زمان تقریبی مطالعه: 12 دقیقه
جنین برای رشد به مواد غذایی و اکسیژن احتیاج دارد. مواد غذایی و اکسیژن در رحم مادر توسط جفت تأمین می‌شوند. بند ناف نوزاد عاملی است که با اتصال به جفت مادر در رحم؛ تغذیه نوزاد را برای رشد فراهم می‌کند.
بند ناف تنها در دوران بارداری و قبل از تولد نوزاد کاربرد دارد. بعد از تولد نوزاد، از قسم ناف جدا می‌شود. افتادن بند ناف در نوزادان ممکن است با مشکلاتی همراه باشد. به همین علت والدین باید در هفته اول تولد به آن توجه زیادی داشته باشند.
دانستن اطلاعاتی در رابطه با زمان افتادن بند ناف، مراقبت از افتادن بند ناف نوزاد، نحوه تمیز کردن ناف نوزاد و…کمک می‌کند تا نوزاد پس از جداشدن بندناف دچار مشکلات خاصی مانند عفونت نشود. با ما همراه باشید تا در این مطلب به بیان نکاتی که برای مراقبت از آن باید انجام شود، بپردازیم.
بند ناف نوزاد چیست و چگونه تشکیل می‌شود؟
بندناف نوزاد به عنوان یک رابط خونی بین جنین و مادر شناخته می‌شود. به طور کلی هر بند ناف از سه رگ تشکیل می‌شود. بنابراین هیچ عصبی در بند ناف وجود ندارد. به همین دلیل در هنگام جدا شدن بند ناف، نوزادان دردی را احساس نمی‌کنند.
دو عدد سرخرگ (شریان) و یک عدد سیاهرگ (ورید) بند ناف را تشکیل می‌دهند. شکل طبیعی بند ناف نوزاد مانند لوله‌های نسبتاً نازکی است که حدود 55 تا 60 سانتی‌متر طول دارد. بند ناف نوزاد تازه متولد شده زرد رنگ است اما بعد از مدتی سیاه یا قهوه‌ای می‌شود.
مهم‌ترین وظیفه بند ناف در دوران بارداری این است که خون اکسیژن‌دار و حاوی مواد مغذی را به نوزاد منتقل کند و مواد مضر و خون حاوی کربن‌دی‌اکسید را از نوزاد خارج کند. در صورتی که اختلالی در عملکرد بند ناف ایجاد شود، ممکن است روند رشد آن‌ها به خطر بیفتد. معمولاً بند ناف در هفته ششم یا هفتم بارداری تشکیل می‌شود.
نوزاد بعد از تولد از طریق شش‌ها تنفس می‌کند و مواد مغذی بدن خود را از راه شیر خوردن تأمین می‌کند. به همین دلیل نیازی به بند ناف ندارد. پس از تولد نوزاد، بند ناف را از جفت جدا می‌کنند و باقی مانده آن را با کمک گیره‌ای کوچک می‌بندند. چند هفته بعد از تولد، بند ناف کمی جمع می‌شود. جدا شدن بند ناف با خشک شدن آن آغاز می‌شود. در واقع ابتدا بند ناف خشک و سیاه می‌شود و بعد از مدت کوتاهی خود به خود از ناف نوزاد جدا می‌شود.
زمان افتادن بند ناف در نوزاد
زمان افتادن بند ناف نوزاد بین هفته اول یا دو هفتگی نوزاد تا سوم پیش‌بینی می‌شود. حداکثر زمان افتادن بند ناف چهار تا شش هفتگی است. اگر به هر دلیلی این اتفاق در هفته چهارم تولد رخ نداد، باید برای معاینه به پزشک متخصص مراجعه شود. مطالعات انجام شده نشان می‌دهد که دیر افتادن بند ناف در برخی از مواقع به دلیل نارسایی ایمنی نوزاد و نقص نوتروفیل است.
نقص نوتروفیل در نوزادان باعث اختلال در سیستم ایمنی نوزاد می‌شود. علاوه بر نقص ایمنی، عفونت نیز عامل مهمی است که ممکن است باعث دیر جدا شدن بند ناف نوزاد شود. چند راه‌حل افتادن بند ناف عبارت هستند از:
- خودداری از پوشیدن لباس‌هایی از جنس پلاستیک
- پرهیز از پوشیدن لباس‌های چسبان
- استفاده نکردن از مواد ضدعفونی‌کننده مانند الکل و…
- قرار گرفتن پوست نوزاد در معرض هوای آزاد
- استفاده از لباس‌های خنک از جنس نخ و پنبه
آیا زمان جداسازی بند ناف نوزاد نارس با نوزاد طبیعی متفاوت است؟
بررسی‌های انجام شده نشان می‌دهد که جداسازی بند ناف نوزاد نارس بهتر است کمی دیرتر از نوزاد طبیعی انجام شود. سالانه نوزادان زیادی هستند که به صورت نارس به دنیا می‌آیند. معمولاً به نوزادانی که قبل از 37 ماهگی به دنیا بیایند، نوزاد نارس می‌گویند. نوزادانی که به صورت نارس به دنیا می‌آیند، ممکن است نسبت به نوزاد طبیعی بیشتر در معرض برخی بیماری‌ها قرار بگیرند.
تحقیقات نشان می‌دهد که اگر ماما بند ناف را بعد از زایمان کمی دیرتر جدا کند، احتمالاً بروز مشکلاتی مانند کم‌خونی، کمبود آهن و… را در نوزادان نارس کاهش می‌دهد. چند ثانیه تأخیر در جدا کردن بند ناف نوزاد و مادر کمک می‌کند تا خون بیشتری به نوزاد انتقال پیدا کند و احتمال تزریق خون در نوزاد نارس نیز کاهش پیدا کند.
مراقبت از بند ناف نوزاد چگونه است؟
مراقبت از بند ناف نوزاد تازه متولد شده موضوعی است که برخی از والدین به آن بی توجه هستند. متأسفانه بند ناف، از محیط‌هایی است که شرایط رشد بسیاری از میکروب‌ها را فراهم می‌کند؛ بنابراین والدین باید برای حفظ سلامت نوزادان، به مراقبت از بند ناف کودکان بپردازند.
- بند ناف و نواحی اطراف آن باید تا قبل از افتادن خشک نگه داشته شوند. خشک نگه‌داشتن این نقطه باعث می‌شود تا افتادن بند ناف سریع‌تر اتفاق بیفتد.
- بندناف و پوست اطراف آن به هیچ عنوان نباید تحریک شوند. به همین دلیل بهتر است از پوشک‌های کوچک و لباس‌های نسبتاً آزاد برای هفته‌های اول نوزاد استفاده شود.
- برای جلوگیری از جا به جا شدن بند ناف به هیچ عنوان از بانداژ یا چسب استفاده نشود. بند ناف باید در معرض هوا قرار بگیرد تا هرچه سریع‌تر خشک شود و بیفتد.
- والدین به هیچ عنوان نباید در افتادن بند ناف دخالت داشته باشند. بند ناف باید خود به خود از بدن نوزاد جدا شود.
- از هیچ وسیله‌ای مانند سکه برای فرم دادن و تغییر شکل بند ناف استفاده نشود. این کار ممکن است باعث به خطر افتادن سلامت نوزاد شود.
مراقبت از بند ناف نوزاد هنگام تعویض پوشک
مراقبت از ناف نوزاد در هنگام تعویض پوشک بسیار حائز اهمیت است. والدین باید به این نکته توجه داشته باشند که هنگام تعویض پوشک؛ این ناحیه خیس نشود. در هفته‌های اول بهتر است از پوشک‌های کوچک استفاده شود. در صورتی که پوشک برای نوزاد بزرگ است؛ بهتر است در هنگام تعویض؛ قسمت بالای آن جمع شود تا به ناف و نواحی اطراف آن برخورد نکند. در صورتی که نیاز است اطراف ناف تمیز شود؛ بهتر است از یک پنبه خیس برای پاک کردن آن ناحیه استفاده شود.
مراقبت از بند ناف نوزاد هنگام حمام کردن
تا زمانی که بند ناف از بدن نوزاد جدا نشده است؛ بهتر است از حمام اسفنجی برای تمیز نگه داشتن بدن نوزاد استفاده شود. حمام اسفنجی از برخورد آب به بند ناف جلوگیری می‌کند. برای حمام کردن نوزاد به روش اسفنجی، به مقداری آب ولرم و اسفنج یا پارچه‌ای نرم احتیاج دارید. برای حمام کردن نوزاد قبل از افتادن بند ناف ابتدا آن را روی سطح صافی قرار دهید.
می‌توانید کودک را روی زیرانداز تعویض پوشک قرار دهید. در این مرحله تمام بدن نوزاد را با حوله‌ای کوچک بپوشانید تا نوزاد احساس سرما نکند. تنها آن قسمت از بدن که نیاز به شستشو دارد را باز بگذارید. آب را با کمی شامپو یا صابون ترکیب کنید. دستمال نرم یا اسفنج را به ترکیب آب و صابون آغشته کنید و تمام بدن را به ترتیب از ناحیه سر تا انتهای پا تمیز کنید. حال پارچه نرم و تمیزی را به آب بدون صابون آغشته کرده و روی بدن نوزاد بکشید.
بررسی علایم عفونت بند ناف در نوزادان و راه‌های پیشگیری از آن
عفونت بند ناف از مشکلاتی است که ممکن است در همان روزهای ابتدایی باعث به خطر افتادن سلامت نوزاد شود. متأسفانه بند ناف از محیط‌هایی است که میکروب‌ها به راحتی در آنجا رشد می‌کنند. باکتری‌ها به آسانی به خون جمع شده درون بند ناف نفوذ پیدا می‌کنند و باعث ایجاد عفونت در بدن می‌شوند. ضعیف بودن سیستم ایمنی نوزادان از دلایل مهمی است که باعث می‌شود بندناف با عفونت همراه باشد.
درمان نشدن عفونت ممکن است زمینه بروز عفونت خونی را فراهم کند. به همین دلیل والدین باید با علائم عفونت در نوزاد همراه باشند تا در صورت مشاهده آن، هرچه سریع‌تر به پزشک متخصص اطفال مراجعه کنند. برخی از علائم عفونت بند ناف نوزاد عبارت است از:
- اطراف ناف نوزاد به رنگ زرد در می‌آید.
- ترشحات زرد رنگی از بند ناف خارج می‌شود که با بوی بدی همراه است.
- نوزاد در اطراف ناف به لمس حساس می‌شود.
- ممکن است پوست اطراف ناف نوزاد با قرمزی همراه باشد.
- نوزاد در ناحیه بند ناف با خونریزی مداوم همراه است.
- نوزاد به دلیل عفونت اشتهای چندانی ندارد و وزن نمی‌گیرد.
برای درمان زخم بند ناف و کنترل خونریزی چه باید کرد؟
متاسفانه افتادن بند ناف در برخی از نوزادان با مشکلاتی مانند خونریزی، زخم، قرمزی و… همراه است. خون آمدن بند ناف قبل از افتادن ممکن است به دلیل برخورد یا گیر کردن پوشک و لباس باشد. بند ناف از رگ‌های خونی تشکیل شده است و به همین دلیل ممکن است قبل از افتادن و بعد از افتادن با کمی خونریزی همراه باشد. در بیشتر مواقع خون آمدن بند ناف نوزاد بعد از افتادن طبیعی است. اما اگر نوزاد علاوه بر خونریزی با مشکلات دیگری مانند تب، تورم، قرمزی و…همراه باشد، ممکن است نشان دهنده عفونت در ناف نوزاد باشد.
در صورتی که زخم سطحی و خونریزی کمی در بند ناف اتفاق افتاده باشد، والدین می‌توانند در منزل آن را کنترل کنند. در چنین شرایطی ابتدا والدین باید خونسردی خود را حفظ کنند تا بتوانند خونریزی و زخم را در این ناحیه درمان کنند. والدین باید بلافاصله بعد از خونریزی، گاز یا پارچه نخی و نرمی را ناحیه‌ای که دچار خونریزی شده است، فشار دهند. این کار باید به آرامی انجام شود تا فشاری به ناف نوزاد وارد نشود. والدین باید به این نکته توجه داشته باشند که نباید به هیچ عنوان از مواد الکلی روی این نقطه استفاده شود.
بعد از اتمام خونریزی بهتر است گاز یا دستمال را از سطح بند ناف جدا شود. این کار باعث جریان هوای بیشتر در این ناحیه و خشک شدن سریع‌تر بند ناف می‌شود.
فواید نگه داشتن بند ناف نوزاد بعد از تولد
بند ناف علاوه بر فواید بی‌نظیری که قبل از تولد برای نوزادان دارد؛ بعد از تولد نیز می‌تواند برای فرزندان مفید واقع شود. طی تحقیقات و بررسی‌هایی که طی چند سال اخیر روی بند ناف انجام شده است که بند ناف حاوی سلولهای بنیادین است. سلولهای بنیادین نوعی سلول خون‌ساز هستند که در بدن به انواع سلولهای خونی تبدیل شوند.
نگهداری بند ناف نوزاد به درمان بیماری‌هایی مانند اختلالات خونی، نقص ایمنی، بیماری‌های متابولیک، انواع سرطان و… در سال‌های آینده کمک می‌کند. در واقع سلولهای بنیادینی که توسط بند ناف تولید می‌شوند؛ طی پیوندی موجب درمان این بیماری‌ها می‌شوند. بند ناف نوزاد و سلولهای بنیادی در صورت تمایل والدین و پرداخت هزینه در بانک خون بند ناف، فریز و نگهداری می‌شود.
سؤالات متداول
زخم و قرمزی بند ناف نوزاد در روزهای اول بعد از افتادن طبیعی هستند. والدین باید بعد از افتادن محیط اطراف ناف را تمیز و خشک نگه دارند تا باکتری‌ها در این نقطه رشد نکنند. چند روز بعد از افتادن بند ناف بهتر است از برخورد پوشاک جلوگیری شود تا شکل‌گیری ناف بهتر انجام شود.
با توجه به نتایج به دست آمده در رابطه با زمان افتادن بند ناف؛ حداقل بین 1 تا 3 هفته بعد از تولد؛ بند ناف خشک شده و از ناف نوزاد جدا می‌شود. ممکن است جداشدن بند ناف در نوزادان تا شش هفتگی ادامه داشته باشد که در چنین شرایط باید به پزشک متخصص مراجعه شود.
در دوران بارداری، بند ناف مواد مغذی و اکسیژن موردنیاز برای جنین در حال رشد را تأمین می‌کند. همچنین مواد مضر را از خون نوزاد خارج می‌کند. خواص بند ناف نوزاد بعد از زایمان نیز ادامه دارد. بند ناف برای تولید سلولهای بنیادین و درمان بیماری‌هایی مانند نقص ایمنی و سرطان نیز استفاده می‌شود.
بند ناف در نوزادان در هفته سوم جنینی رشد می‌کند و در هفته ششم یا هفتم به طور کامل در رحم مادر تشکیل می‌شود.
