بلوغ زود رس در کودکان چگونه آغاز می شود؟

زمان تقریبی مطالعه: 15 دقیقه

بلوغ زودرس کودکان چیست

بلوغ یکی از دوران مهم و تأثیرگذار در زندگی فرزندان ماست. بلوغ زودرس بچه‌ها یکی از مشکلاتی است که ممکن است در این دوران ما را به عنوان والد نگران کند.

منظور از بلوغ مجموعه تغییراتی است که با ورود به دوره نوجوانی در بدن کودکان رخ می‌دهد تا آن‌ها را از نظر جسمی و عاطفی، تبدیل به زنان و مردان جوان کند. معمولاً زمان طبیعی بلوغ جنسی در حوالی 10 سالگی دختران و 11 سالگی پسران آغاز می‌شود.

اما بلوغ زود هنگام زمانی رخ می‌دهد که علائم آغاز بلوغ و تغییرات بدن کودک خیلی زودتر از زمانی که به طور میانگین در اغلب کودکان رخ می‌دهد، اتفاق بیفتد.

اما چرا بلوغ زود رس نگران‌کننده است؟ چون عوارض جبران‌ناپذیری  به همراه دارد که در ادامه بیان می‌کنیم.

عوارض بلوغ زودرس در کودکان

از جمله عوارضی که باعث می‌شود بلوغ زودرس در کودکان را جدی بگیریم آن است که سبب عوارضی چون موارد زیر می‌شود:

کوتاهی قد:

اگرچه این کودکان در ابتدا به سرعت رشد می‌کنند و در مقایسه با همسالان خود قد بلندتری دارند، اما از آنجایی که استخوان‌های آن‌ها زودتر از حد معمول بالغ می‌شود، رشد آن‌ها اغلب زودتر از حد معمول متوقف می‌شود و به پتانسیل کامل قد بالغ خود نمی‌رسند. در نتیجه احتمال آنکه در بزرگسالی قدی کوتاه‌تر از سایر افراد داشته باشد بیشتر می‌شود.

مشکلات عاطفی و اجتماعی

• بلوغ زودرس در دختران و پسران، ممکن است نسبت به تغییرات بدنی خود بیش از حد، آگاه و حساس باشند و دائماً خود و همسالانشان را مقایسه کنند.
• بلوغ زود هنگام در کودکان باعث می‌شود تا آن‌ها درباره علائم بلوغ خود سردرگم باشند یا از وجود آن‌ها خجالت بکشند.
• وجود بلوغ زودرس در بچه ها و تغییرات مرتبط با آن در کودکان، باعث می‌شود تا دیگران (همسالان و بزرگسالان کودک) به شیوه متفاوت‌تری با آن‌ها برخورد کنند. به علت اینکه کودکان با بلوغ زودهنگام بزرگتر از سنشان به نظر می‌رسند ممکن است باعث شود که از آن‌ها انتظارات و خواسته‌هایی بیشتر از سنشان داشته باشند که این مسئله می‌تواند اثرات بسیار مخربی در پی داشته باشد.
• ممکن است احساسات و رفتارهای کودکان با بلوغ زودهنگام دچار تغییرات منفی شود. دختران ممکن است بدخلق و تحریک‌پذیر شوند و پسران رفتار تهاجمی‌تری داشته باشند. این رفتارها و عواطف، بر روابط و سلامت روان کودکان تأثیر منفی بر جای می‌گذارد.
• وقوع بلوغ زودرس در کودکان می‌تواند منجر به آن شود که کودکان، میل جنسی زودهنگام و نامتناسب با سن خود را تجربه کنند.
• به طور کلی علائم و تغییرات ناشی از بلوغ زو درس در کودکان می‌تواند بر عزت‌نفس آن‌ها تأثیر منفی بگذارد و احتمال افسردگی یا گرایش به سوء مصرف مواد را افزایش دهد.

پس بهتر است با شناخت علائم آن از بروز زودهنگام بلوغ در کودکانمان جلوگیری کنیم.

علائم بلوغ زودرس

بلوغ جسمانی شامل رشد سریع استخوان‌ها و ماهیچه‌ها (جهش قد و وزن)، تغییر در شکل و اندازه بدن و رشد توانایی بدن برای تولیدمثل است. این تغییرات در بدن کودک رخ می‌دهند تا به لحاظ جسمی بدن او تبدیل به بدن بزرگسالان شود.

به‌طورکلی معمولاً اگر علائم تغییرات بلوغ در دختران قبل از 8 سالگی و در پسران قبل از 9 سالگی شروع شود، بلوغ زودهنگام محسوب می‌شود. نشانه‌های بلوغ زودرس کودکان عبارتند از:

• جهش رشدی (افزایش ناگهانی قد و وزن)
• آکنه و جوش‌های بدن و صورت
• رشد موهای ناحیه تناسلی و زیربغل
• بوی بدن مشابه بزرگسالان
• بدخلقی و افزایش پرخاشگری
• رشد سینه‌ها در هنگام بلوغ زودرس در دختران
• شروع تخمک‌گذاری و اولین قاعدگی در دختران
• بزرگ شدن بیضه و آلت تناسلی در پسران
• تولید اسپرم و نعوظ خود به خود در پسران
• رشد موی صورت در پسران
• بم شدن صدا در پسران

علل بلوغ زودرس کودکان

علت بلوغ زودرس را اغلب چندان واضح نیست. گاهی شرایط خاصی مانند عفونت‌ها، اختلالات هورمونی، تومورها، ناهنجاری‌ها یا صدمات مغزی و غدد فوق‌کلیوی ممکن است باعث بلوغ زود هنگام شوند. درمان بلوغ زودرس معمولاً شامل مصرف دارو برای به تأخیر انداختن تغییرات بلوغ است.

برای درک اینکه چه چیز باعث وقوع بلوغ زودهنگام در کودکان می‌شود، باید ابتدا مروری بر عوامل مؤثر در شروع بلوغ داشته باشیم. فرایند بلوغ را با تولید و ترشح هورمون گنادوتروپین از مغز آغاز می‌شود. با ترشح این هورمون از غده هیپوفیز، دستور تولید هورمون استروژن بیشتر در تخمدان دختران و هورمون تستوسترون بیشتر در بیضه‌های پسران داده می‌شود. استروژن در ایجاد خصوصیات جنسی زنانه و تستوسترون در ایجاد خصوصیات جنسی مردانه نقش دارند. بلوغ زودرس در پسران کمتر شایع است و معمولاً علت پزشکی زمینه‌ای دارد.

به‌طورکلی اینکه چرا روند بلوغ در برخی از کودکان زودتر از زمان طبیعی آن شروع می‌شود بستگی به این مسئله دارد که آیا بلوغ زودهنگام آنها مرکزی است یا محیطی.

انواع بلوغ زودرس در کودکان

انواع  بلوغ زود هنگام در کودکان به شرح زیر است:

بلوغ زو درس وابسته به گنادوتروپین (مرکزی):

این بلوغ شایع‌ترین نوع بلوغ زود هنگام است که اغلب علت پزشکی زمینه‌ای یا دلیل قابل شناسایی دیگری ندارد. در این نوع بلوغ زودرس، تمام ویژگی‌های فرایند بلوغ از جمله زمان‌بندی، الگو و ترتیب مراحل طبیعی هستند و تنها تفاوت، در شروع بسیار زودرس آن است. اگرچه در مواد نادری بلوغ زودرس مرکزی می‌تواند ناشی از موارد زیر باشد:

• کم‌کاری تیروئید
• آسیب به مغز یا نخاع
• تابش اشعه به مغز یا نخاع
• تومور در سیستم عصبی مرکزی (مغز و نخاع)
• بیماری‌های ارثی مانند سندرم مک‌کون آلبرایت و هایپرپلاژی آدرنال
• وجود نقص مغزی از بدو تولد مانند هیدروسفالی (تجمع مایع مغزی – نخاعی) و هامارتوما (تومور غیرسرطانی)

بلوغ زود هنگام مستقل از گنادوتروپین (محیطی)

به طور کلی شروع فرایند بلوغ با ترشح هورمون آزادکننده گنادوتروپین آغاز می‌گردد؛ اما در این نوع بلوغ زودهنگام که شیوع کمتری دارد، روند بلوغ بدون دخالت این هورمون شروع می‌شود؛ ینی علت آن ترشح زودهنگام این هورمون نیست. در عوض، علائم بلوغ به علت ترشح مستقیم هورمون‌های جنسی (استروژن و تستوسترون) به دلیل مشکلات تخمدان‌ها، بیضه‌ها، غده هیپوفیز یا غدد فوق‌کلیوی ظاهر می‌شوند.

چند مورد از عللی که می‌توانند باعث ایجاد بلوغ زودرس محیطی در دختران شوند عبارتند از:

• کیست‌های تخمدان
• تومورهای تخمدان

چند مورد از عللی که می‌توانند باعث ایجاد بلوغ زود رس محیطی در پسران شوند عبارتند از:

• تومور در سلول‌های سازنده اسپرم (سلول‌های زاینده)
• تومور در سلول‌های سازنده تستوسترون (سلول‌های لیدیگ)
• اختلال “بلوغ جنسی زودرس خانوادگی مستقل از گنادوتروپین” (شروع بلوغ بین 4-1 سالگی)

بلوغ زودرس ناقص

گاهی در برخی از دختران بسیار کوچک (معمولاً از 6 ماهگی تا 3 سالگی) ممکن است رشد یک یا هر دو سینه‌ دیده شود که بعداً ناپدید می‌شوند یا ممکن است بدون وقوع سایر تغییرات فیزیکی بلوغ همان‌طور باقی بمانند. به این حالت تلارک زودرس (بلوغ زودرس ناقص) گفته می‌شود و معمولاً مشکلات جدی و پایداری ایجاد نمی‌کند.

به طور مشابه، برخی از دختران و پسران ممکن است رشد اولیه موهای ناحیه تناسلی یا زیربغل یا بوی بدن داشته باشند که به سایر تغییرات در رشد جنسی مرتبط نیست. این مسئله آدرنارک زودرس نامیده می‌شود.

اگرچه توصیه می‌شود که برای بررسی احتمال ایجاد بلوغ زود هنگام واقعی به پزشک مراجعه شود؛ اما معمولاً اکثر این کودکان نیازی به درمان ندارند و سایر علائم مورد انتظار بلوغ را در سن معمول و طبیعی نشان می‌دهند.

چه کودکانی بیشتر در معرض ابتلا به بلوغ زود هنگام هستند؟

عوامل خطر (فاکتورهای ریسک) عواملی هستند که احتمال ایجاد بلوغ زود هنگام در کودکان را افزایش می‌دهند. از جمله این مؤلفه‌ها می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• دختر بودن
• چاقی و اضافه‌وزن قابل‌توجه
• سابقه خانوادگی
• کم‌کاری تیروئید
• تومورهای غدد فوق‌کلیوی، هیپوفیز، تخمدان‌ها یا بیضه‌ها
• مشکلات سیستم عصبی مرکزی
• قرارگرفتن سیستم عصبی مرکزی (مغز و نخاع) در معرض پرتودرمانی
• قرار رفتن در معرض هورمون‌های جنسی (مثلاً تماس با کرم و پماد استروژن و تستوسترون، داروهای بزرگسالان، مکمل‌های غذایی)
• ابتلا به بیماری‌های ژنتیکی زمینه‌ساز بلوغ زود هنگام (مانند سندرم مک‌کون‌آلبرایت، هایپرپلازی آدرنال)

تشخیص بلوغ زودرس در کودکان

اگر علائم بلوغ و نشانه‌های بلوغ را در کودک خود زودتر از زمان طبیعی آن (قبل از 8- سالگی در دختران و 9 سالگی در پسران) مشاهده کردید، این مسئله را با پزشک کودک در میان بگذارید. نشانه های بلوغ زودرس کودکان که رخداد آنها حائز اهمیت است عبارتند از:

• رشد سینه در دختران
• قاعدگی در دختران
• بزرگ شدن بیضه‌ها یا آلت تناسلی در پسران
• رشد موهای ناحیه تناسلی و زیربغل
• وجود آکنه
• جهش رشد قد

بررسی‌های پزشکی متداول در بررسی بلوغ زود هنگام در کودکان

• بررسی سابقه خانوادگی سن شروع بلوغ
• معاینه فیزیکی کودک
• دستور آزمایش خون برای بررسی سطح هورمون‌های جنسی مانند LH، FSH، استرادیول، تستوسترون، هورمون‌های تیروئیدی و هورمون محرک گنادوتروپین (GnRH)،
• عکس‌برداری (اشعه ایکس) از مچ دست برای بررسی صفحه رشد کودک و میزان رشد و سن استخوانی کودک
• تصویربرداری ام‌آر‌آی، اولتراسوند و سونوگرافی برای بررسی علل غیرمعمول بلوغ زودهنگام در کودکان، مانند تومور در مغز، تخمدان‌ها یا بیضه‌ها

پیشگیری از بلوغ زودرس در کودکان

برخی از عوامل خطر بلوغ زودرس بچه ها، مانند جنسیت، وراثت و نژاد قابل اجتناب نیستند. اما برخی عوامل نیز قابل‌کنترل هستند تا با مدیریت آن‌ها بلوغ زود هنگام در کودکان را به تأخیر انداخت. این عوامل عبارتند از:

• تشویق کودک به حفظ وزن مناسب
• مدیریت رژیم غذایی کودک، مغذی بودن مواد غذایی با مواد مورد نیاز بدن و به حداقل رساندن مصرف قندهای مصنوعی و چربی‌های غیرضروری
• دور نگه داشتن کودک از منابع خارجی استروژن و تستوسترون (مانند پمادها، داروها و مکمل‌های غذایی)

درمان بلوغ زودرس کودکان

اهداف درمانی در برخورد با بلوغ زود هنگام در کودکان عبارتند از:

• متوقف کردن یا حتی معکوس کردن روند رشد جنسی
• توقف رشد سریع و بلوغ استخوانی که می‌تواند منجر به کوتاهی قد یا شروع زودرس قاعدگی شود.

با توجه به علت وقوع بلوغ زود هنگام، دو روش برای درمان وجود دارد:

1. درمان علت یا بیماری زمینه‌ای ایجادکننده بلوغ زود هنگام
2. کاهش سطح بالای هورمون‌های جنسی با دارو برای جلوگیری از رشد جنسی:

در حال حاضر درمان هورمونی با استفاده از داروی آنالوگ LHRH که نوعی هورمون مصنوعی است انجام می‌شود. این دارو تولید هورمون‌های جنسی را که باعث بلوغ زود هنگام در کودکان می‌شوند، در بدن متوقف می‌کند. این داروها معمولاً هیچ عارضه جانبی در کودکان ایجاد نمی‌کنند. نتایج این درمان در عرض یک سال پس از شروع درمان مشاهده می‌شوند و شامل موارد زیر هستند:

• کاهش اندازه سینه در دختران و اندازه آلت تناسلی و بیضه‌ها در پسران
• جلوگیری از کوتاهی قد، رشد قد تقریباً تا حد طبیعی و مورد انتظار
• متناسب شدن رفتار کودک با سن او

برخورد مناسب والدین با بلوغ زودرس در کودکان

درباره این مسئله با کودک خود صحبت کنید. از توضیحات ساده و واقعی در مورد آنچه اتفاق می‌افتد استفاده کنید. به او توضیح دهید که این تغییرات برای بچه‌های بزرگ‌تر و نوجوانان طبیعی است، اما بدن او کمی زود شروع به رشد کرده است. فرزند خود را در مورد درمان و آنچه در طی این مسیر پیش روی خود دارد، آگاه کنید. ‌

همچنین نسبت به وجود نشانه‌های حاکی از آنکه کودک تحت فشار روانی یا مورد اذیت و آزار قرار دارد، آگاه باشید و آن‌ها را با پزشک و روان‌شناس در میان بگذارید. برخی از این علائم هشداردهنده عبارتند از:

• وجود مشکلات مختلف در مدرسه
• وجود مشکل در تعاملات با همسالان
• نمرات ضعیف
• بی‌علاقگی نسبت به فعالیت‌های روزانه
• افسردگی

به یاد داشته باشید که نحوه برخورد والدین تأثیر زیادی بر سلامت روان کودک و چگونگی کنار آمدن او با دشواری‌های بلوغ زودرس دارد. برای ایجاد خودپنداره خوب و عزت نفس بالا در کودک خود توصیه‌های زیر را به یاد داشته باشید:

• از اظهار نظرهای منفی یا انتقادی درباره ظاهر کودک خودداری کنید.
• کودک را بر کسب موفقیت‌های کوچک و بزرگ در مدرسه، ورزش، فعالیت‌های داوطلبانه و… تشویق و تحسین کنید.
• از علائق فرزندتان حمایت کنید و تا حد امکان، امکانات لازم برای آن‌ها را در اختیار کودک قرار دهید.
• همواره حمایت، امنیت  و در دسترس بودن عاطفی را به کودک خود نشان دهید و فضای گفت‌وگوی ایمن و صمیمانه را با کودک حفظ کنید.
• در برابر گلایه‌های او درباره مشکلاتش واکنش تدافعی نداشته باشید و با همدلی به او گوش دهید.
• با کودکتان متناسب با سن او رفتار کنید و وجود علائم بلوغ را به عنوان نشانه بزرگ شدن آن‌ها تعبیر نکنید. توقعات و رفتار نامتناسب با سن تقویمی کودک  اثرات منفی بر سلامت روان او خواهد داشت.

سؤالات متداول