی از اهمیت زیادی برخوردار است. در این روش توجه داشته باشید قوانینی که برای کودک تعیین می‌کنید متناسب با سن و سال و درک او باشد. در ابتدای کار وضع کردن قوانین بهتر است انعطاف داشته باشید تا کودک شما آهسته بتواند با برنامه پیش برود.

انتظارات روشن و واقع بینانه داشته باشید

برای آموزش نظم در کودکان باید انتظارات واضحی از فرزندتان داشته باشید به صورتی که او به طور کامل درخواست شما را درک کند در واقع گفتن چیزی که از فرزندتان می‌خواهید انجام دهد بسیار مؤثرتر از گفتن چیزی است که او نباید انجام دهد. دستورالعمل‌های واضحی مانند «لطفاً همه اسباب‌بازی‌های خود را بردار و آنها را در جعبه قرار بده» انتظارات واضحی را ایجاد می‌کند و احتمال انجام کاری که شما می‌خواهید را افزایش می‌دهد.

فرزند خود را با دیگران مقایسه نکنید

شما هم دوست ندارید که با دیگران مقایسه شوید. هیچگاه فرزند خود را با شخص دیگری که به نظرتان منظم است مقایسه نکنید این کار باعث پایین آمدن عزت نفس در کودک می‌شود و نسبت به شما و شخصی که با او مقایسه شده متنفر خواهد شد.

استفاده از سیستم پاداش

از جمله مؤثرترین راه‌های آموزش نظم در کودکان دادن پاداش در ازای کارهای درست و منظم کودکان است. از پاداش‌های دلخواه و کوچک برای شکل دادن و آموزش نظم به کودکان استفاده کنید. در استفاده از سیستم پاداش‌دهی نکاتی از قبیل: مشخص کردن دلیل هر پاداش برای کودک، استفاده از تشویق زبانی و محبت همراه با پاداش، تبدیل نکردن پاداش به باج دهی را حتماً رعایت نمایید.

بازی برای آموزش نظم در کودکان

همه ما بزرگسالان به اهمیت نظم در زندگی خود واقف هستیم؛ اما باید اهمیت نظم در کودکان را نیز درونی کنیم برای این کار باید به او بفهمانیم اگر منظم نباشد چه عواقبی در انتظارش خواهد بود. در این کار شما باید صبور باشید که به جای کودک کارهایش را انجام ندهید و به زندگی‌اش نظم ببخشید؛ بلکه باید این مهارت را به او آموزش دهید.

برای آموزش نظم به کودکان بهترین روش استفاده از خلاقیت و بازی است. کودکان از خلاقیت استقبال زیادی می‌کنند و واکنش مثبت نسبت به آن نشان می‌دهند. یک روش خلاقانه این است که برای جمع کردن اسباب‌بازی‌های مختلف جعبه‌های رنگی در سایزهای مختلف و طرح‌های مختلفی همراه با همکاری کودک تهیه کنید و به کودک آموزش دهید که هر اسباب‌بازی را در کدام جعبه بیندازد.

بازی‌های هیجان‌انگیز در آموزش نظم به کودکان بسیار مؤثر هستند. یکی از بازی‌هایی که شما می‌توانید با فرزندان خود انجام دهید به این صورت است که متناسب با توانایی فرزند خود تایمری را برای مدت زمان کوتاهی مثلاً 5 دقیقه تنظیم نمایید و اعلام کنید که هر کسی تعداد بیشتری اسباب‌بازی جمع کند و داخل سبد خود بیندازد برنده است. در انتها نیز تعداد اسباب‌بازی‌هایی که هر کسی جمع کرده است را بشمارید.

سؤالات متداول