چگونه سرگرمی و بازی به رشد کودکان کمک می کند؟

زمان تقریبی مطالعه: 10 دقیقه

بازی برای کودکان یکی از مهم‌ترین جنبه‌های زندگی آنها است. کودک از ماه‌های اول زندگی‌اش با بازی‌هایی مانند دالی‌موشه، اتل‌متل و تاپ‌تاپ خمیر شروع به یادگیری، فکر کردن و برقراری ارتباط اجتماعی با دیگران می‌کند. فواید بازی با کودکان بسیار زیاد است بنابراین نمی‌توان از آن چشم پوشید و آن را نادیده گرفت.

یکی از اصلی‌ترین فواید بازی، نقش بازی در رشد کودک است. بخش زیادی از رشد و تحول شناختی، جسمانی، اجتماعی و هیجانی کودک از طریق بازی کردن صورت می‌گیرد. 

فواید پنهان و آشکار بازی برای کودکان بسیار زیادتر از آن است که تمام آن‌ها را بتوان در این مقاله گنجاند! اما سعی ما بر آن است تا به برخی از اساسی‌ترین آنها بپردازیم.

فواید بازی با کودکان در تحریک رشد و توسعه مغز در اوایل کودکی

هنگام تولد مغز نوزادان دارای تعداد اتصالات سلولی (سیناپس) بیش از حد مورد نیاز است. تولید بیش از حد این سیناپس‌ها به کودک فرصتی می‌دهد تا با استفاده از اطلاعات به دست آمده از دنیای اطراف، پایه و بنیانی برای مغز ایجاد کند. یکی از فواید بازی با کودکان در این سن آن است که حواس پنج‌گانه آنان را تقویت می‌کند.

 در صورتی که محیط کودک با تحریکات و بازی‌های مختلف غنی شده باشد، حواس پنج‌گانه او توسط بازی و تعامل تا حد کافی تحریک می‌شوند و تجربیات حسی و هیجانی سازنده‌ای برای کودک فراهم می‌شود. با طراحی بازی برای کودکان از نوزادی می‌توان وضعیت شیمیایی (تولیدات انتقال‌دهنده‌های عصبی) و ساختاری (وضعیت سیناپس‌ها) در مغز را تغییر داد و پردازش شناختی کودک را تقویت کرد.

افزایش هوش کودک با بازی 

یکی از فواید بازی با کودکان تأثیر شگفت‌انگیز آن بر هوش فرزندان ما است. شروع زود هنگام بازی نقش پررنگی در رشد فکری او دارد. پژوهش‌ها نشان می‌دهند ارائه مداوم بازی به کودک با ضریب هوشی بالاتر کودک در سه سالگی ارتباط دارد. انواع بازی برای کودکان می‌تواند رشد شناختی، زبانی و اجتماعی کودک را تقویت کند. در مقاله‌ای جداگانه در سایت بازی بوک به معرفی انواع بازی‌ها پرداخته‌ایم.

فواید بازی با کودکان در رشد تفکر خلاقانه آنان

یکی از اصلی‌ترین فواید بازی برای کودکان، افزایش خلاقیت و نوآوری در آن‌ها است. خلاقیت ارتباط زیادی با تفکر واگرا دارد. تفکر واگرا نوعی فرایند فکری است که به فرد کمک می‌کند تا در پاسخ به یک مسئله، راه‌حل‌های ممکن گوناگون را بررسی کند و ایده‌های جدید تولید کند. 

بازی آزاد یا مستقل شکلی از بازی برای کودکان است که بدون ساختار است و در آن کودک تشویق می‌شود بازی خود را طراحی کند. این بازی خلاقیت کودک را تا حد زیادی تقویت می‌کند. 

بازی‌های وانمودی و ایفای نقش نیز از گزینه‌های مناسب برای این هدف هستند. کودک نیاز دارد تا نقش خود و دیگران، محیط و سناریوها را با تخیل خود بسازد و دنبال کند. تخیل ارتباط مستقیمی با خلاقیت در کودک دارد.

پژوهشی نشان داده است که افرادی که در نوجوانی خلاق هستند با احتمال بیشتری در کودکی دوست خیالی داشته‌اند.

یادگیری درس‌های زندگی با بازی

یکی از اصلی‌ترین فواید بازی برای کودکان آموزش در بستر بازی است. بازی به کودکان کمک می‌کند تا دنیای واقعی که اطراف خود می‌بینند را شبیه‌سازی کنند، برای آنها حل مسئله انجام دهند و روش‌های کنار آمدن با مشکلات را ببیند. همچنین بازی برای کودکان فرصتی ایمن ایجاد می‌کند تا مهارت‌ها و نقش‌های اجتماعی آینده را تمرین کنند. هنگامی که کودکان نقش‌های مختلف را امتحان کنند، یاد می‌گیرند دیدگاه‌های متفاوتی داشته باشند و مسئله واحدی را از زوایای مختلف بررسی کنند. این امر به رشد تفکر انتزاعی در کودک نیز کمک می‌کند. 

فواید بازی با کودکان در تقویت مهارت‌های اصلی آنان

مهارت‌های فیزیکی، شناختی و هیجانی کودک از طریق بازی‌کردن رشد می‌کنند و تکامل می‌یابند. کودکان با بازی‌کردن نحوه درک و پردازش دنیای اطرافشان را یاد می‌گیرند. به همین دلیل بازی با کودک به عنوان عنصری محوری و اساسی در رشد کودک برشمرده می‌شود. در زیر به مهم‌ترین آنها اشاره می‌کنیم:

فواید شناختی بازی برای کودکان

بازی کردن رشد سالم مهارت‌های شناختی مانند حل مسئله، تفکر نقادانه و تفکر خلاقانه را تقویت می‌کند. از دیگر فواید بازی با کودکان تقویت حافظه اوست. بازی به کودکان در درک علیت و عاملیت کمک می‌کند و به آنان فرصت می‌دهد تا در دنیای اطرافشان دست به کنجکاوی و کشف کردن بزنند و نقش خود در دنیا را بشناسند.

کودکان در بازی نحوه استفاده از حواس خود برای پاسخ به کنجکاوی‌هایشان و درک دنیا را می‌آموزند. این مهارت‌ها زیربنای رشد انتزاعی و پردازش شناختی هستند. 

فواید فیزیکی انواع بازی های کودکان

 بسیاری از انواع بازی‌های کودکان در رشد فیزیکی آنها نقش چشمگیر دارند. برای مثال می‌توان به فواید بازی با کودکان برای رشد مهارت‌های حرکتی ظریف و درشت اشاره کرد. در بازی کودکان مهارت‌های حرکتی مانند قدرت، درک فضایی و تخمین مسافت، برنامه‌ریزی حرکتی و تعادل تقویت می‌شوند. مهارت‌های حرکتی درشتی مانند قدرت، استقامت، انعطاف‌ّپذیری و کنترل بدنی نیز بهبود می‌یابند.

برخی از رایج‌ترین بازی‌های موثر بر رشد حرکتی کودکان عبارتند از: دویدن، پریدن، شنا کردن، خانه‌سازی، رقص، دوچرخه‌سواری و بالارفتن از درخت. (در این زمینه فراموش نکنید که لحاظ کردن اقدامات امنیتی مانند استفاده از کلاه ایمنی امری حیاتی است.)

فواید اجتماعی بازی کودکان

یکی دیگر از فواید بازی با کودکان تأثیر آن بر رشد اجتماعی کودک است. بازی‌های فعال بدون ساختار با دیگران –خصوصاً خواهران و برادران، همسالان و والدین – فرصت مهمی برای پرورش مهارت‌های اجتماعی کودک مانند مذاکره، قانع‌کردن، خود ابرازی، گوش دادن فعال، هماهنگی و ادراک اجتماعی است.  طبق نتایج پژوهش‌ها کودکان بازیگوش نسبت به کودکانی که کمتر بازی می‌کنند، شادتر، سازگارتر، مشارکت‌پذیرتر و در میان همسالان محبوب‌تر هستند. این کودکان همدلی بیشتری دارند و بهتر می‌توانند احساسات و باورهای دیگران را درک کنند. 

در مطالعه دیگری کودکانی که در برنامه خود بازی‌هایی به‌ویژه مانند اجرای نمایش را به طور منظم داشتند، عملکرد بهتری در پیش‌خوانی، روان‌خوانی و نوشتار از خود نشان دادند. 

وانمود کردن یکی از انواع بازی است که به بهبود مهارت‌های کلامی در کودکان کمک می‌کند. چرا که این بازی به کودک اجازه می‌دهد خود را در نقش‌های گوناگون تصور کند و از کلمات جدیدی که قبلاً شنیده است استفاده کند. 

فواید هیجانی بازی مناسب کودکان

بازی برای کودکان فرصتی برای شناخت، درک و پردازش هیجان‌های مختلف است. مثلاً وقتی کودک در یک بازی می‌بازد فرصتی برای شناختن و درک هیجان‌های ناراحتی، خشم و سوگواری پیدا می‌کند؛ یا در مقابل زمان برد، هیجان‌هایی ماند شادی، افتخار و رضایت را تجربه می‌کند.

از دیگر فواید بازی با کودکان در این حوزه می‌توان به ایجاد و رشد اعتماد به نفس، عزت نفس، هویت و خود ارزشمندی در کودکان اشاره کرد. بازی کردن با والدین و همسالان فرصتی ایجاد می‌کند تا کودک احساس ارزشمندی، مورد علاقه بودن، ایمن بودن، شادی و لذت را تجربه کند.

همچنین خود تنظیمی هیجانی یکی از مهم‌ترین مهارت‌ها برای کودک به شمار می‌رود. کودکانی به خوبی توانایی تنظیم هیجانی داشته باشند می‌توانند نوبت دیگران را رعایت کنند، در مقابل وسوسه‌های خود مقاومت کنند، احساسات منفی خود را کنترل کرده و به شیوه صحیح ابراز کنند و در فعالیت‌های چالش‌برانگیز پایداری خود را حفظ کنند. 

تنظیم هیجانی نه فقط برای موفقیت تحصیلی، بلکه برای جنبه‌های روانی – اجتماعی کودک نیز ضروری است. خودتنظیمی هیجانی قوی در کودکی پیش‌بینی‌کننده موفقیت اجتماعی فرد در آینده است. در دوران پیش‌دبستانی کودکانی که کنترل هیجانی بهتری از خود نشان می‌دهند، در میان همسالان محبوب‌تر و از نظر اجتماعی شایسته‌تر به شمار می‌روند. 

انواع بازی برای کودکان می‌تواند به تنظیم مهارت هیجانی کمک کند.

فواید بازی با کودکان در تقویت رابطه با مراقبین (والدین و مربیان) و همسالان

والدینی که با فرزندان خود بازی می‌کنند پیوند قوی‌تری با آن‌ها ایجاد می‌کنند. حتی بازی‌های ساده‌ای مانند گل یا پوچ نیز می‌تواند به لحظات خاطره‌انگیز و لذت‌بخشی بین والدین و کودکان تبدیل شوند. فعل و انفعالات ناشی از این تجارب مثبت زمینه برای تحریک رشد مغزی کودک را ایجاد می‌کند. فارغ از این مسئله، ایجاد کردن لحظات شاد و لذت‌بخش از مهم‌ترین و گران‌بهاترین هدیه‌هایی است که می‌توانیم به فرزندمان بدهیم.

مضرات بازی نکردن در کودکان

تا اینجا در مورد فواید بازی با کودکان گفتیم. اما آیا در صورت بازی نکردن قرار است کودکان ما آسیب بینند؟

بازی برای کودکان ما فرصتی را فراهم می‌کند تا تبدیل به افرادی قدرتمند، سالم و مستقل شوند. از جنبه‌های مختلف اجتماعی، هیجانی، شناختی و حرکتی رشد کنند و درباره مسائل گوناگون بیاموزند. با در نظر گرفتن این موارد بازی نکردن قطعاً اثرات منفی ماندگار و درازمدتی در کودکان برجای خواهد گذاشت.

پژوهش‌ها نشان داده‌اند که کودکانی که فرصت یا شرایط بازی کردن در طبیعت و فضای باز را ندارند بیشتر در معرض ابتلا به نقایص توجه، مشکلات رفتاری، هیجانی و اجتماعی هستند. بدون بازی کردن کودکان فرصتی برای بسط و گسترش تخیل و ایجاد مهارت‌های ضروری برای زندگی را نخواهند داشت. همچنین کودکان بدون بازی کردن در مقابل استرس آسیب‌پذیرتر هستند و متحمل اضطراب بالاتری می‌شوند.

سؤالات متداول