علت، راه تشخیص و درمان رفلاکس نوزاد

زمان تقریبی مطالعه: 13 دقیقه

یکی از معضلاتی که در هفته‌های اول شیردهی ممکن است والدین با آن مواجه شوند رفلاکس معده نوزاد است. بیشتر نوزادان در طی دوره‌های کوتاهی شیر را از طریق دهان یا بینی بیرون می‌دهند که اگر این اتفاق مرتب بیفتد به آن رفلاکس می‌گویند. رفلاکس معده اصطلاحی پزشکی است و زمانی رخ می‌دهد که محتویات معده به مری برمی‌گردد و می‌تواند در نوزادان، کودکان یا بزرگسالان رخ دهد. رفلاکس معده در نوزاد معمولاً بدون عارضه است و خطری به دنبال نداشته و معمولاً نیازی به درمان ندارد.

در مقابل، در تعداد کمی از نوزادان، رفلاکس عوارض مختلفی همچون کاهش وزن، ذات‌الریه یا تف کردن خون را به دنبال دارد. نوزادانی که این علائم و نشانه‌ها را دارند، معمولاً نیاز است آزمایش‌های بیشتری انجام دهند و ممکن است نیاز به درمان داشته باشند. به همین دلیل در این مطلب تصمیم گرفته‌ایم به بررسی رفلاکس معده نوزاد، علائم و راه‌های تشخیص، دلایل و راهکار درمان بپردازیم.

رفلاکس معده نوزاد چیست

وقتی غذا می‌خوریم، غذا از طریق مری، از دهان به معده منتقل می‌شود. مری از لایه‌های پوششی و ماهیچه‌ای ساخته شده است که منبسط و منقبض می‌شوند تا غذا را از طریق یک سری حرکات موج مانند به معده هدایت کنند. در انتهای مری، یک حلقه عضلانی مدور به نام اسفنکتر تحتانی مری قرار گرفته است. وقتی غذا وارد بالای مری می‌شود، اسفنکتر تحتانی شل شده تا غذا وارد معده شود و سپس بسته می‌شود تا غذا و اسید برگشت نخورند.

گاهی اوقات، اسفنکتر به طور کامل بسته نمی‌شود یا در زمان نامناسب شل می‌شود و به مایعات موجود در معده اجازه می‌دهد به مری برگردند. این مورد در همه افراد رخ می‌دهد، اما در نوزادان شایع‌تر است. نوزادان بیشترین دوره رفلاکس روزانه را بین سه تا شش ماهگی دارند. هنگامی که آن‌ها شروع به نشستن می‌کنند (حدود شش ماهگی)، تعداد دفعات رفلاکس معده نوزاد اغلب کاهش می‌یابد.

با رشد نوزاد، مری بلندتر شده و زاویه بین معده و مری تغییر می‌کند. این تغییرات به طور طبیعی تعداد دفعات رفلاکس را کاهش می‌دهند. تف کردن در بیش از 50 درصد از نوزادان در 10 ماهگی، 80 درصد در 18 ماهگی و 98 درصد در دوسالگی ناپدید می‌شود.

رفلاکس پنهان معده نوزاد چیست؟

هیچ مدرکی دال بر وجود رفلاکس پنهان معده نوزاد وجود ندارد. این نوع رفلاکس توسط برخی از افرادی که کودکانشان علائم رایج رفلاکس را ندارند مورداستفاده قرار می‌گیرد.

علت رفلاکس معده نوزاد چیست

 رفلاکس نوزاد می‌تواند به دلایل متفاوتی ازجمله موارد زیر رخ دهد:

• واکنش آلرژیک: یک پاسخ ایمنی به یک ماده غذایی (اغلب اوقات پروتئین شیر گاو)
• ریفلاکس ازوفاژیت التهاب پوشش مری به دلیل نشت اسید معده
• ازوفاژیت ائوزینوفیلیک: التهاب پوشش مری به دلیل تجمع گلبول‌های سفید خون (ائوزینوفیل). این مورد معمولاً به دلیل حساسیت به پروتئین شیر گاو ایجاد می‌شود.
• انسداد روده:  تنگی یا انسداد مری یا ناحیه بین روده کوچک و معده (تنگی پیلور).

علائم رفلاکس معده نوزاد

بالا آوردن شیر پنیری یکی از علائم اصلی رفلاکس نوزاد است. البته مقدار کم شیر در سال اول طبیعی است. در صورتی این علائم نشان‌دهنده ریفلاکس معده نوزاد است که همراه با موارد زیر باشد:

• احساس ناراحتی نوزاد و رفلاکس داشتن او در طول روز
• کاهش وزن محسوس
• داشتن استفراغ جهنده (پرت شدن مایعات و شیری که نوزاد مصرف کرده به سمت بیرون)

 البته علائم رفلاکس در هر نوزاد با دیگری متفاوت است، اما از دیگر علائم شایع‌ در این عارضه می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

1-تف کردن و استفراغ

تف کردن در نوزادان طبیعی است، بااین‌حال تف کردن شدید می‌تواند یکی از علائم رفلاکس معده نوزاد باشد. این امر به‌ویژه در مواقعی صادق است که سن نوزاد بیش از 12 ماه بوده و هنوز بعد از مصرف وعده‌های غذایی به‌شدت آب‌دهانش را تف می‌کند.

تف کردن خون، مایع سبز یا زرد یا ماده‌ای که شبیه به تفاله قهوه است نیز ممکن است نشان‌دهنده رفلاکس معده در نوزاد یا سایر اختلالات جدی‌تر باشد.

تف کردن به طور معمول با درد همراه نیست کودک بعد از تف کردن باید شاد و سالم به نظر برسد. تف کردن شدید یا همراه با استفراغ دردناک است و گریه و ناله کودک را به دنبال دارد.

2-امتناع از خوردن غذا و مشکل در خوردن یا بلعیدن

اگر نوزاد شما حین خوردن شیر درد داشته باشد، ممکن است از خوردن امتناع کند. این درد ممکن است ناشی از تحریکی باشد که هنگام برگشت محتویات معده به مری رخ می‌دهد.

3-کج‌خلقی هنگام شیر خوردن

نوزادان دچار ریفلاکس معده ممکن است هنگام شیر خوردن شروع به جیغ زدن و گریه کنند. دلیلش هم معمولاً ناراحتی شکم یا تحریک مری است.

4-آروغ یا سکسکه خیس

آروغ یا سکسکه خیس معمولاً زمانی رخ می‌دهد که نوزاد هنگام آروغ زدن یا سکسکه مایعی را به بیرون می‌ریزد. این مورد نیز می‌تواند یکی از علائم رفلاکس معده نوزاد باشد.

5-عدم افزایش وزن

کاهش وزن یا عدم افزایش وزن ممکن است در نتیجه استفراغ بیش از حد یا تغذیه ضعیف به دلیل رفلاکس معده نوزاد رخ دهد.

6-قوس و کشش غیرطبیعی بدن نوزاد

نوزادان ممکن است بدن خود را حین شیر خوردن یا بعد از آن قوس دهند. دلیل این کار می‌تواند احساس سوزش دردناک ناشی از تجمع مایع معده در مری باشد.

قوس‌های غیرطبیعی ممکن است ناشی از مشکلات عصبی نیز باشند. بااین‌حال در صورت همراه بودن با تف یا امتناع از غذا، از علائم ریفلاکس معده نوزاد محسوب می‌شوند.

7-سرفه یا ذات‌الریه مکرر

کودک شما ممکن است به دلیل بالا آمدن اسید یا غذا به پشت گلو، مرتب سرفه بزند. غذای برگشت شده همچنین می‌تواند به ریه‌ها و نای استنشاق شده و منجر به ذات‌الریه شیمیایی یا باکتریایی شود. سایر مشکلات تنفسی مانند آسم نیز می‌توانند در نتیجه رفلاکس معده نوزاد ایجاد شوند.

8-احساس خفگی

هنگامی که محتویات معده به مری کودک برمی‌گردد، ممکن است کودک دچار تهوع یا خفگی شود. وضعیت بدن کودک در هنگام شیر خوردن نیز می‌تواند قضیه را بدتر کند. برای جلوگیری از رخ‌دادن چنین مشکلی، بهتر است حداقل 30 دقیقه پس از شیردادن، نوزاد خود را در وضعیت عمودی نگه دارید تا از برگشت غذا یا شیر جلوگیری شود.

9-درد قفسه سینه یا سوزش سر دل

محتویات معده برگشت‌خورده ممکن است پوشش مری را تحریک کرده و منجر به سوزش سر دل شود. این مورد یکی از رایج‌ترین علائم رفلاکس معده کودک یک‌ساله و رفلاکس معده کودک دوساله است.

10- خواب آشفته

رفلاکس معده می‌تواند خوابیدن نوزاد را در طول شب تحت‌تأثیر قرار دهد. سعی کنید فاصله شیردادن به کودک و خواباندن او را کمی طولانی‌تر کنید تا محتویات معده به طور کامل ته‌نشین شوند.

رفلاکس معده نوزاد در چه سنی بیشتر است؟

رفلاکس معده نوزاد ۴ماهه معمولاً بیشتر بوده و در این سن به اوج خود می‌رسد و بین 12 الی 18 ماهگی خودبه‌خود از بین می‌رود. در موارد نادر، علائم رفلاکس نوزاد ممکن است تا بعد از 24 ماهگی نیز ادامه داشته باشد. در چنین مواقعی ممکن است رفلاکس شدید معده نوزاد را اذیت کند.

تشخیص پزشکی رفلاکس معده نوزاد

برای تشخیص رفلاکس معده نوزاد، اولین کاری که پزشک انجام می‌دهد معاینه فیزیکی است. نیاز به آزمایش‌های بیشتر به یافته‌های پزشک بستگی دارد و ممکن است شامل یک یا چند مورد از موارد زیر شود:

• تست‌های آزمایشگاهی (آزمایش خون یا ادرار)
• تصویربرداری به کمک دستگاه اشعه x برای ارزیابی میزان خوب بلعیدن نوزاد و ارزیابی آناتومی معده
• آندوسکوپی و بیوپسی دستگاه گوارش فوقانی برای مشاهده پوشش مری

درمان رفلاکس معده نوزاد

رفلاکس معده نوزاد معمولاً نیازی به درمان ندارد. اگر رفلاکس در نوزادان ایجاد ناراحتی کند، اولین قدم این است که تغییر سبک زندگی را امتحان کنید.

• نوزاد را در معرض دود سیگار یا تنباکو قرار ندهید
• از شیردادن بیش از حد به او بپرهیزید
• بعد از تغذیه، نوزاد را در وضعیت عمودی نگه دارید

در بسیاری از نوزادان، رفلاکس با رعایت موارد بالا بهبود می‌یابد. سایر روش‌های درمانی ریفلاکس معده کودکان عبارت‌اند از:

1-عمود نگه‌داشتن نوزاد

اگر بتوانید نوزادان را برای مدت 20 الی 30 دقیقه بعد از تغذیه، عمودی و آرام نگه دارید، دوره‌های کمتر و کوتاه‌تری از رفلاکس اسیدی را تجربه می‌کنند. مادر باید از تغذیه بیش از حد به کودک خودداری کند و به‌محض اینکه او راضی به نظر رسید، شیردادن به او را متوقف کند.

همه نوزادان باید روی پشت خود قرار بگیرند و بخوابند و این شامل نوزادان مبتلا به ریفلاکس نیز می‌شود. اجازه ندهید نوزادان روی شکم یا پهلو بخوابند، زیرا این امر ممکن است خطر ابتلا به سندرم مرگ ناگهانی نوزاد را افزایش دهد. گاهی اوقات بالا آوردن سر گهواره می‌تواند در کاهش رفلاکس معده نوزاد مؤثر باشد.

2-رژیم غذایی بدون شیر

در حدود 40 درصد نوزادان، علائم رفلاکس به دلیل شیر گاو ایجاد شده‌اند. شایع‌ترین علت آلرژی به پروتئین شیر گاو یا ازوفاژیت ائوزینوفیلیک است. علائم و شدت این آلرژی متفاوت است اما معمولاً شامل ترکیبی از استفراغ، مدفوع شل یا خونی و گاهی اگزما می‌شود. اکثر نوزادان مبتلا به رفلاکس بر اساس علائم و نحوه واکنش به تغییرات رژیم تشخیص داده می‌شوند و معمولاً نیازی به تست‌های آزمایشگاهی نیست.

بیشتر نوزادان مبتلا به رفلاکس معده فقط به پروتئین گاو حساس هستند؛ اگرچه برخی دیگر ممکن است به پروتئین سویا یا پروتئین‌های دیگر نیز حساسیت نشان دهند.

رژیم غذایی بدون شیر برای درمان رفلاکس معده نوزاد شامل موارد زیر می‌شود:

• نوزادانی که فقط شیر مادر می‌خورند: اگر نوزاد تنها با شیر تغذیه می‌شود مادر باید برای یک آزمایش دو یا سه‌هفته‌ای، شیر گاو یا محصولات حاوی پروتئین سویا را از رژیم غذایی خود حذف کند. اگر علائم کودک بهبود پیدا نکرد، مادر می‌تواند رژیم عادی خود را از سر بگیرد یا در صورت امکان مصرف برخی از غذاها را محدود کند. در موارد نادر، ممکن است نیاز باشد مادر پروتئین‌های دیگری را نیز حذف کند که این کار باید تنها با توصیه پزشک انجام شود. اگر علائم رفلاکس معده نوزاد در طول آزمایش بهبود پیدا کرد، مادر باید این رژیم را برای مدت یک یا دو ماه دیگر ادامه دهد و پس از این مدت، هرچند وقت یکبار شیر گاو را مجدداً به رژیم غذایی خود اضافه کند تا ببیند مشکل رفلاکس نوزاد برطرف شده یا خیر.
• نوزادانی که شیر خشک می‌خورند: اگر نوزاد با شیر خشک تغذیه می‌شود، می‌توان به او شیر خشک ضد حساسیتی داد که حاوی شیر گاو یا پروتئین‌های سویا نباشد. این روند باید برای مدت یک الی دوهفته ادامه پیدا کند تا مشخص شود رفلاکس بهتر شده است یا خیر. اگر علائم بهبود نیافت، بهتر است دوباره مصرف شیر خشک همیشگی را از سر بگیرید.

3-شیر غلیظ شده

شیر خشک غلیظ شده یا شیر دوشیده شده مادر ممکن است به کاهش دفعات رفلاکس کمک کنند. در نوزادان زیر سه ماه، توصیه می‌شود قبل از غلیظ کردن شیر یا شیر خشک با پزشک مشورت شود. همچنین برای نوزادانی که نارس به دنیا آمده‌اند، نباید از شیر غلیظ شده برای درمان رفلاکس معده نوزاد استفاده شود.

4-دارودرمانی

اگر علائم رفلاکس معده نوزاد به کمک روش‌های بالا بهبود نیافت، پزشک ممکن است داروهای سرکوب‌کننده اسید را تجویز کند برخی از این داروها عبارت‌اند از:

• مهارکننده‌های پمپ پروتون (PPIs) (مانند Losec یا Nexium)
• آنتاگونیست های گیرنده H2 (H2RAs) (مانند زانتاک).

مانند هر دارویی، خطرات و عوارض جانبی احتمالی برای نوزادان وجود دارد. هرگونه نگرانی یا مشکلی را با پزشک در میان بگذارید.

5-عمل جراحی

در نوزادانی که دچار رفلاکس شدید هستند ممکن است جراحی فوندوپلیکاسیون تجویز شود. این نوع جراحی را پزشک متخصص اطفال انجام می‌دهد و قبل از انجامش، شما را به خوبی راهنمایی می‌کند و به شما می‌گوید باید از جراحی چه انتظاراتی داشته باشید.

سؤالات متداول