زمان تقریبی مطالعه: 16 دقیقه
میل به لذت موضوعی طبیعی است که همه انسانها در هر سنی تمایل دارند تا آن را در میان عادتها و کارهای خود احساس کنند. این میل اگر به چیز نادرستی سیگار، مواد مخدر و نوشیدنیهای الکلی باشد ضررهای جبرانپذیری را ایجاد میکند. امروزه به دلیل دسترسی آسان به این مواد سن اعتیاد کاهشیافته و ما بیش از پیش شاهد اعتیاد کودکان هستیم.
مواد مخدر و نوشیدنیهای الکلی به صورت مستقیم و غیر مستقیم میتوانند سلامت جسمی و روحی کودکان یک جامعه را به خطر بیندازند. اعتیاد کودکان مسئلهای است که امروزه موجب مرگ زودهنگام آنها میشود. کودکان معتاد نسبت به نوجوانان و بزرگسالان؛ بیشتر در معرض خطر قرار دارد. تحقیقات به عمل آمده نشان میدهد که اعتیاد کودک میتواند مشکلاتی را مانند بیماریهای تنفسی، تشنج، اختلالات روانی و…به همراه داشته باشد.
شناخت عوامل خطر و راهکارهایی که میتواند بر سوء مصرف مواد تأثیر بگذارد؛ اولین گام برای بهبود مسئله اعتیاد دوران کودکی است. این مقاله به علل اعتیاد اطفال، درمان و راههای پیشگیری از اعتیاد کودکان به مواد مخدر میپردازد. اگر شما هم نگران اعتیاد در کودکان خود هستید؛ توصیه میشود برای آگاهی و یادگیری اطلاعات بیشتر تا انتهای این مقاله همراه ما باشید.
منظور از بیماری اعتیاد کودکان چیست؟
اعتیاد بهعنوان طیف وسیعی از رفتارهای اجباری در فرد شناخته میشود. بیماری اعتیاد کودکان یکی از چالش برانگیزترین موضوعاتی است که درمان سختی را به همراه دارد. در حالت معمول به استفاده بیش از حد مواد مخدر به صورت مداوم توسط کودک، اعتیاد میگویند. مصرف مشروبات الکلی، سیگار، مواد مخدر، داروهای توهم زا و…میتواند باعث اعتیاد در کودکان شود.
علائم اعتیاد در کودکان چیست؟
اعتیاد به مواد مخدر میتواند به صورت جسمی و روانی مشکلات زیادی را برای کودک ایجاد کند. عجله در کارهای مختلف، نداشتن تمرکز و افزایش نیاز بدن به دریافت مواد مخدر بیشتر، از نشانههای بارز اعتیاد به مواد مخدر در کودکان است.
تشخیص علائم اعتیاد در کودکان برای آن دسته از والدینی که اطلاعات چندانی از این موضوع ندارند، ممکن است کمی چالش برانگیز باشد. نشانههای اعتیاد در کودکان تقریباً مشابه نوجوانان و بزرگسالان است. اگر به رفتار فرزندان خود در رابطه با اعتیاد به مواد مخدر مشکوک هستید، نگرانی خود را کنار بگذارید و احتیاط کنید. شما میتوانید با پرسیدن سؤالات ساده به صورت مستقیم تا حدودی از اعتیاد کودکان اطمینان حاصل کنید.
اغلب کودکان در هنگام پرسش سؤالاتی مانند << آیا مشروب خوردهاید؟>> << آیا سیگار کشیدهاید؟>> پرخاشگری میکنند. در چنین وضعیتی بهتر است با بررسی علائم اعتیاد در کودکان، از وجود این موضوع اطمینان حاصل کنید. تأثیر اعتیاد بر سلامت روان و جسم کودک به وضوح قابل تشخیص است. برخی از علائم و نشانههای اعتیاد که میتواند در شخصیت، خلقوخو، رفتار، ظاهر و سلامت جسمانی کودک مشاهده شود عبارت هستند از:
مشخصههای جسمی کودکان معتاد
گرفتاری به اعتیاد در دوران کودکی میتواند تغییرات و نشانههای جسمی زیادی برای کودک به همراه داشته باشد. تأثیر اعتیاد بر سلامت جسمی کودک عبارت هستند از:
- رنج بردن از بیماریهای متعدد بهصورت مکرر
- خستگی و بیحالی شدید و غیرعادی
- سریع صحبتکردن
- ناتوانی در صحبتکردن قابلفهم
- آبریزش بینی
- خون دماغ شدن
- زخم شدن و ایجاد لکههای کوچک در اطراف دهان
- عرق کردن
- کاهش وزن ناگهانی
- افزایش وزن ناگهانی
- استفراغ
- تشنج
مشخصههای روانی کودکان معتاد
نتایج به دست آمده روی تعدادی از کودکانی که از بیماری اعتیاد رنج میبرند، نشان میدهد که عوارض روانی این بیماری نسبت به عوارض جسمانی آن بیشتر است. متأسفانه اعتیاد کودکان با تغییرات زیادی در خلقوخو، رفتار، احساسات، عادتها و… همراه هستند. تأثیر اعتیاد بر سلامت روان کودک عبارت است از:
- نداشتن انگیزه کافی برای انجام کارهای روزمره
- افت تحصیلی و تمایل نداشتن برای رفتن به مدرسه
- برقرار نکردن ارتباط با دوستان، اطرافیان و خانواده
- گوشهگیر شدن و افسردگی
- عبوس بودن و داشتن عصبانیت بی مورد
- انجام برخی از کارها به صورت مخفیانه
- عجله کردن در انجام کارهای مختلف
- نداشتن تمرکز کافی برای انجام کارهایی مانند درس خواندن، فکر کردن و…
- از دست دادن ناگهانی مهارتها
- شادی غیرطبیعی و فروکش کردن آن بعد از مدت کوتاهی
- اجتناب از برقراری تماس چشمی
- ناپدیدشدن برای ساعتهای طولانی و قفلکردن درب اتاق
- استفاده از داروهای مختلف برای جلوگیری از قرمزی چشم و آبریزش بینی
- نداشتن هماهنگی کافی برای انجام کارهایی مانند راهرفتن و…
علل اعتیاد در کودکان چیست؟
ریشه اعتیاد در کودکی برای فرد باتوجهبه شرایط محیطی، وضعیت خانواده، وضعیت روحی و… متفاوت است. در واقع هیچ دلیل واحد و ثابت شدهای در رابطه با علل اعتیاد کودکان وجود ندارد. اما برخی از مسائل و علتها برای بسیاری از کودکان تکرار میشود که مهمترین آنها عبارت هستند از:
نداشتن اعتماد به نفس کافی
کودکانی که از اعتماد به نفس بالایی برخوردار نیستند، به دلیل خجالتی بودن و ناتوانی در «نه» گفتن؛ به اعتیاد دچار میشوند. تصور کنید که یکی از دوستان نزدیک کودک شما با تعارف کردن مواد مخدر، کودک را به این کار ترغیب میکند. در صورتی که کودک شما خجالتی باشد، نمیتواند این درخواست را رد کند و به همین دلیل به اعتیاد مواد مخدر دچار میشود.
تمایل به داشتن لذت آنی
متأسفانه اعتیاد کودکان ممکن است به دلیل مشکلات روحی و روانی مانند اختلافات خانوادگی، نداشتن محیط امن و…دچار افسردگی باشد. آنها برای اینکه بتوانند برای مدتی شاد باشند و از زندگی لذت ببرند، از مواد مخدر مصرف میکنند. مواد مخدر تنها برای مدت کوتاهی باعث لذت کاذبی میشود که کودک را برای تکرار این عمل ترغیب میکند.
فرار و خود درمانی
برخی از کودکان به دلیل نارضایتی از وضعیت زندگی خود، به راه اعتیاد کشیده میشوند. کودکانی که نمیتوانند راه حلی برای احساس نا امیدی پیدا کنند و شخص قابل اعتماد در زندگی ندارند، به مواد مخدر، مشروبات الکلی و…روی میآورند. آنها تصور میکنند شادی و لذت آنی مصرف مواد میتواند آنها را از این نارضایتی نجات دهد.
به همین دلیل مصرف مواد را تا جایی ادامه میدهند که در نهایت به آن اعتیاد پیدا میکنند. همچنین کودکانی که به دلیل شرایط زندگی اغلب زمان خود را بهتنهایی سپری میکنند، برای رفع کسالت و پرکردن اوقات تنهایی به اعتیاد روی میآورند.
قرار گرفتن در محیط نادرست
شاید مهمترین عاملی که باعث اعتیاد کودکان میشود، قرار گرفتن در محیط نادرست برای زندگی یا تحصیل است. تحقیقات نشان میدهد؛ کودکانی که در مناطق فقیرنشین زندگی میکنند و به تحصیل میپردازند، بیشتر از سایر کودکان در معرض خطر اعتیاد قرار دارند. معمولاً در چنین محیطهایی دسترسی به مواد مخدر آسان است. افرادی که در این منطقه زندگی میکنند ممکن است کودک را وادار کنند تا برای مصرف مواد مخدر اقدام کند.
علاوه بر محیط، نقش والدین در برابر اعتیاد نوجوانان و کودکان بهشدت زیاد است. والدین به عنوان الگوی کودک شناخته میشوند؛ بنابراین هر نوع رفتار خوب یا بد آنها میتواند روی کودکان آنها تأثیر بگذارد. علاوه بر این موضوع، متأسفانه برخی از والدین به دلیل مصرف مواد مخدر از عقل زایل میشوند و در چنین شرایطی کودک خود را برای استعمال مواد مخدر اجبار میکنند.
تمایل به ریسک کردن
اغلب کودکان در سنین کودکی تمایل زیادی به امتحان کارهای مختلف دارند. آنها مایل هستند تا کارهایی را که از ریسک بالایی برخوردار هستند را انجام دهند تا از نتیجه آن مطلع شوند. این مسئله موجب میشود تا آنها دست به کارهایی که خلاف قوانین مدرسه یا منزل است بزنند. اعتیاد به مواد مخدر از جمله کارهایی است که با ریسک زیادی همراه است و برخی از کودکان مایل هستند تا حداقل یک بار آن را انجام دهند
انواع مواد اعتیادآور در کودکان
هر نوع مواد شیمیایی و طبیعی که به صورت مداوم استفاده شود و باعث ایجاد نیاز و وابستگی در فرد شود، مواد اعتیادآور است. اغلب مواد اعتیادآور تغییرات قابل توجهی را در رفتار و وضعیت جسمانی فرد ایجاد میکنند. همچنین این مواد میتوانند باعث ایجاد نوعی لذت در فرد شوند. انواع مواد مخدر که باعث اعتیاد کودکان میشوند عبارت هستند از:
مواد افیونی یا مخدر
این مواد با تأثیر بر گیرندههای عصبی میتوانند باعث اعتیاد کودکان شوند. اغلب این مواد میتوانند باعث تسکین درد و خواب آلودگی شوند. برای تهیه این ماده مخدر از مواد شیمیایی طبیعی مانند خشخاش استفاده میشود. هروئین و تریاک مثال بارز مواد مخدر یا افیونی هستند.
مواد توهم زا
مواد توهم زا با تأثیر بر سیستم عصبی مرکزی بدن باعث بیماری اعتیاد میشوند. این مواد به عنوان نوعی روان گردان شناخته میشوند و میتوانند تغییرات قابل توجهی را در ادراک کودک ایجاد کنند. برای مثال ممکن است کودک با مصرف این مواد قادر به تشخیص روز یا شب نباشد. همچنین مصرف این مواد باعث میشود تا کودک دچار توهم شود.
مواد تحریک کننده یا محرک
مواد محرک مانند توهم زا روی سیستم عصبی مرکزی تأثیر میگذارند و باعث اعتیاد کودکان میشوند. اما نکتهای در خصوص این مواد وجود دارد، این است که باعث افزایش سرعت فعالیت سیستم عصبی مرکزی میشوند. به همین دلیل کودکانی که از مواد تحریک کننده استفاده میکنند، با تمرکز، انرژی و شادی کوتاهمدتی همراه هستند. کراک و کوکائین دو نمونه از پرمصرفترین مواد محرک در دنیا هستند.
عوارض اعتیاد بر کودکان
عوارض اعتیاد کودکان به قدری زیاد است که میتواند آثار مخربی چون انواع بیماریهای روانی و مشکلات فیزیولوژیکی و…را به همراه داشته باشد. تأثیر اعتیاد بر کودکان عبارت است از:
- ابتلا به بیماری هپاتیت، ایدز و…
- ابتلا به انواع بیماری عفونی
- خشونت خانگی
- ایست تنفسی
- حمله قلبی
- سکته مغزی
- خطر مرگ
- آسیبهای مغزی
درمان اعتیاد کودکان به مواد مخدر
بسیاری از والدین بعد از آگاهی یافتن از این موضوع که فرزندان آنها به مواد مخدر یا مشروبات الکلی اعتیاد پیدا کرده است؛ نگران میشوند و ترس شدیدی را در رابطه با این موضوع تجربه میکنند. قطعاً بهترین راه برای ترک اعتیاد کودکان، مقابله کردن با آنها است. اما بهترین روش برای ترک مواد مخدر در کودکان چیست؟
مانند هر موقعیت دیگری والدین باید بتوانند با کمی فکر کردن و بررسی روشهای درست؛ برای رفع این مسئله اقدام کنند. آمار و بررسیهای انجام شده نشان میدهد که درصد موفقیت درمان اعتیاد به مواد مخدر در کودکان نسبت به بزرگسالان بیشتر است.
در واقع کودکان بعد از ترک کردن تمایل کمتری به استفاده مجدد از مواد مخدر دارند. راههای متعددی برای درمان اعتیاد کودکان وجود دارد؛ والدین باید با بررسی روشهای درست و مشورت گرفتن از افراد متخصص در این زمینه؛ درمان و ترک اعتیاد در کودکان را آغاز کنند.
متأسفانه ترک کردن مواد مخدر برای کودکان و بزرگسال بسیار دشوار است. دلیل این موضوع، جایگزین شدن مواد مخدر در مغز به جای ماده اصلی است؛ بنابراین تا زمان خارجشدن این ماده از مغز؛ کودک درد زیادی را باید تحمل کند. روشهای متعددی هستند که بهصورت ناگهانی یا تدریجی به ترک اعتیاد کودک کمک میکنند.
والدین باید روشی را برای ترک اعتیاد انتخاب کنند که کمترین آسیب را به فرزندان وارد کند و احتمال بازگشت مجدد را تا حد زیادی کاهش دهد. اغلب پزشکان دارودرمانی و روانی درمان کنار هم را برای درمان ترک مواد مخدر مناسب میدانند. در این روش از داروهای متعددی برای کاهش علائم مواد مخدر استفاده میشود. همچنین از یک روانشناس حاذق برای رفع ریشه این مشکل و درمان مشکلات روانی ناشی از مصرف مواد مخدر کمک گرفته میشود.
رفتار درست والدین برای درمان اعتیاد کودکان
چند مورد از کارهایی که والدین باید حل این معضل بزرگ در کودکان انجام دهند عبارت است از:
- اولین قدم برای ترک اعتیاد در کودکان؛ درک کردن شرایط او از جانب والدین است. والدین و عزیزان کودکان تنها کسانی هستند که میتوانند به جلوگیری از مصرف مواد مخدر کودک خود کمک کند. در وهله اول والدین کودک معتاد باید بتوانند از علل اصلی و زمینهای که باعث شده است فرزند آنها به سمت مواد مخدر کشیده شود؛ آگاه شوند. درک این مسئله کمک میکند تا والدین بتوانند با رفع مشکل زمینهای، کودک خود را برای ترک مواد مخدر ترغیب کنند.
- دومین قدم برای ترک مصرف مواد مخدر در کودکان؛ صحبت کردن با روانشناسان و افراد متخصص در این حوزه است. آنها میتوانند به والدین کمک کنند تا چه رفتاری را در برخورد با کودک معتاد خود انجام دهند. اغلب روانشناسان روشهای مؤثری را برای ترغیب کودک به ترک مواد مخدر به والدین آموزش میدهند که میتواند اثرات رضایت بخشی را به همراه داشته باشد.
- نکتهای که والدین باید به آن توجه داشته باشند این است که کودکان در هر شرایطی تمایل دارند تا آنها را کنار خود احساس کنند؛ بنابراین بهتر است ترک اعتیاد به مواد مخدر کودکان در محیط خانه و در کنار والدین انجام شود. والدین با ایجاد شرایط امن برای کودکان خود میتوانند به ترک اعتیاد کودکان کمک کنند.
- ترک کردن مواد مخدر در کودکان مانند بزرگسالان ممکن است با عوارض جسمی و روحی زیادی همراه باشد. در چنین شرایط برگزاری جلسات روانشناسی و کاهش درد جسمی میتواند نقش مؤثری در ترک اعتیاد کودکان داشته باشد.
راه حل پیشگیری از اعتیاد در کودکان
توسعه و انتشار دانش در زمینه پیشگیری از سوء مصرف مواد مخدر تا حدودی میتواند باعث جلوگیری از اعتیاد در کودکان شود. رشتههای مختلفی مانند بهداشت عمومی، روانشناسی، آموزش و عدالت کیفری، مدرسه و…میتوانند نقش قابل توجهی در پیشگیری و درمان اعتیاد کودکان به مواد مخدر داشته باشند.
اگرچه امروزه برنامههای محدودی در زمینه جلوگیری از سوءمصرف مواد مخدر در کودکان وجود دارد؛ اما میتوان با اجرای برنامههای متعدد در مدارس و سایر مکانهای عمومی؛ برای پیشگیری از این اتفاق ناگوار اقدام کرد.
چند نمونه از راهکارهایی که میتواند در جلوگیری از خطر اعتیاد برای کودکان مؤثر باشد عبارت هستند از:
- ایجاد یک رابطه عمیق و دوستانه با کودکان از سنین پایین و باز نگهداشتن این خطوط ارتباطی با عشق بخشیدن و صحبتهای منطقی
- ایجاد یک روتین سالم برای کودکان در دوران پیشدبستانی و ابتدایی مانند ورزشکردن، خوردن غذاهای مفید، کارکردن، درسخواندن، خواب مناسب، بازیکردن و…
- افزایش مهارت و قدرت تصمیمگیری در کودکان میتواند به پیشگیری از اعتیاد کودکان نقش بسزایی داشته باشند. کودکان با یادگیری قدرت تصمیمگیری میتوانند اعتمادبهنفس و عزتنفس خود را افزایش دهند و با آگاهی بیشتری برای کارهای خود تصمیم بگیرند.
- صحبتکردن در رابطه با پیامهایی که برنامههای تلویزیونی برای کودکان پخش میکند؛ کودکان با دانستن اطلاعات بیشتر در زمینه خطرات و عوارض مواد مخدر میتوانند تمایل آنها را برای انجام این کار دور کند.
- شناخت و درک عوامل خطری که موجب گرفتاری به اعتیاد در دوران کودکی میشود.
- خانواده میتوانند به عنوان نزدیک فرد به کودک؛ با کنترل و نظارت دقیق رفتارها و کارهای آنها؛ نقش مؤثری در پیشگیری از سوءمصرف مواد مخدر داشته باشند.
- والدین باید شناخت و اطلاعات خود را در رابطه با دوستان و اطرافیان کودک خود افزایش دهند.
- توسعه مهارتهای اجتماعی کودک
سؤالات متداول
محیط اطراف کودک باعث میشود تا تمایل او برای مصرف مواد مخدر افزایش پیدا کند. همچنین در محیطهای نامناسب دسترسی به مواد مخدر آسان است و کودک به آسانی میتواند از آنها استفاده کند.
کودکانی که والدین معتادی دارند، در معرض مشکلات جسمی و روانی بیشتری نسبت به سایر کودکان هستند. این موضوع باعث میشود تا تمایل بیشتری به مواد مخدر داشته باشند. همچنین مصرف مواد مخدر در کنار کودکان؛ ممکن است باعث اعتیاد کودکان و بروز مشکلات جسمی و روانی شود.
کودکان از بدو تولد میتوانند به مواد مخدر اعتیاد پیدا کنند. در واقع مادران معتاد میتوانند نوزادان معتادی را به دنیا بیاورند. زمان اعتیاد به مواد مخدر در کودکان به توجه به شرایط موجود برای هر فرد متفاوت است. اغلب کودکان در سن ده سالگی در معرض خطر اعتیاد و مشروبات الکلی هستند.