راز قصه گویی برای کودکان

زمان تقریبی مطالعه: 17 دقیقه

ساختن دنیایی بزرگتر با قصه گویی برای کودکان

همه ما از کودکی داستان‌هایی که والدین‌ یا مادربزرگ‌ و پدربزرگ‌هایمان گفته‌اند را به یاد داریم و بدون آن که بدانیم از محتوای این قصه‌ها در زندگی و تصمیماتی که می‌گیریم استفاده می‌کنیم. به همین دلیل است که می‌گویند، قصه گویی برای کودکان قدیمی‌ترین و ناب‌ترین شکل آموزش است و بخش مهمی از یادگیری کودک را شکل می‌دهد.

کودکان چه در سنین نوپایی و چه پیش‌دبستانی، به کمک قصه‌ها درباره زندگی و جهان پیرامون خود می‌آموزند. قصه‌گویی برای کودکان در واقع یک راه منحصر به فرد برای توسعه درک، احترام و قدردانی از دیگران است و به آن‌ها کمک می‌کند تا تسلط اساسی در خواندن و نوشتن داشته باشند. اما چرا داستان ها برای رشد کودک بسیار مفید هستند؟ تاثیر قصه گویی بر یادگیری کودکان چیست؟ در ادامه می‌توانید پاسخ این سوالات را بخوانید.

قصه گویی چیست؟

بنیاد ملی داستان‌سرایی آمریکا، قصه‌گویی را به‌عنوان یک هنر کهن و یک شکل ارزشمند بیان انسانی تعریف می‌کند. قصه‌گویی برای کودکان در واقع هنر قصه گفتن است. اگر قصه را روایت یک رویداد واقعی یا تخیلی بدانیم، قصه‌گویی برای کودکان را می‎توان بیان شفاهی آن تعریف کنیم که به آنها امکان بازسازی داستان به کمک تصویرسازی ذهنی را می‌دهد.

ما از داستان‌ها ساخته شده‌ایم و این همان چیزی است که باعث شده هزاران سال آن‌ها را روایت کنیم. داستان سرایی در ادبیات، کمیک و فیلم است، اما همچنین در داستان هایی که روزانه برای دیگران تعریف می کنیم. آیا تا به حال به این فکر کرده اید که اسطوره ها و افسانه هایی که می شناسیم از کجا می آیند؟ یا، آیا پرسیده اید که چرا افسانه ها و افسانه هایی که امروز هم می گوییم، آزمون زمان را پس داده اند؟ نحوه ارتباط این داستان ها با مردم نقش مهمی در چرایی آن دارد. در واقع، مغز ما وقتی چیزی را از طریق داستان می‌آموزد، محرک‌های متفاوتی دریافت می‌کند، زیرا داستان‌ها با جنبه احساسی ما ارتباط دارند.

مزایای قصه گویی برای کودکان

داستان‌ها می‌توانند نقش مهمی در آموزش‌های دوران کودکی داشته باشند. هرچند که نشاندن کودکان امروزی پای قصه‌ها کار آسانی نیست اما باز هم گوش دادن به قصه و حتی آموزش قصه گویی به کودکان جزو کارهای مورد علاقه و جذاب برای کودکان است زیرا می‌تواند درک بیشتری درباره دنیای اطراف به آن‌ها بدهد.

قصه گویی مهارت های ارتباطی کودک را تقویت می کند

قصه گویی برای کودکان راهی سرگرم‌کننده است تا بتواند با کلمات، هجاها و صداهایی که ممکن است معمولاً در مکالمات روزمره نشنیده باشند آشنا شود. این امر به گسترش دایره واژگان کودک شما کمک می‌کند، زیرا کودکان با شنیدن کلمات جدید توجهش به آن‌ها جلب می‌شود و در مکالمات خود نیز از آن‌ها استفاده می‌کند.

هنگام گفتن داستان، کودکان باید به طور فعال تشویق شوند تا سؤال بپرسند و در مورد احساس خود، طرح داستان و شخصیت‌های داستان صحبت کنند. بدین ترتیب کودک تشویق می‌شود تا ابزار وجود کند و احساسات و هیجان‌های خود را نیز بیان کند.

قصه گویی کنجکاوی و تخیل کودکان را افزایش می دهد

یکی دیگر از اهمیت‌های قصه گویی برای کودکان این است که کودکانی که برایشان داستان تعریف در واقع مجبور می‌شود که از خلاقیت و قوه تخیل خود استفاده کنند. قصه‌گویی برای کودکان همچنین آن ها را قادر می‌سازد تا صحنه، افراد در داستان و طرح را تجسم کنند. اینگونه کودک قادر است تصویری را برای خود ایجاد کند که در آن داستانی اختصاصی برای او ساخته شده نه این که تصویری که از قبل آماده شده مانند مورد تماشای فیلم را ببیند. همچنین مهم است که همیشه طیف متنوعی از موضوعات و محتواها را برای تقویت تفکر خلاق فرزندتان انتخاب کنید.

قصه گویی مهارت های اجتماعی کودکان را بهبود می بخشد

از طریق قصه‌گویی کودکان انگیزه پیدا می‌کنند به حرف‌های دیگران گوش دهند. آن‌ها یاد می‌گیرند صبورتر باشند، اجازه دهند دیگران نیز صحبت کنند، ذهن خود را به روی نظرات دیگران باز کنند و با آن‌ها همدلی داشته باشند. علاوه بر این، قصه گویی برای کودکان کمک می‌کند تا تمرکز و مهارت‌های شنیداری آن‌ها نیز با توجه به آنچه داستان‌گو می‌گوید توسعه یابد؛ زیرا او متوجه خواهد شد که اگر به داستان کامل گوش ندهند، بخشی از قصه را از دست خواهد داد.

قصه گویی فرآیند یادگیری را آسان تر می کند

قصه گویی برای کودکان راه خوبی برای آماده کردن فرزندتان برای مدرسه است؛ زیرا یادگیری را برای آن‌ها آسان‌تر و طبیعی‌تر می‌کند. خواندن داستان‌ها به همراه کودکان همچنین تمرکز آن‌ها را بهبود می‌بخشد که یک امتیاز مثبت برای موفقیت تحصیلی در مدرسه خواهد بود. قصه گفتن همچنین در مدارس نیز می‌تواند برای تسهیل فرآیند یادگیری اجرا شود تا کودکان بتوانند آموزه‌ها را راحت‌تر به خاطر بسپارند و بهتر به یاد بیاورند.

چگونه برای کودکان داستان بگوییم؟

هر پدر و مادری به احتمال زیاد چندین بار تلاش کرده تا کودک خود را پای داستان یا کتاب‌ها بنشینند و موفق نشده است. البته این طبیعی است که برخی کودکان به قصه‌گویی و خواندن کتاب‌ها علاقه بیشتری نشان دهند و آسان‌تر به شما گوش دهند و برخی دیگر آنقدر بازیگوشی کنند که کلا از گفتن داستان پشمان شوید. در هر دو حالت، خبر خوبی که شما می‌توانیم بدهیم این است که قصه از آن دست سرگرمی‌هایی است که در نهایت می‌تواند کودک را به خود علاقمند کند.

البته این که شما قصه ‌گویی برای کودکان را چگونه پیش ببرید تاثیر زیادی بر علاقه کودک و آنچه از داستان می‌فهمد دارد. بنابراین باید چند نکته را در هنگام داستان گفتن رعایت کنید.

یک داستان خوب انتخاب کنید

کودکان به چیزی نیاز دارند که شروع، میانه و پایان مشخصی داشته باشد تا بتوانند قوس و روایت داستان را بیاموزند. برای همین در قصه گویی برای کودکان انتخاب داستان‌هایی که درسی از عمل یا اخلاق را در بر دارد می‌تواند تأثیری ماندگار بگذارد. آثار کلاسیکی مانند «لاک پشت و خرگوش» از داستان‌هایی هستند که همه نیز می‌دانیم و حتی می‌توانیم به خواست خود تغییرش دهیم. بچه‌ها همچنین عاشق شنیدن داستان‌های شخصی از دوران کودکی شما هستند پس تلاش کنید یا داستان‌هایی از خود بسازید و یا خاطرات به یاد ماندنی‌تان را تعریف کنید.

فرزند خود را درگیر داستان کنید

در هنگام قصه گویی برای کودکان، اگر می‌توانید صدای شخصیت‌های داستان را اجرا کنید و جلوه‌های صوتی به قصه اضافه کنید. روی عبارات تکراری که در نقاط خاصی از داستان می‌آید تاکید کنید و هر بار از کودک خود دعوت کنید که به آن بپیوندد. ارتباط چشمی را با کودک حفظ کنید و صورت‌ها یا ژست‌های متحرک بسازید. همچنین می‌توانید برای ایجاد هیجان در داستان، سرعت داستان را تغییر دهید. همه این‌ها به کودک شما کمک می‌کند تا داستان را بهتر درک کند و توجه او را حفظ کند.

سوال بپرسید

قبل از اینکه قصه گویی برای کودکان را شروع کنید، با گفتن جمله‌ای مانند «به حرف‌هایی که خرگوش می‌گه گوش بده» و پس از گفتن داستان در مورد آن بحث کنید. سوالاتی از این قبیل بپرسید: «باور می‌کنی این اتفاق افتاده است؟» یا «وقتی… چه حسی داشتی؟» و «به نظر تو این داستان به چه معناست؟». این امر تفکر انتقادی نیز در حینی که کودک شنیده‌های خود را پردازش می‌کند، تقویت شود. سوالات همچنین می‌تواند به شما یا خود او کمک کند تا اگر جایی را متوجه نشده بداند و یا درباره بخش‌هایی که کنجکاو شده مطالعه کنید.

از فرزندتان بخواهید داستان را بازگو کند

بازگویی داستان به شما کمک می‌کند آنچه را که کودک از داستان درک کرده را بفهمید و به فرزند شما نیز این فرصت را می‌دهد که دیدگاه خود را به اشتراک بگذارد. بنابراین در حین قصه گویی برای کودکان آنها را تشویق کنید که همان داستان را برای یکی دیگر از اعضای خانواده یا دوستان خود بازگو کنند. همچنین می‌توانید در حین انجام این کار او را با سوالاتی مانند «و بعد چه اتفاقی افتاد؟» راهنمایی کنید تا ساختار داستان را در حین بازگویی به خاطر بسپارند. همچنین می‌توانید بعداً همان داستان را دوباره برای کودک بازگو کنید و جزئیات یا شگفتی‌های جدیدی را اضافه کنید.

با هم کاردستی داستان را بسازید

بعد از این که قصه گویی برای کودکان تمام شد، می‌توانید به همراه کودک خود شخصیتی از قصه یا یک بخش را، ترسیم یا ایجاد کنید. مثلا اگر داستان شما درباره یک سگ سورتمه‌سوار بود، می‌توانید به همراه هم یک سورتمه با کارتن بسازید. دنبال کردن کاردستی‌ها و فعالیت‌ها به کودکان شما اجازه می‌دهد شخصیت‌ها، تنظیمات و مفاهیم را بیشتر تفسیر و کشف کنند.

چه زمانی برای کودک قصه بگوییم؟

زمان خواب، زمان حمام، در قطار، در اتوبوس، در ماشین، در پارک، در کالسکه، در تختخواب، زمانی که در اتاق انتظار پزشک عمومی هستید … هر زمانی برای قصه‌گویی برای کودکان زمان خوبی است. برای این کار می‌توانید کتاب‌ها را بخشی از برنامه روزانه خود قرار دهید و حتی برخی از آن‌ها را با خود حمل کنید تا هرجا بیکار شدید، به جای بازی‌های موبایلی برای کودک خود داستان بخوانید.

البته دانستن زمان توقف می‌تواند به همان اندازه مهم باشد که در مرحله اول زمانی را برای به اشتراک گذاشتن داستان با کودک خود پیدا کنید. بنابراین به واکنش فرزندتان به داستان توجه کنید و اگر فرزندتان از آن لذت نمی‌برد آن را متوقف کنید. به یاد داشته باشید که همیشه می‌توانید کتاب، آهنگ یا داستان دیگری را زمانی دیگر امتحان کنید.

حتی اگر قصد دارید برای کودک خود داستانی را بخوانید و با خود کتاب ندارید یا نمی‌توانید داستانی را در همان لحظه به یاد آورید، نگران نباشید. راه‌های زیادی وجود دارد که قصه گویی برای کودکان را به تعویق نیندازید. به طور مثال شما و فرزندتان می‌توانید حروف، کلمات و تصاویر را با هم به اشتراک بگذارید و اینگونه با هم یک داستان بسازید. به عنوان مثال، می‌توانید کمی به اطراف خود نگاه کنید و از آن‌ها چیزی بسازید. برای این کار می‌توانید از موارد زیر نیز کمک بگیرید.

• بسته بندی در خانه یا سوپرمارکت، به ویژه بسته بندی مواد غذایی
• لباس: روی تی شرت چه نوشته؟ این چه رنگی است؟
• نامه ها و یادداشت ها: چه می‌گویند؟ چه کسی آن‌ها را فرستاد؟
• تابلوها یا پوسترها در مغازه ها یا اتوبوس ها و قطارها: به تابلوهایی اشاره کنید که حروفی مشابه نام فرزند شما دارند.
• منوها: برای کودکان بزرگتر دیدن منوها و یافتن آنچه می خواهند بخورند می‌تواند سرگرم کننده باشد.

تاثیرات روانشناختی قصه گویی برای کودکان

پیشتر درباره اهمیت داستان‌ها و تاثیرات مهم آن مانند تقویت حس تعلق، همدلی و یادگیری عاطفی صحبت کردیم و گفتیم همه این‌ها برای رشد کودک بسیار مهم هستند. اما بیاید کمی در این موضوع عمیق‌تر شویم ببینیم قصه گویی برای کودکان به طور اختصاصی بر هر بخش چه اثراتی دارد؟

تاثیر قصه گویی برای کودکان بر رشد شناختی

ذهن انسان داستان‌ها را دوست دارد،  حال چه گوش دادن باشد و چه به اشتراک‌گذاری آن‌ها. در واقع، زمانی که کودک در ذهن خود کلماتی که از داستان شنیده‌‌ را به تصاویری خارق‌العاده تبدیل می‌کند، تخیل او در حال رشد است. مطالعه‌ای که در سال ۲۰۱۲ منتشر شد نشان داد که چگونه داستان‌ها ارتباطات عصبی بین داستان‌نویس و شنونده ایجاد می‌کنند. این به این دلیل است که بخش‌های مشابهی از مغز گوینده و شنونده در طول فرآیند فعال می‌شوند و دانشمندان آن را جفت عصبی می‌نامند.

داستان‌ها همچنین به خلاقیت، تخیل و مهارت‌های زبانی کودک کمک می‌کند. آن‌ها قدرت شناخت بصری، حافظه و مهارت‌های حل مسئله را تقویت می‌کنند. مهم‌تر از آن، جذاب‌تر کردن داستان‌ها برای کودکان (یعنی پرسیدن سؤالات باز بعد از داستان) کودک را تشویق می‌کند تا داستان را بیشتر درونی کنند و به آن‌ها می‌آموزد که نظرات و دیدگاه‌های خود را بیان کنند.

تاثیر قصه گویی بر رشد عاطفی کودکان

قصه گویی برای کودکان فقط بین ذهن گوینده و شنونده ارتباط برقرار نمی‌کند بلکه از قلب خواننده به قلب شنونده پل می‌زند. به همین دلیل است که داستان سرایی والدین و مراقبان برای رشد عاطفی کودک بسیار مهم است زیرا پیوندهای آن‌ها را تقویت می‌کند. قصه‌ها همچنین به کودکان یاد می‌دهند تا انواع مختلف احساسات را شناسایی کنند. بدین ترتیب سواد عاطفی آن‌ها نیز تقویت می‌شود زیرا اغلب با یک یا چند شخصیت داستان همدلی پیدا می‌کنند.

تاثیر قصه گویی بر مهارت های شنیداری و درک کودک

اکثر بچه ها توانایی و یا حوصله تمرکز برای مدت طولانی را ندارند. به همین دلیل است که حفظ توجه آن‌ها برای مدت طولانی بسیار دشوار است. با این حال، هنگامی که به کودکان داستان گفته می‌شود، آن‌ها تمایل بیشتری به گوش دادن دارند. بنابراین داستان‌ها به آن‌ها یاد می‌دهند که تمرکز کنند، گوش کنند و آنچه می‌شنوند را بفهند. مثلا گوش دادن به داستان‌های خطی و ساده که در آن قهرمان با غلبه بر موانع به هدفی می‌رسد، اهمیت پشتکار، صلابت و انعطاف‌پذیری را به او می‌آموزد و اینگونه کودک آداب اجتماعی و اخلاقی را نیز می‌آموزد.

تاثیر داستان گویی بر هوش

وقتی کودکان باید به چیزی گوش کنند و بر آنچه که قصه گو می‌گوید تمرکز کنند، به نوعی وادار می‌شوند که داستان را در ذهن خود تصور کنند و سناریوها را به صورت ذهنی و با شخصیت‌ها و جزئیات بسازند. بدین ترتیب، کودک نه تنها به قهرمانان داستان، بلکه مهم‌تر از آن به طرح داستان فکر می‌اندیشد. جالب است بدانید این فرآیندی مشابه حل یک مشکل پیچیده است که برای رشد مغز کودک بسیار مهم است. علاوه بر این، داستان‌هایی که شامل حرکات فیزیکی و جنب و جوش نیز می‌شوند، تخیل کودکان را حتی بیشتر تقویت می‌کنند. بنابراین قصه گویی برای کودکان با استفاده از حرکات و صداسازی می‌تواند سفر شخصیت‌ها را در ذهن آن‌ها ایجاد کند و هر کلمه را تاثیرگذارتر جلوه دهد.

انواع قصه گویی

برای اینکه یاد بگیرید چگونه یک داستان عالی بگویید، ابتدا باید ریشه‌های داستان‌سرایی خوب را درک کنید. انواع داستان‌سرایی‌هایی که از آغاز تاریخ بشر برای گفتن داستان‌های بهتر استفاده کرده‌ایم عبارتند از:

قصه گویی شفاهی

یکی از قدیمی‌ترین و رایج‌ترین اشکال قصه گویی برای کودکان، نوع کلامی آن است. همه داستان‌هایی که از گذشته می‌دانیم یا از مادربزرگ‌هایمان سینه به سینه نقل شده از نوع شفاهی قصه‌گویی است و می‌تواند هر قصه‌ای را شامل شود. داستان زندگی افراد، رادیو و امروزه پادکست‌ها شکل جدیدی از داستان‌سرایی شفاهی است.

داستان سرایی تصویری

انسان ها ده ها هزار سال است که داستان های بصری گفته‌اند، زیرا رسانه‌های تصویری نشان‌دهنده راه ساده‌ای برای بیان یک داستان خوب است. نقاشی‌های غار باستانی حیوانات، چهره‌هایی با ویژگی‌های انسانی و داستان‌های واقعی با مضامین بقا همه انواعی از این داستان‌سرایی هستند. فیلم‌ها و تلوزیون شکل امروزی داستان‌سرایی تصویری است.

داستان سرایی مکتوب

از زمانی که کلمات مکتوب وجود داشته، داستان‌های مکتوب یا همان کتاب‌ها نیز وجود داشته است. در واقع با توسعه الفبای جامعه‌های مختلف، اشکال شفاهی و بصری داستان‌سرایی به داستان‌های کوتاه مکتوب تبدیل شد و تا به امروز به محبوبیت خود باقی ماند.

سن مناسب قصه گویی برای کودکان چیست؟

کودکان ۶ سال به بالا به طور معمول عادت‌های کتاب خواندن خود را ایجاد می‌کنند و می‌توانند داستان‌های مورد علاقه خود را بگویند یا از شما درخواست کنند که برای آن‌ها بخوانید. اما شروع قصه گویی برای کودکان هیچ سن خاصی وجود ندارد و حتی از همان زمان تولد می‌توانید برای کودک خود قصه بگویید زیرا حتی نوزادان نیز از گوش دادن به داستان‌های آرام لذت می‌برند.

اما به طور کلی، بهترین سنی که کودک نیز می‌تواند با جریان داستان همراه شود سن ۱۲ ماهگی است. خواندن کتاب و قصه گویی به نوزادان کمک می کند تا در مورد صداهای گفتار، کلمات و زبان بیاموزند. کودکانی که از سنین پایین داستان شنیده‌اند همچنین زودتر صحبت کردن را آغاز می‌کنند و دامنه لغات گسترده‌تری خواهد داشت. همچنین بهتر است یک الی دو بار در هفته برای کودک خود داستان بگویید یا اگر خود کودک درخواست کرد می‌توانید هر شب برای او قصه‌گویی کنید.

آیا همه قصه ها برای کودکان مناسب است؟

قطعا خیر. در هنگام قصه گویی برای کودکان باید داستان ها با وسواس انتخاب شوند و هر چیزی را نباید برای کودک تعریف کنید. همچنین به یاد داشته باشید که موضوعات باید در سطح درک فرزندتان باشد. اگر قصد دارید داستانی را از روی کتاب بخوانید حتما به سن پیشنهاد شده روی کتاب دقت کنید.

علاوه بر این، بهتر است داستان‌هایی را برای کودک بیان کنید که حاوی پندهای آموزنده باشد و به کودک چیزی بیاموزد. همچنین اگر قصد قصه‌گویی قبل از خواب را برای کودک دارید خوب است تا داستان‌های ساده، آرام‌بخش و روان را بگویید و داستان‌های پیچیده‌تر را برای روز نگه‌دارید.

سوالات متداول