تفکر خلاق در کودکان چگونه شکل می گیرد؟

زمان تقریبی مطالعه: 9 دقیقه

تفکر خلاق به چه معناست؟

 تفکر خلاق در کودک یعنی استفاده بیشتر از سلول‌های خاکستری مغز برای ایجاد توانایی‌ها و مهارت‌های جدید کودکان بسیاری از کارها و بازی‌ها را به روش همیشگی و معمول انجام می‌‌دهند. اما گاهی اوقات از یکنواختی و تکراری بودن این کارها و بازی‌ها خسته می‌شوند و دوست دارند تجربه‌های تازه‌ای داشته باشند یا بازی‌های کنونی را به شیوه‌ای جدید انجام دهند. مثلا یک کودک پنج شش ساله دوست دارد بند کفشش را به شکل دیگری از سوراخ‌ها رد کند. یا هنگام غذا خوردن دوست دارد به جای قاشق، از دست استفاده کند. اینکه دوست دارد به جای استفاده از اتاق در بازی، برای خودش با پشتی‌های موجود در منزل یک چهاردیواری درست کرده در آن مشغول بازی شود.

 همه این تغییرات در روال بازی نوعی تفکر خلاق هستند که راه را برای ایده‌های خلاقانه بزرگ‌تر و بهتر باز می‌کنند. در این میان وظیفه والدین این است که به‌عنوان یک ناظر، از دور روی کودک خود نظارت کنند و مراقبش باشند، اما در کار او دخالت نکنند تا کودک بتواند با آزمودن روش‌های مختلف، راه بهتر را برای حل مشکلات خود پیدا کند.

چرا تقویت تفکر خلاق در کودکان اهمیت دارد؟

والدین نسل امروز آگاه‌تر از والدین نسل‌های قبلی هستند و به تربیت کودک و پرورش استعدادها و مهارت‌های او اهمیت بسیاری می‌دهند. شاید قبلا کسی جز روانشناسان کودک و کارشناسان امور تربیتی به پرورش تفکر خلاق در کودکان نمی‌اندیشید؛ اما در حال حاضر بسیاری از والدین دوست دارند کودکان خود را به شیوه‌ای نوین تربیت کنند.

کتاب‌های زیادی در زمینه پرورش تفکر خلاقانه در کودکان نوشته شده است. حتی طراحان بازی‌های کودکان نیز بازی‌هایی را در این زمینه طراحی کرده‌اند. اما همه این شیوه‌های آموزشی، برای تأثیر بیشتر، به توجه والدین و مربیان روی تقویت این مهارت در کودکان نیاز دارد.

انواع تفکر خلاقانه

توجه به بچه‌ها و قرار دادن آن‌ها در مسیرهای چالش برانگیز متناسب با سن و سالشان، روشی ایده‌آل برای تقویت خلاقانه اندیشیدن است. خلاقیت انواع مختلفی دارد و در جنبه‌های مختلف زندگی کودک قابل اجراست. در ادامه انواع این نوع تفکر را به شما معرفی می‌کنیم تا متوجه شوید با چه بازی‌ها و چالش‌هایی می‌توانید این مهارت نرم را در فرزندتان تقویت کنید.

 خلاقیت هنری

یکی از بهترین راه‌های پرورش خلاقیت تفکر در کودکان، ترغیب آن‌ها به شرکت در رشته‌های مختلف هنری است. کودک در هر زمینه‌ هنری که استعداد داشته باشد، می‌تواند یاد بگیرد و تجربه‌های جدید کسب کند. مثلا کودکی که به موسیقی علاقه دارد و با ضربه زدن به اجسام مختلف صداهای متفاوتی ایجاد می‌کند، در صورت توجه والدین و پرورش این استعداد به راحتی می‌تواند در آینده‌ای نه چندان دور به یک آهنگ‌ساز یا نوازنده‌ای خلاق تبدیل شود.

حل مساله

گاهی مسائل پیش رو از راه‌های موجود و بدیهی حل می‌شوند. اما گاهی با استفاده از تفکر می‌توان راه‌های جدیدتری برای حل مسائل پیدا کرد. ارائه راهکارهای جدید برای مسائل قدیمی به معنی استفاده از تفکر خلاقانه است. والدین می‌توانند مساله‌ای ساده و کوچک را سر راه کودک قرار دهند و او را در پیدا کردن راه‌های جدیدتر برای پشت سر گذاشتنش یاری کنند. این کار علاوه بر پرورش خلاق تفکر در ذهن کودک، در افزایش اعتماد به‌نفس وی نیز تاثیر بسزایی دارد. این مسئله می‌تواند چیزی به سادگی بستن بند کفش به شیوه‌ای متفاوت باشد.

خلاقیت در علم

تنها چیزی که باعث پیشرفت روزافزون علم می‌شود، خلاقیت است. زیرا دانشمندان رشته‌های مختلف علمی به اطلاعات موجود بسنده نکرده در پی یافتن راه و روش جدید برای حل مسائل می‌گردند. همین امر باعث می‌شود تا ما هر روز با اخبار تازه‌ در مورد یافته‌های جدید علمی رشته‌های گوناگون مواجه شویم.

یکی از جذاب‌ترین روش‌های پرورش خلاقیت تفکر در کودکان این است که به همراه کودک آزمایش‌های علمی انجام دهید و فرصتی برای خلاقیت در سر و کار داشتن با مواد و ترکیبات مختلف را فراهم کنید. البته این شیوه از خلاقیت، باید چارچوب داشته باشد. زیرا بعضی از آزمایش‌های علمی، خطرناک هستند و کودک باید از آن‌ها دور بماند. مثلا او نمی‌تواند بدون احتیاط هر ماده شیمیایی را با ماده دیگر ترکیب کند تا نتیجه را ببیند.

فواید تقویت تفکر خلاق در کودکان

همان‌طور که گفتیم تقویت خلاقانه اندیشیدن کودکان از آنان انسان‌هایی می‌سازد که همواره به فکر بهبود وضعیت خود و اطرافیان و ایجاد شرایط بهتر برای زندگی بهترهستند. تسلیم نبودن در برابر شرایط نامناسب و تلاش برای بهتر کردن وضعیت، از ویژگی‌های افراد بلند همتی است که خود را ارزشمند می‌دانند و در برابر مشکلات احساس ناتوانی نمی‌کنند. بلکه به دنبال پیدا کردن راهی بهتر برای حل مسائل هستند. این افراد از کودکی آموخته‌اند برای حل مشکلات باید ایستادگی کنند و با قدرت تفکر خویش راه مناسبی برای پیشرفت فراهم کنند.

وقتی فرزند شما از خلاقیت ابایی نداشته باشد، ریسک می‌کند و ایده‌های جدیدی که به ذهنش می‌رسد را امتحان می‌کند. این ایده‌های جدید شاید در سنین پایین، بازی‌های کودکانه باشند. اما وقتی او مهارت تست کردن ایده‌ها و پذیرفتن دریسک تفکر خلاقانه را یاد می‌گیرد، در آینده ایده‌های بزرگ‌تر را امتحان می‌کند و به نتایج بزرگ‌تری دست پیدا خواهد کرد.

ویژگی کودکانی که خلاق می‌اندیشند

کودکانی که با خلاقانه اندیشیدن را یاد گرفته‌اند نسبت به همنوعان خود از توانایی جسمی و ذهنی بالاتری برخوردارند. این بچه‌ها با اعتماد به‌نفسی بالاتر از هم‌سن و سالان خود همانند یک رهبر عمل کرده به راحتی می‌توانند بقیه بچه‌ها را به دنبال خود بکشند. زیرا می‌توانند از پس حل مشکلات کودکانه برآیند! با آموزش این نوع تفکر به کودکان علاوه برافزایش مهارت‌های اجتماعی در آن‌ها می‌توانید انسان‌هایی پرورش دهید که در آینده‌ای نه چندان دور به سادگی تسلیم مشکلات کوچک و بزرگ نمی‌شوند.

پرورش تفکر خلاق در کودکان کار آسانی نیست. در کنار پدر و مادرهایی که به فکر تربیت کودکان خود با روش‌های نوین و علمی هستند، والدین بسیاری نیز وجود دارند که با کمک‌ها و نگرانی‌های نابجای خود هرگونه خلاقیتی را در فرزندانشان از بین می‌برند. آن‌ها گاهی نیز این کار را نه از سر دوستی، بلکه از سر بی‌حوصلگی انجام می‌دهند. مثلا برای اینکه هر چه زودتر کودکشان را از سر خود باز کنند، کارهای شخصی‌اش را به سرعت انجام می‌دهند و او را روانه اتاقش می‌کنند. چنین کودکانی هیچ‌گاه یاد نخواهند گرفت در مقابله با مشکلات ایستادگی کنند و همیشه منتظر خواهند ماند تا یک نفر از راه برسد و برای آن‌ها کاری کند!

آموزش خلاقیت تفکر در کودکان

پرورش مهارت تفکر خلاق در کودکان باروش‌های مختلفی امکان‌پذیر است. در ادامه تعدادی از این روش‌ها را توضیح می‌دهیم.

•  برای کودک خود داستان‌هایی را تعریف کنید که در آن‌ها شخصیت‌های داستان از افکار خلاقانه برای حل مشکلات استفاده می‌کند و به نتایج جالب و بزرگی می‌رسد.
• از اسباب بازی‌هایی استفاده کنید که در پرورش این مهارت در کودکان نقش مفیدی دارند. مثلا لگو یا خمیر بازی که می‌توان با آن‌ها شکل‌ها یا سازه‌های جدید خلاقانه درست کرد، انتخاب مناسبی برای پرورش این قدرت هستند.
• مسائل ساده‌ای برای کودک خود ایجاد کنید و ذهن او را در پی یافتن راه حلی مناسب برای آن هدایت کنید.
• ایجاد فرصت برای شکوفایی استعدادهای هنری کودکان در پرورش خلاقانه تفکر نقش مهمی ایفا می‌کند.

بایدها ونبایدها برای پرورش تفکر خلاق در کودکان‌

 کنجکاوی کودکان و توجه والدین به آن در پرورش خلاقیت کودکان نقش مهمی دارد. کنجکاوی فرزند خود را فضولی در نظر نگیرید و با صبر و حوصله به سوالاتش پاسخ دهید. حتی گاهی برای ایجاد مساله در ذهن کودک خودتان می‌توانید سوال‌های جدیدی در ذهنش ایجاد کنید و از او بخواهید به دنبال پاسخ باشد. با این کار، ذهن کودک باز می‌شود و به مسائل مختلف توجه می‌کند. با در نظر گرفتن بازی های خلاقانه برای کودکان می‌توانید تا حدود زیادی در پرورش تفکر خلاقانه در کودکان پیش بروید.

بعضی از افراد فکر می‌کنند خلاقانه اندیشیدن ذاتی است و در سرشت بعضی از افراد وجود دارد. اما واقعیت این است که انسان‌ها همگی از زمان کودکی این مهارت را به صورت بالقوه دارند. اما کسانی که آموزش نمی‌بینند یا وقتی کار خلاقانه‌ای انجام می‌دهند، نهی و تنبیه می‌شوند، کم‌کم این توانمندی ذهنشان را فراموش می‌کنند و برای حل مسائل، فقط به سراغ راهکارهای پیش‌ساخته می‌روند.

تفکر خلاق چگونه از بین میرود؟

عدم توجه به خلاقیت در افراد باعث از بین رفتن آن می‌شود. استفاده از استدلال و تحلیل مسائل به تنهایی و عدم توجه به روش‌های جدید و کارآمد حل مسائل خلاقیت را از بین می‌برد. متاسفانه شیوه آموزشی موجود در نظام آموزشی بسیاری از کشورها از جمله کشور خودمان تنها بر پایه تحلیل و استدلال بنا شده است. منطقی که از نظر همگان قابل قبول است، تنها روش صحیح برای حل مسائل در نظر گرفته می‌شود. روش‌ آزمون و خطا جایگاهی ندارد و اندیشیدن به راه‌های جدیدتر در حضور روش‌های قدیمی کاری غیر عادی به نظر می‌رسد. همه این‌ها آفت بروز خلاقیت در کودکان و نوجوانان هستند.

بسیاری از کودکان در چارچوب قوانین و استدلال‌های موجود گیر می‌کنند و قدرت خلاقیت ذهنی خود از دست می‌دهند. والدین آگاه باید از همان زمان کودکی به تقویت تفکر خلاقانه کودکان در ذهن کودک خود بپردازند و تا حد امکان ذهنش را در برابر مسائل موجود باز نگه دارند.

سوالات متدوال