زمان تخمینی مطالعه: 12 دقیقه
بررسی انواع سواد و شاخههای مختلف آن طبق تعریف یونسکو
مفهوم سواد در قرن گذشته همواره در حال تغییر و تکمیل بوده و اخیراً یونسکو، سازمان آموزشی علمی و فرهنگی ملل متحد، جدیدترین تعریف خود را از انواع سواد ارائه کرده است. برای نمونه، آیا میدانستید که در آخرین تعریف یونسکو فرد باسواد به کسی گفته میشود که توانایی تغییر داشته باشد؟ حال برای این که ما بتوانیم دنیای کودکانمان را بر اساس استانداردهای جهانی بنا کنیم و بهترین خدمات آموزشی را در اختیار آنها قرار دهیم، باید با آخرین بهروزرسانیها در مورد سواد و آموزش آشنا باشیم. پس با ما در این مقاله همراه باشید تا با هم بیشتر در مورد انواع سواد و تعریف درست آن از دید یونسکو بدانیم.
تعریف انواع سواد از دیدگاه سازمان جهانی یونسکو
از ابتدا تا امروز، یونسکو چهار تعریف برای واژه سواد ارائه کرده است. همانطور که میبینید مفهوم سواد یک تعریف ثابت و ساکن نیست و منطبق با جریانات جامعه جهانی تغییر میکند. به همین دلیل یونسکو نیز هر چند سال در تعریف سواد بازنگری کرده و مفاهیمی را برای کامل شدن تعریف و دربرگرفتن تمامی جنبهها به آن میافزاید.
اولین تعریف سواد
در اوایل قرن بیستم، اولین تعریف سواد از نظر سازمان ملل متحد منتشر شد. در این تعریف، سواد را معادل توانایی خواندن و نوشتن دانستند و این توانایی را صرفاً محدود به خواندن و نوشتن زبان مادری کردند. به بیان دیگر، در سالهای پیشین باسواد کسی بود که توانایی خواندن و نوشتن زبان مادری خود را داشت و جنبههای دیگر از مهارتهای زندگی جزء سواد بهحساب نمیآمد.
دومین تعریف
در اواخر قرن بیستم، یعنی زمانی که تکنولوژیهای جدید به جهان آمدند و کامپیوتر و اینترنت در حال توسعه بود، یونسکو تعریف انواع سواد را تغییر داد و آن تکمیل کرد. در دومین تعریف، علاوه بر توانایی خواندن و نوشتن زبان مادری فرد باسواد باید توانایی استفاده از کامپیوتر و درک یک زبان خارجی را نیز داشته باشد. به نظر میرسد با توجه به این تعریف باید نتیجه بگیریم تعداد اعظمی از دانشجویان دانشگاهی ما نیز دارای سطح استاندارد سواد نیستند زیرا دانش زبان خارجی کمی دارند!
تعریف سوم
دهه دوم قرن ۲۱ زمانی دیگری برای تغییر تعریف انواع سواد از نظر یونسکو بود. در تعریف سوم ماهیت سواد مورد تغییر قرار گرفت. یونسکو این بار ۱۲ مهارت را نام برد و دانستن آنها را معادل باسواد بودن شمرد. طبق این تعریف، شخصی که دارای مدرک دانشگاهی دکترا (PHD) باشد تنها ۵% باسواد است و باقی سواد او بسته به میزان توانایی در مهارتها متغیر خواهد بود.
بنا به آنچه یونسکو ارائه کرد، ۱۲ مهارتی که نشاندهنده باسوادی فرد است شامل:
- سواد رایانهای: دانستن مهارتهای راهبری کامپیوتر
- سواد نژادی و قومی: شناخت نژادها و قومیتها بر اساس احترام و عدم تبعیض
- سواد بومشناختی: آشنایی با راههای حفاظت از محیط زیست
- سواد سلامتی: دانستن اطلاعات مهم درباره کنترل بیماریها
- سواد ارتباطی: توانایی برقراری ارتباط مناسب با دیگران و رعایت آداب اجتماعی
- سواد مالی: توانایی مدیریت مالی خانواده، دانستن روشهای پسانداز و توازن دخلوخرج
- سواد رسانهای: توانایی تشخیص رسانه معتبر از نامعتبر
- سواد تربیتی: توانایی تربیت فرزندان به نحو شایسته
- سواد عاطفی: توانایی برقراری سالم روابط عاطفی با خانواده و دوستان
برای این که کودکان با معیارهای سازمان جهانی یونسکو باسواد باشند، مدارس و سازمانهای آموزش و پرورش نیز باید رویه خود را تا حد زیادی تغییر دهند. اما در کمال تأسف حداقل در کشور ما چنین اتفاقی هنوز رخ نداده است؛ بنابراین آیا ما واقعاً میتوانیم خود و کودکانمان را باسواد بخوانیم؟
چهارمین و جدیدترین تعریف انواع سواد از نظر یونسکو
آخرین تعریف یونسکو از انواع سواد که جدیدترین و کاملترین تعریف است، در سال ۲۰۱۷ منتشر شد. توانایی تغییر، چیزی است که یونسکو در جدیدترین تعریف بهعنوان سواد معرفی کرد و فرد باسواد را کسی خواند که بتواند از آموختههای خود در زندگی استفاده و تغییری ایجاد کند. زیرا همانطور که در تعریف یادگیری در علم روانشناسی آمده، یادگیری به معنای تغییرات نسبتاً پایدار در رفتار است؛ بنابراین باید بگوییم توانایی تغییر، سواد و یادگیری در رابطهای مستقیم با یکدیگر هستند.
بهطور کلی، اگر بخواهیم یک تعریف جمعوجور و کلی از انواع سواد را علاوه بر چهار تعریف یونسکو ارائه کنیم سواد توانایی شناسایی، درک، تفسیر، ایجاد، ارتباط و محاسبه با استفاده از آموختههای چاپی و نوشتاری مرتبط با زمینههای مختلف است. سواد همچنین شامل تداوم یادگیری برای توانمند ساختن افراد برای دستیابی به اهداف، توسعه دانش و پتانسیل خود و مشارکت کامل در جامعه نیز میشود.
چرا یونسکو تعریف سواد را تغییر می دهد؟
کسب هر نوع از دسته بندی سواد از نگاه یونسکو یک عمل یکباره نبوده و درست مانند یک فرآیند، مراحل مختلف دارد. فراتر از مفهوم متعارف خود به عنوان مجموعهای از مهارتهای خواندن، نوشتن و شمارش، سواد اکنون بهعنوان وسیلهای برای شناسایی، درک، تفسیر، ایجاد و ارتباط در دنیای دیجیتالی، متنی، غنی از اطلاعات و در حال تغییر درک میشود.
سواد، تداوم یادگیری و مهارت در خواندن، نوشتن و استفاده از اعداد در طول زندگی است. این مفهوم حتی بخشی از مجموعه بزرگتری از مهارتها شامل مهارتهای دیجیتال، سواد رسانهای، آموزش برای توسعه پایدار و شهروندی جهانی و همچنین مهارتهای شغلی خاص نیز میشود. بنابراین برای باسواد نامیدن یک انسان باید از هر مهارت، حداقل بتوانیم نشانهای را مشاهده کنیم.
از همه مهمتر آن که مهارتهای سوادآموزی خود در حال گسترش و تکامل هستند، زیرا مردم در سرتاسر جهان هر روز بیشتر و بیشتر با اطلاعات و یادگیری از طریق فناوری دیجیتال درگیر میشوند و نیاز دارند تا چیزهای بیشتری بدانند.
انواع سواد از دیدگاه یونسکو
در تعاریفی که یونسکو تا به حال در مورد سواد ارائه داده، دیدگاههای مختلف و متفاوتی درباره انواع سواد و مهارتهای اصلی آن وجود دارد. در واقع محققان هنوز بر سر این که سواد چهار یا شش یا هشت نوع اصلی دارد به توافق نرسیدهاند. در این مقاله ما پرطرفدارترین نوع این نظریات، یعنی دیدگاهی که شش نوع اصلی برای سواد میداند را مورد بررسی قرار میدهیم.
در بررسی انواع سواد از دیدگاه یونسکو، شش نوع اصلی سواد که نشاندهنده باسواد بودن یک فرد است شامل:
سواد فیزیکی عاطفی؛ مهارت برقراری روابط عاطفی سالم و سازنده با خانواده و دوستان
سواد عاطفی به معنی شناسایی، تأیید و بیان احساسات خود و همچنین شناخت و پاسخ به احساسات دیگران است. سواد بدنی یا فیزیکی نیز توسعه و استفاده مکرر از مهارتهای حرکتی ظریف، تعادل، حرکت مطمئن و لذت بردن از توانایی حرکتی معنی میشود. توسعه و آموزش این دو سواد، بهخصوص در سنین پایین، به کودکان این امکان را میدهد تا راحتتر یاد بگیرند و فکر کنند.
اما سواد بدنی و عاطفی چطور با هم ارتباط دارند؟ باید بگوییم داشتن سواد بدنی شایسته ابزاری اساسی برای رشد و بیان سواد عاطفی است. به عبارت دیگر، هر چه در بدن خود راحتتر باشید، با احساسات خود به دنبال آن با جهان اطراف هماهنگتر خواهید بود.
سواد مالی؛ مهارت پولدار شدن
مهارت درک و مدیریت امور مالی یکی از مهمترین انواع سواد از نظر یونسکو به شمار میرود. سواد مالی در واقع دانش، مهارت و اعتماد به نفس برای اتخاذ تصمیمات مالی مسئولانه معنا میشود. این سواد همچنین مهارتهای زیر را نیز در بر میگیرد:
- درک نحوه عملکرد امور مالی و استفاده از آنها در زندگی
- برنامهریزی برای آینده مالی و مدیریت سرمایههای شخصی
- اعتماد به نفس در تصمیمگیریهای مهم
- ناوبری سیستمها و مؤسسات مالی
- توانایی بهترین استفاده از منابع موجود
افرادی که باسواد مالی هستند، میتوانند منابع مالی خود را بهخوبی مدیریت کنند، مانع هدر رفتن منابع شوند و سرمایهگذاریهای خود را بر اساس تحلیل و استراتژی مناسب بنا کنند. چنین افرادی با مشکلات مالی از روشهای مؤثر روبهرو میشوند و اغلب از حرکات بعدی خود آگاه هستند.
سواد رسانه؛ چطور اطلاعات صحیح دریافت کنیم
یونسکو سواد دیجیتال یا رسانهای را به عنوان توانایی دسترسی، مدیریت، درک، ادغام، ارتباط، ارزیابی و ایجاد اطلاعات ایمن و مناسب از طریق فناوریهای دیجیتال برای اشتغال، مشاغل مناسب و کارآفرینی تعریف میکند. سواد دیجیتال همچنین در برگیرنده مهارتهایی مانند سواد رایانه، سواد فناوری اطلاعات و ارتباطات و سواد اطلاعاتی است که با هدف توانمندسازی مردم، به ویژه جوانان، برای اتخاذ یک ذهنیت انتقادی هنگام تعامل با اطلاعات و فناوریهای دیجیتال و ایجاد انعطافپذیری در برابر اطلاعات نادرست در فرد شکل میگیرد.
به بیان سادهتر، سواد رسانهای به توانایی فرد در درک پیامهایی که در تلویزیون، رادیو، بازیهای ویدئویی، فیلمها، برنامههای خبری، رسانههای اجتماعی و غیره گفته میشود اشاره دارد. در واقع از آنجایی که هدف از ایجاد رسانه این است که افراد بیشتر فکر کنند، فرد باسواد رسانهای نیز هر خبر یا اتفاقی که در رسانهها میبیند باور نمیکند و پس از تحقیق و اطمینان از منبع خبر از صحت آن مطمئن میشود.
سواد آموزش و پرورش؛ پایهایترین نوع سواد
سواد آموزش و پرورش در بررسی انواع سواد از دیدگاه یونسکو در برگیرنده دو نوع جزئیتر از سواد یعنی سواد اعداد و سواد خواندن و نوشتن است که به طور کلی سواد آموزش و پرورش نام میگیرد. به طور خلاصه، سواد عددی توانایی استفاده از مهارتهای پایه ریاضی در زندگی روزمره و توانایی استفاده از اعداد برای حل مسائل یا مدیریت امور مالی است.
سواد خواندن و نوشتن نیز برخلاف تعریف سنتی آن که به توانایی خواندن و نوشتن اشاره دارد، در تعریف جدید باید مهارتهایی را در برگیرد که میتوانند در طول زمان توسعه یابند و باید به طور منظم تمرین شوند. این نوع از انواع سواد، بیش از دانستن نحوه خواندن و نوشتن حروف و جملات اولیه، به این معنی است که فرد بتواند مطالبی را که خوانده درک و با آنها ارتباط برقرار کند سپس یافتههای خود را از طریق نوشتن انتقال دهد.
سواد سلامت؛ مهارت مراقبت از خود
این نوع سواد فرد را توانمند میسازد تا سیستم مراقبتهای بهداشتی را بهخوبی درک کند. برخی از ویژگیهایی که افراد باسواد سلامت دارند شامل:
- داروها
- ارتباط با پزشکان و متخصصان
- دریافت ارائه کمکهای لازم در صورت نیاز
سواد سلامت به فرد کمک میکند تا از وضعیت بدنی خود آگاه باشد و نشانههای خطر و بیماری را بشناسند. آنها روشهای سالم زیستن را بهخوبی میدانند و با رعایت سبک زندگی سالم، از سلامت جسمی و روانی بالایی برخوردارند.
سواد فرهنگی؛ مهارت زندگی در اجتماع
سواد فرهنگی توانایی درک تمام ظرایفی است که همراه با زندگی یا کار در یک جامعه خاص به وجود میآید. سواد فرهنگی همچنین شامل درک زبان، روشها، مفروضات و ایدههای بیان نشدهای است که راهی برای رفتار و برقراری ارتباط با جامعه میسازد. سواد فرهنگی تنها نوع از انواع سواد است که اختصاصی بوده و از فرهنگی به فرهنگ دیگر متفاوت است. سواد فرهنگی انواع مختلفی دارد و حتی فرهنگهای خاصی که در یک محل کار یا مدرسه ایجاد میشود نیز جزء آن است. نکته جالب این که بیشتر مردم فقط در فرهنگ خود باسواد هستند.
اما فایده داشتن درک خوب از سواد فرهنگی، دانستن چگونگی جلوگیری از سوء تفاهم و برقراری ارتباط خوب با افراد فرهنگهای دیگر است. این سواد به شما کمک میکند تا نسبت به دیگران همدلتر و آگاهتر باشید و بتوانید بهراحتی در جامعه زندگی کنید.
آثار به کار بردن انواع سواد در جامعه
سواد مردم را توانمند و آزاد میکند. سواد علاوه بر اهمیت آن به عنوان بخشی از حق آموزش، زندگی را با گسترش قابلیتها بهبود میبخشد. در واقع زمانی که یک جامعه باسواد باشد، فقر کاهش مییابد، مشارکت در بازار کار افزایش خواهد داشت و اثرات مثبت بر سلامت و توسعه جامعه نمایان میشود. زنانی که با سواد توانمند شدهاند، تأثیر موجی مثبت بر تمام جنبههای توسعه میگذارند. آنها انتخابهای بیشتری برای زندگی خود دارند و در نهایت میتوانند تأثیر فوری بر سلامت و آموزش خانوادههای خود و به ویژه تحصیل کودکان دختر داشته باشند. بنابراین به جرئت میتوانیم بگوییم یادگیری انواع سواد یک امر ضروری برای تمام اقشار جامعه بهخصوص کودکان است. زیرا آنها آیندگان هر جامعهای هستند و موفقیت یا شکست یک جامعه را تعیین میکنند.
سؤالات متداول
از آنجا که یونسکو تعاریف مختلفی برای سواد ارائه کرده، انواع سواد نیز میتواند متفاوت باشد اما بهطور کلی، شش نوع اصلی آن شامل سواد رسانه، آموزش و پرورش، فیزیکی عاطفی، مالی، فرهنگ و سلامت میشود.
هر نوع از سواد به یک مهارت خاص اشاره دارد که برای موفقیت فرد در جامعه ضروری است. از دیدگاه یونسکو تنها افرادی که خواندن و نوشتن میدانند باسواد نیستند و آنها باید مهارتهای دیگری را نیز داشته باشند.
آشنایی با انواع سواد به افراد کمک میکند تا همه جنبههای زندگی خود را بهطور مساوی رشد و توسعه دهند. بدین ترتیب فرد میتواند در زندگی اجتماعی و فردی خود موفق شود و مشکلات خود را بهطور مؤثر حل کند.
درود و سلام، اول اینکه بسیار اطلاعاتی که گذاشتید بسیار منسجم و جامع و جالب بود در رابطه با سواد و انواع سواد.
و دوم اینکه به نظرم خیلی خوب بود که یکی از نظریه پرداز های این زمینه رو هم معرفی کردی، چون از طریق کتابهاش میشه پیگیر این اطلاعات بود و میشه با دانستنشون به روز شد.
و یک نکته دیگه اینکه کاش مادر پدر هایی که تازه بچه دار میشن یا کودکشون توی رشد هستش هم این اطلاعات رو بخونن چون به نظرم خیلی توی هدفمند تربیت کردن فرزندشون میتونه تاثیر داشته باشه
چه جالب که به ابعاد مختلف زندگی در تعریف سواد اشاره شد و این وظیفه ی متولیان آموزشی رو سخت تر میکنه. ممنون از شما به خاطر این مقاله ی خوبتون
الان دوره ای شده که اگر سوادت توی یکی از این مولفه ها کم باشه،توی قسمتی از زندگی هم به مشکل میخوری.ممنون از مقاله عالیتون
خیلی خوب و مفید بود؛ سپاس از شما