زمان تقریبی مطالعه: 16 دقیقه
طبیعی است که کودکان نیز مانند بزرگسالان، فراز و نشیب‌های عاطفی را تجربه کنند. در برخی، احساس «ناراحتی» برای مدت طولانی می‌تواند نشانه افسردگی در کودکان باشد. اگر سلامت روان فرزند شما با فعالیت‌های اجتماعی، علایق، کارهای مدرسه یا زندگی خانوادگی تداخل دارد، وقتش رسیده است که به او کمک کنید. در این مقاله قصد داریم بدانیم افسردگی کودکان چیست و علت و علائم آن کدامند و در انتها راهکارهای درمان این عارضه را عنوان کنیم. با ما همراه باشید.
افسردگی در کودکان چیست؟
افسردگی نوعی اختلال خلقی است که می‌تواند باعث شود کودک احساس غمگین بودن، تحریک‌پذیری یا ناامیدی داشته باشد. اختلال خلقی افسردگی در کودکان می‌تواند روی خواب، اشتها و روابط آنها با دیگران تأثیر بگذارد. افسردگی همچنین می‌تواند باعث شود کودکان علایق خود را نسبت به فعالیت‌ها یا سرگرمی‌هایی که زمانی از آنها لذت می‌بردند از دست بدهند. در موارد شدیدتر، افسردگی می‌تواند باعث شود کودکان به خودکشی فکر کنند.
اگر علائم دوهفته یا بیشتر طول بکشد، پزشک تشخیص می‌دهد که کودک افسردگی دارد. اگرچه افسردگی کودکان یک وضعیت پزشکی جدی است، اما معمولاً قابل‌درمان است.
طبقه‌بندی افسردگی در کودکان
افسردگی در کودکان بر اساس شدت در یکی از دسته‌های زیر جا می‌گیرد:
- خفیف: این نوع افسردگی خفیف‌ترین علائم را دارد. کودکان مبتلا به افسردگی خفیف حتی ممکن است متوجه افسردگی خود نشوند در واقع احساس غمگینی ضعیفی که آنها تجربه می‌کنند ممکن است برای مدت طولانی همراه آنها بوده باشد و به آن عادت کرده باشند.
- متوسط: کودکانی که افسردگی متوسط را تجربه می‌کنند، نسبت به کودکانی که افسردگی خفیف دارند، شدت و مدت زمانی که علائم را تجربه می‌کنند بیشتر است.
- شدید:به این نوع افسردگی، افسردگی ماژور یا بالینی نیز گفته می‌شود و درمان آن سخت‌تر از دو مورد بالایی است.
این طبقه‌بندی بر اساس تعداد، نوع، شدت علائم و میزان تداخل در زندگی روزمره است.
آیا افسردگی بر کودکان تأثیر می‌گذارد؟
افسردگی می‌تواند افراد را در هر سنی ازجمله کودکی تحت‌تأثیر قرار دهد. اگرچه کودکان به طور طبیعی در حین رشد و تکامل دچار نوسانات خلقی می‌شوند، اما افسردگی در کودکان متفاوت است. این اختلال می‌تواند بر نحوه تعامل کودکان با دوستان و خانواده تأثیر بگذارد. افسردگی بین کودکان ممکن است آنها را از لذت بردن از مدرسه، ورزش، سرگرمی‌ها یا سایر فعالیت‌های عادی دوران کودکی باز دارد.
در کودکان، افسردگی و اضطراب اغلب دست به دست هم می‌دهند. اختلال اضطراب در کودکان یک وضعیت پزشکی است که باعث احساس ترس، وحشت یا نگرانی در مورد موقعیت‌های روزمره می‌شود. گاهی اوقات، افسردگی یا اضطراب در کودکان به «دردهای رشد» تبدیل می‌شود.
افسردگی و اضطراب دوران کودکی چقدر شایع است؟
افسردگی و اضطراب شایع‌ترین اختلالات روانی در کودکان هستند. حدود 7 درصد کودکان بین 3 تا 17 سال اضطراب و حدود 3 درصد آنها افسردگی دارند. افسردگی در نوجوانان بین 12 تا 17 سال شایع‌تر است.
علل افسردگی در کودکان
اگرچه رویدادهای استرس‌زای زندگی مانند طلاق می‌توانند باعث افسردگی شوند، اما این تنها بخش کوچکی از ماجرا است. بسیاری از عوامل دیگر ازجمله ژنتیک نیز در ایجاد آن نقش دارند.
چندین عامل وجود دارد که می‌تواند منجر به افسردگی از کودکی شود این عوامل عبارت‌اند از:
عامل شیمیایی در مغز
عدم تعادل در برخی از انتقال‌دهنده‌های عصبی و هورمون‌ها ممکن است در نحوه عملکرد مغز نقش داشته باشد که می‌تواند بر خلق‌وخوی و احساسات تأثیر بگذارد و خطر ابتلا به افسردگی را افزایش دهد.
عوامل محیطی مؤثر بر افسردگی در کودکان
یک محیط خانه پراسترس، آشفته یا ناپایدار نیز می‌تواند کودکان را بیشتر در معرض افسردگی قرار دهد. طردشدن و قلدری در مدرسه نیز ممکن است یکی از عوامل مؤثر باشد.
سابقه خانوادگی و ژنتیکی
کودکانی که اعضای خانواده آنها دارای اختلالات خلقی مانند افسردگی هستند، در معرض خطر بیشتری برای تجربه علائم اختلالات افسردگی قرار دارند.
استرس یا تروما
تغییرات ناگهانی مانند جابه‌جایی یا طلاق، یا رویدادهای آسیب‌زا مانند سوءاستفاده یا تجاوز نیز می‌تواند به احساس افسردگی در کودکان منجر شود.
این پذیرش باید در همه به وجود بیاید که هرکسی ممکن است به افسردگی مبتلا شود و این نشانه ضعف نیست. همچنین اگر فرزندتان افسرده باشد تقصیر شما نیست.
افسردگی کودکان در دوران کرونا
کرونا علاوه بر آسیب‌های جسمی، آسیب‌های زیاد روحی نیز به دنبال داشت که یکی از آنها افسردگی در کودکان بود. در دوران کرونا سبک زندگی‌ها بسیار تغییر کرد و کودکان مجبور شدند در خانه ماندن اجباری را تجربه کنند. در این دوران آنها فعالیت جسمی کمتر، تماشای بیشتر تلویزیون و تغییر در ساعت خواب داشتند.
علاوه بر این وحشت و ترس از بیماری و مرگ، وسواس تمیزی، دور شدن آنها از روابط اجتماعی و نداشتن تفریحات سالم باعث شد بیشتر در معرض افسردگی قرار بگیرند.
در این پاندمی، کودکان نمی‌توانستند تخلیه هیجانی درستی را تجربه کنند و این امر سبب بروز آثار منفی همچون بیماری‌های روحی از جمله افسردگی در بین شماری از آنان شد.
رابطه افسردگی کودکان با اشتغال مادران
اکثر کارشناسان بیان می‌کنند که ویژگی‌ها و رفتارهای اساسی فرد ریشه در دوره کودکی او دارد. آنها بر این باورند که شخصیت و کیفیت رفتار والدین نسبت به سایر عوامل، تأثیر بیشتری بر رشد شخصیت کودک می‌گذارد. باتوجه‌به اینکه نقش مادران در سلامت روان کودکان بسیار پررنگ است ممکن است این سؤال پیش بیاید که آیا اشتغال مادران می‌تواند بر سلامت روحی کودک تأثیر بگذارد و باعث بروز بعضی عوارض مانند افسردگی در کودکان شود؟
شاید باور عام این باشد که شل مادر می‌تواند اثرات منفی بر کودک بگذارد اما آنچه تحقیقات جدید نشان می‌دهد متفاوت است. در نتیجه این پژوهش‌ها عنوان شده است که کودکان دارای مادر شاغل حتی گاهی از سلامت روانی بهتری نسبت به فرزندان مادران غیرشاغل برخوردار هستند.
در واقع بیان شده است اگر مادر در زمان حضور در منزل بتواند ارتباط مؤثری با کودک ایجاد کند می‌تواند زمان نبودن خود در خانه را جبران کند.
در واقع نتیجه‌گیری در مورد این مسئله به میزان ارتباط مادر با کودک بعد از ساعت کاری، رضایت او از کار، نداشتن استرس در محل کار هم بستگی دارد و نمی‌توان نتیجه قطعی را برای تمام خانواده‌ها بیان کرد.
علائم کودک افسرده
شایع‌ترین علائم افسردگی در کودکان شامل موارد زیر می‌شوند:
- مشکلات رفتاری در مدرسه
- تغییر در عادات غذایی یا خوابیدن
- احساس غم و اندوه یا ناامیدی
- عدم علاقه به فعالیت‌های سرگرم‌کننده
- سطح انرژی پایین یا خستگی عمومی
- تغییرات خلقی مانند تحریک‌پذیری، پرخاشگری یا عصبانیت
- حساسیت نشان‌دادن نسبت به طردشدن
- کاهش اشتها
- بغض یا گریه
- مشکل در فکرکردن و تمرکز
- مشکلات فیزیکی مانند معده درد و سردرد که به درمان پاسخ نمی‌دهند
- احساس بی‌ارزشی یا گناه
افسردگی در کودکان و پرخاشگری
بیشتر ما فکر می‌کنیم کودکان افسرده افرادی ساکت، غمگین و منزوی هستند، اما آنها می‌توانند اغلب اوقات پرخاشگر یا عصبانی باشند. ازآنجاکه بیشتر نوجوانان اغلب پرخاشگر و عصبی هستند، از کجا می‌توانیم بفهمیم این پرخاشگری با افسردگی مرتبط است؟
پرخاشگری و تحریک‌پذیری عادی هنگام واکنش به چیزی طبیعی است. در افسردگی، بیشتر اوقات این خلق‌وخو همراه کودکان است. برخی از کودکان و نوجوانان معمولاً در خانه پرخاشگر و بداخلاق هستند، اما زمانی که در مدرسه یا پیش دوستانشان هستند این‌گونه نیست یا صبح‌ها بداخلاق هستند و کمی که می‌گذرد حال و هوایشان بهتر می‌شود و این رفتارها طبیعی هستند. اگر تحریک‌پذیری و پرخاشگری کودکان همیشگی و در هر شرایطی باشد، ممکن است افسرده باشند.
کودکان و نوجوانان افسرده معمولاً سیستم عصبی ضعیف‌تری دارند و پرخاش و خشم در آنها بیشتر است.
آیا باید نگران باشم که فرزندم ممکن است خودکشی کند؟
مطالعه‌ای در سال 2019 نشان داد که نزدیک به 9 درصد از دانش‌آموزان دبیرستانی حداقل یک‌بار در طول سال اقدام به خودکشی کرده‌اند. فکرکردن به خودکشی نسبت به سال‌های قبل افزایش پیدا کرده است. این در حالی است که اقدام به خودکشی در کودکان خردسال کمتر شایع است.
برخی از علائم هشداردهنده رفتار خودکشی شامل موارد زیر می‌شوند:
- تمرکز روی مرگ و مردن
- بخشش دارایی
- افزایش ریسک‌پذیری
- خودآزاری
- انزوای اجتماعی
- صحبت‌کردن در مورد خودکشی یا ناامیدی
تشخیص افسردگی در کودکان
اگر فکر می‌کنید کودک شما علائم افسردگی را نشان می‌دهد، با پزشک صحبت کنید. پزشک اطفال ممکن است شما را برای ارزیابی دقیق‌تر به یک متخصص سلامت روان ارجاع دهد. پزشک با رد کردن شرایطی که ممکن است باعث مشکلات خلقی کودک شما شود شروع می‌کند. بیماری‌هایی که باعث علائم افسردگی می‌شوند عبارت‌اند از:
- کم‌خونی
- ضربه مغزی
- دیابت
- صرع
- کم‌کاری یا پرکاری تیروئید
- مونونوکلئوز
- کمبود ویتامین D
تست افسردگی کودکان وجود ندارد. ارزیابی سلامت روان باید شامل مصاحبه با والدین و فرزند باشد اطلاعات معلمان، دوستان و همکلاسی‌ها نیز می‌تواند تغییرات رفتاری و خلقی کودکان را مشخص کند.
فرق افسردگی با درونگرا بودن کودک
درونگرا بودن علائمی دارد که گاهی باعث می‌شود آن را با افسردگی در کودکان اشتباه بگیرند. در ادامه به تفاوت کودک درونگرا و کودک افسرده اشاره می‌کنیم:
- کودک افسرده انرژی و انگیزه‌ای ندارد که جایی برود، اما کودک درونگرا علایق و سرگرمی‌هایی دارد که از انجام دادن آنها به تنهایی لذت می‌برد.
- کودک افسرده از بودن در کنار آدم‌ها خیلی لذت نمی‌برد، اما کودک درونگرا دوستان کمی دارد که از بودن در کنار آنها بسیار خوشحال است.
- کودک افسرده کاری را برای خوشحالی خودش انجام نمی‌دهد، اما کودک درونگرا ترجیح می‌دهد گاهی تنها باشد چون از تنهایی لذت می‌برد.
- کودک افسرده به کمک‌های درمانی نیاز دارد، اما کودک درونگرا نیازمند درک شدن و توجه است.
فرق کودک افسرده با کودک خجالتی
برخی از تفاوت‌های بین افسردگی در کودکان و خجالتی بودن کودکان عبارت‌اند از:
- کودکان خجالتی معمولاً تمایل به اجتماعی بودن دارند، اما نمی‌توانند.
- کودکان خجالتی معمولاً با عصبانیت رفتار نمی‌کنند.
- تغییرات در عادات خواب یا خوردن در کودکان خجالتی معمول نیست.
- افکار یا بیان کلامی در مورد خودکشی معمولاً در کودکان خجالتی وجود ندارد.
راه‌های درمان افسردگی در کودکان
گزینه‌های درمانی برای کودکان مبتلا به افسردگی مانند بزرگسالان است پزشک ممکن است موارد زیر را توصیه کند:
- روان‌درمانی (مشاوره)
- دارودرمانی
- ترکیب روان‌درمانی و دارودرمانی
- بازی‌درمانی
روان درمانی چگونه کار می‌کند؟
درمان شناختی رفتاری (CBT) نوعی روان‌درمانی است که می‌تواند افسردگی در کودکان را درمان کند. CBT به کودکان کمک می‌کند یاد بگیرند مثبت‌تر فکر کنند و رفتارهای منفی خود را کنترل کنند. همچنین کمک می‌کند با ریشه‌یابی ترس‌ها و نگرانی‌های خود، اضطرابشان را مدیریت کنند. این روش درمانی ابزارهایی را در اختیار کودکان قرار می‌دهد تا با افسردگی به روش‌های سالم‌تری کنار بیایند.
داروهای ضد افسردگی چگونه کار می‌کنند؟
رایج‌ترین داروهای ضدافسردگی برای کودکان، مهارکننده‌های باز جذب سروتونین (SSRIs) هستند. این داروها باعث افزایش سطح سروتونین در مغز می‌شوند. سروتونین نوعی ماده شیمیایی است که می‌تواند به افزایش احساس شادی و رفاه کمک کند.
در مورد داروهای ضدافسردگی در کودکان بیشتر احتیاط کنید. برخی از کودکان با مصرف داروها بهبودی نشان نمی‌دهند و حتی ممکن است بیشتر احساس افسردگی کنند. اگر پزشک داروهای ضد افسردگی را توصیه می‌کند، وضعیت کودک خود را از نزدیک زیر نظر داشته باشید. هرگز اجازه ندهید کودکتان به طور ناگهانی مصرف داروهای ضد افسردگی را قطع کند. انجام این کار می‌تواند عوارض جانبی جدی ایجاد کند یا افسردگی را بدتر کند.
بازی درمانی چگونه کار می‌کند؟
بازی‌درمانی نوعی روش درمانی است که به کودکان و خانواده‌ها کمک می‌کند احساساتشان را ابراز کنند، ارتباطاتشان را بهبود ببخشند و مشکلاتشان را حل کنند. درمان افسردگی در کودکان با بازی بسیار مؤثر است و روی توانایی طبیعی کودکان برای بیان احساساتشان و حل تعارضات از طریق بازی سرمایه‌گذاری می‌کند. علاوه بر کاهش اضطراب و افسردگی، بازی‌درمانی می‌تواند رفتار کودکان را بهبود بخشد و به کودکان در مدیریت مشکلات اجتماعی و تحصیلی کمک کند.
نقش والدین در درمان افسردگی در خانه
در موارد خفیف افسردگی در کودکان، تغییر سبک زندگی می‌تواند روشی مؤثر برای رفع افسردگی باشد. مواردی همچون پیداکردن راه‌هایی برای مقابله با استرس، انجام تمرینات بدنی منظم، استفاده از تکنیک‌های آرام‌سازی و ایجاد یک سیستم حمایت اجتماعی قوی‌تر می‌تواند به بهبود احساس کودک کمک کند.
در ادامه اقداماتی مطرح شده است که شما به‌عنوان والدین می‌توانید برای تشویق مهارت‌های مقابله‌ای سالم و حمایت از سلامت روان کودکتان انجام دهید.
- درباره اینکه چگونه مراقبت از بدن به ذهن کمک می‌کند صحبت کنید. توضیح دهید که چگونه خوردن غذاهای مغذی و ورزش زیاد برای سلامت روان آنها مفید است.
- مطمئن شوید که کودک شما یک برنامه خواب ثابت دارد. قبل از خواب تلویزیون و سایر دستگاه‌ها را خاموش کنید و مطمئن شوید که فرزندتان هر روز در ساعت مشخصی به رختخواب می‌رود و از خواب بیدار می‌شود.
- به فرزندتان کمک کنید با استفاده درست از زمانش، زندگی اجتماعی خوبی داشته باشد. مسئولیت‌هایش را تعیین کنید و به او برای مسئولیت‌پذیری پاداش دهید.
- به فرزند خود بیاموزید که چگونه مشکلات را حل کند، احساسات خود را به روش‌های سالم مدیریت کند و استراتژی‌هایی را توسعه دهد که به او کمک می‌کند با شکست کنار بیاید.
آیا افسردگی فرزندم از بین می‌رود؟
کودکان از هم متفاوت هستند. بعضی از آنها ممکن است از افسردگی پیشی بگیرند. بعضی دیگر ممکن است نیاز به مدیریت این شرایط تا پایان عمر داشته باشند. بهترین کار این است که با اطمینان از تشخیص صحیح و درمان مناسب به فرزندتان کمک کنید.
سؤالات متداول
با تشویق کودکان به داشتن خواب کافی، داشتن یک رژیم غذایی سالم و انجام فعالیت‌های منظم خودمراقبتی مانند ورزش و مدیتیشن می‌توان از حالت افسردگی کودکان جلوگیری کرد.
اصلی‌ترین علائم افسردگی کودکان شامل احساس غم و اندوه، احساس ناراحتی، گوشه‌گیری، بغض یا گریه و تغییرات خلقی می‌شوند
با کودک در مورد ناراحتی و افسردگی‌اش صحبت کنید، جلسات مشاوره‌ای را با دکتر ترتیب دهید، صبور و مهربان باشید، از زمان‌های با هم بودن لذت ببرید
علت افسردگی اساسی کودکان مشخص نیست. افسردگی می‌تواند از طریق ترکیبی از عوامل مرتبط با سلامت فیزیکی، رویدادهای زندگی، سابقه خانوادگی، محیط، آسیب‌پذیری ژنتیکی و اختلالات بیوشیمیایی ایجاد شود.
