آموزش و تربیت کودکان

7 رکن اصلی تربیت کودکان موفق

زمان تخمینی مطالعه: 14 دقیقه

اصول اولیه تربیت کودکان و روش‌های تربیت فرزند

تربیت کودکان از آنجا که تاثیر مستقیمی بر روابط فردی و اجتماعی آن‌ها در آینده می‌گذارد و نقش مهمی در شکل‌گیری جامعه دارد مهم‌ترین دغدغه‌ای به‌شمار می‌رود که هر پدر و مادری با آن روبه‌رو است. در واقع، می‌توان گفت که تربیت صحیح و آموختن رفتارهای مثبت به کودکان از اصلی‌ترین وظایف والدین است.

اگرچه مقالات، مجلات و کتاب‌های زیادی در مورد تربیت فرزند وجود دارد اما مطالعه‌ی تمام آن‌ها نیاز به صرف هزینه، زمان و دقت زیادی دارد که معمولا از حوصله و توان، خارج است. پس اگر سوالاتی مانند روش ‌های تربیت فرزند چیست؟ انواع تربیت بچه‌ها چیست؟ به چه مسائلی در تربیت کودکان باید توجه کرد؟ چه کتاب‌هایی درباره تربیت فرزند وجود دارد؟ و… ذهن شما را به خود مشغول کرده، تا پایان این مقاله ما را همراهی کنید.

منظور از تربیت کودکان چیست؟

تربیت در لغت به معنای پروراندن و آموختن است. حال نحوه‌ی شکل‌گیری شخصیت کودک در زمینه‌های مختلف توسط والدین، معلمان و سایر افراد تاثیرگذار روی آن‌ها تربیت نامیده می‌شود. به عبارت دیگر تربیت کودکان شامل پرورش روحی و اخلاقی کودکان و ایجاد شرایط لازم جهت رشد آن‌ها به سمت کمال و شکوفایی است.

درواقع شما به عنوان پدر و مادر و یا آموزگار باید با رفتار و گفتار مناسب، آموزش اخلاق نیکو و کمک به کشف استعدادهای کودکان، آن‌ها را در مسیر رشد و پویایی همراهی نمایید. همچنین شما می‌توانید با پرورش مهارت‌های کلامی، ارتباطی، مشارکتی، عاطفی و اجتماعی و بالاتر بردن سطح تفکر، احساس و رفتار بچه‌ها، به تربیت صحیح آن‌ها کمک کنید. پس شکل‌گیری شخصیت اطفال، وابستگی زیادی به محیط خانه، رفتار اعضای خانواده و نوع تربیت والدین دارد.

در تربیت کودکان باید به چه مسائلی توجه کرد؟

اولین قدمی که باید در تربیت به آن توجه کرد، کارکردن روی رفتار اعضای خانواده با یکدیگر و بهبود آن است. به این دلیل که تربیت اطفال از ماه‌های اول تولد با تقلید حرکات، رفتار و گفتار اطرافیان به‌خصوص والدین خود صورت می‌گیرد. پس برای پرورش کودکان شایسته باید ابتدا بر روی اخلاق و منش خودتان تمرکز کنید.

در قدم بعد باید کودک را طوری پرورش دهید که در کنار حس وابستگی و احساس امنیتی که در کنار خانواده مخصوصا مادر دارد، آمادگی برای استقلال و خودمختاری نیز پیدا کند.

یکی دیگر از مهم‌ترین نکات در تربیت کودکان، ایجاد احساس عزت‌نفس و اعتماد به ‌نفس در آن‌ها و پذیرفتن و دوست‌داشتن خودشان با تمام ویژگی‌ها و خصلت‌های مثبت و منفی است. این کار به بچه‌ها کمک می‌کند تا در آینده فردی با عزت ‌نفس و محکم بار بیایند و تحت ‌تاثیر نظرات دیگران و جامعه قرار نگیرند.

جمع گرم خانوادگی

در آخر هم باید توجه کنید که در امر تربیت کودکان نباید از اجبار، زورگویی، درگیری فیزیکی و تهدید استفاده کنید. زیرا در اکثر مواقع نتایج عکس را به دنبال خواهد داشت. بنابراین با حفظ آرامش، صبوری و لحن محبت‌آمیز با کودک خود صحبت و او را متقاعد کنید که انجام چه کاری درست است، به‌گونه‌ای که از لحاظ جسم، روح، عقل و علم رشد و نمو پیدا کند.

تربیت فرزند با رویکرد سبک‌ های فرزند پروری

سبک فرزندپروری به مجموعه‌ای از راهکارها و شیوه‌های برخورد والدین با کودکان می‌گویند که نشان می‌دهد چگونه پدر و مادرها نیازهای فرزندانشان را تامین و یا از آن‌ها درخواست انجام کاری را می‌کنند. در واقع شما باید به عنوان فرد تربیت‌کننده‌ی کودک، به‌ گونه‌ای متعادل با او رفتار کنید تا سلامتی جسمی و روانی‌اش را در زمان حال و آینده تضمین کند.

تربیت کودکان تاثیر مستقیمی بر خلق‌وخو، عزت‌نفس، روابط اجتماعی و… می‌گذارد. بنابراین باید با انواع سبک‌های فرزندپروری آشنا شوید و بهترین شیوه را انتخاب کنید.

از لحاظ روان‌شناسی چهار سبک آسان‌گیر، بی‌اعتنا، مستبدانه و مقتدرانه در فرزندپروری وجود دارد. در روش آسان‌گیر، روابط بسیار صمیمی و گرم است اما والدین نسبت به کارهای کودکان، هیچ سخت‌گیری و کنترلی ندارند.

سبک فرزندپروری بی‌اعتنا، مدلی است که پدر و مادرها نه روابط صمیمی با کودکان دارند و نه نسبت به کارها و تصمیم‌گیری‌های آن‌ها احساس مسئولیت می‌کنند.

در شیوه‌ی مستبدانه نیز روابط بسیار سرد و خشک و کنترل شدید توسط والدین اعمال می‌شود. اما از میان این چهار سبک، بهترین نوع تربیت کودکان، مقتدارنه است. در این سبک، روابط صمیمی، دلسوزانه و درعین حال معقولانه و منعطف هستند. خواسته‌های منطقی کودک در حد معقول و اعتدال برآورده و کنترل نسبی روی کارها و رفتار او وجود دارد.

اگر علاقه‌مند و یا نیازمند اطلاعات بیشتری درمورد روش‌های پرورش کودکان هستید، خواندن مقاله‌ی سبک فرزندپروری را به شما پیشنهاد می‌کنیم.

ارکان تربیت کودکان چیست؟

اگرچه میان دختر و پسر تفاوت‌هایی وجود دارد اما تربیت فرزند پسر و تربیت فرزند دختر در اصول اساسی پرورش، یکسان هستند. این ارکان و اصول تربیت کودکان عبارتند از:

دقت در رفتار و کردار خودتان

همانطور که قبلا گفتیم، یادگیری مشاهده‌ای، یعنی یادگیری از طریق مشاهده رفتارهای اطرافیان، اصلی‌ترین بخش یادگیری کودکان را تشکیل می‌دهد. پس والدین به عنوان مهم‌ترین افراد زندگی کودک باید در رفتار، کردار، اعمال و حتی تصمیم‌گیری‌های خود دقت بیشتری به‌خرج دهند. همچنین می‌توانید قبل از انجام هر کاری از خود بپرسید که تصمیم شما چه تاثیری بر فرزندتان خواهد داشت؟

برقراری حد تعادل در رفتار و روابط

شما باید با رفتاری میانه و متعادل با کودک برخورد کنید. این یعنی نه بیش از اندازه محکم، خشن و مستبد و نه زیاد از حد مهربان، محبت‌آمیز و عاطفی رفتار کنید. توجه داشته باشید که هر دوی والدین در تربیت کودکان باید رفتاری هماهنگ و هم‌جهت داشته باشند تا باعث سردرگمی و مشکلات رفتاری در کودک نشود.

رفتار متفاوت پدر با دختر

تنظیم قوانین و ایجاد نظم و انضباط

اگر رفتار فرزندتان را در دوران کودکی و نوجوانی مدیریت نکنید، در بزرگسالی دچار مشکل می‌شود. یعنی شما نباید کودکتان را به حال خویش رها کنید بلکه باید با تنظیم قوانین و مقرراتی معقولانه و انعطاف‌پذیر، مفهوم نظم و انضباط و پیروی از آن‌ را در زندگی‌ و مغز کودک نهادینه کنید. برای مثال شما بعد از تعیین قوانین لازم باید بتوانید در هر لحظه از شبانه‌روز به این سوالات که «فرزندتان کجاست؟» ، «با چه کسی است؟» و «چه می‌کند؟»پاسخ دهید.

تقویت حس استقلال در کودک

تشویق کودک به استقلال در انجام برخی کارها سبب ایجاد یک حس خوشایند و غرورآفرین در او می‌شود. بسیاری از والدین به اشتباه استقلال فرزندشان را با سرکشی و نافرمانی یکی می‌دانند اما استقلال یک حس کاملا غریزی و طبیعی در وجود همه‌ی انسان‌ها است. پس با بزرگترشدن بچه‌ها باید کمی از کنترل‌کردن آن‌ها کاسته و حس استقلال و خودمختاری را در وجودشان تقویت کنید. 

پرهیز از رفتار خشن و تهدید

روش تربیت فرزند اگر با زورگویی، تهدید و اجبار همراه شود، تاثیرات بسیار بدی در آینده او خواهد داشت. پس از رفتار خشن و دعوا پرهیز و نظرات و خواسته‌های خود را با لحنی ملایم و مسالمت‌آمیز مطرح کنید تا نتیجه‌ی مطلوب آن را ببینید.

متقاعد کردن و توضیح دادن

کودکان امروزی بسیاری از کارها و رفتار والدین خود را درست نمی‌دانند و در مقابل آن‌ها، عکس‌العملی تند و تهاجمی نشان می‌دهند. بنابراین شما باید هنر توضیح‌دادن و متقاعدکردن کودک با دلایلی منطقی و علمی را یاد بگیرید تا او نیز حرف شما را بدون دعوا، لجبازی و ناراحتی قبول کند.

رعایت احترام به کودک

بهترین راه برای دریافت رفتار محترمانه از بچه‌ها این است که با آن‌ها محترمانه رفتار کنید. شما باید با او محترمانه صحبت کنید، به حرف‌هایش توجه کنید و به نظر او احترام بگذارید تا او نیز همین رفتار را با شما و دیگران انجام دهد.

روش‌ های تربیتی فرزند در فرآیند رشد و یادگیری او چه تاثیری دارد؟

همانطور که گفتیم، با توجه به سبک‌های فرزندپروری و روش‌های تربیت، فرآیند رشد و یادگیری کودکان متفاوت است. در مدل آسان‌گیر، معمولا بچه‌ها به دلیل این‌که بیش از حد آزاد گذاشته می‌شوند، چندان خود را پایبند خواندن درس و انجام تکالیف نمی‌دانند و به طور کلی چهارچوب رفتاری مشخصی ندارند.

در روش تربیتی بی‌اعتنا، خانواده‌ها هیچ توجه و اعتنایی به رشد و یادگیری اطفال ندارند و به حال خود رها می‌شوند. این مدل رفتاری در آینده باعث ایجاد مشکلات در تحصیل، تاخیر در رشد هیجانی و اختلال در یادگیری مهارت‌های مختلف اجتماعی خواهدشد.

در شیوه‌ی مستبدانه نیز والدین در همه‌ی مسائل، کنترل شدیدی روی بچه‌ها دارند و معمولا سختگیری زیادی در مورد درس و یادگیری آن‌ها می‌کنند. اما از آن‌جایی که کودکان تحت فشار و بدون میل خود، مجبور به یادگیری برخی مهارت‌ها و یا درس می‌شوند، چندان موفق عمل نمی‌کنند.

والدینی که با روش مقتدرانه فرزندان خود را پرورش می‌دهند، بهترین نتایج را در زمینه‌ی رشد و یادگیری کودک به‌دست می‌آورند. چرا که آن‌ها به‌گونه‌ای بچه‌ها را تربیت می‌کنند که خود کودکان علاقه‌مند به یادگیری و پیشرفت در حوزه‌های مختلف علمی و مهارت‌های اجتماعی می‌شوند. این دسته از بچه‌ها معمولا اعتمادبه‌نفس خوبی دارند و با تحصیل در رشته‌ی موردعلاقه خود، عملکرد خوبی از خود نشان می‌دهند.

چرا باید به نکات تربیت فرزند پایبند بود؟

شاید برای شما سوال پیش بیاید که رعایت نکات تربیت کودکان چه اهمیتی دارد؟ در پاسخ باید گفت که کودکان امروزی از هوش بالایی برخوردار هستند و سختگیری زیاد یا رهاکردن آن‌ها به‌حال خود موجب صدمات جبران‌ناپذیری می‌شود. بنابراین اگر شما از ابتدا، بچه‌ها را به‌‌خوبی تربیت کنید و علاوه بر راهنمایی و نشان‌دادن راه درست و نادرست، حق انتخاب و استقلال نسبی به آن‌ها بدهید، در آینده افراد بسیار مفید و تاثیرگذاری تحویل جامعه خواهید داد.

کمک گرفتن پدر از پسر در تعمیرات

اما اگر هر یک از سبک‌های فرزندپروری به جز مدل مقتدرانه را در پیش بگیرید، کودکان شما از لحاظ جسمی، عاطفی، اجتماعی عقلی و روحی دچار خلل شده و در آینده‌ای نه چندان دور با پیامدهای آن روبه‌رو می‌شوید.

والدین موفق در تربیت فرزند چه ویژگی هایی دارند؟

والدینی که در امر تربیت کودکان موفق عمل می‌کنند، دارای ویژگی‌های زیر هستند.

  • آموزش همدلی به کودکان و بیان احساساتشان بدون ترس و شرمندگی
  • توجه به علایق و سرگرمی‌های کودک و همراهی با آن‌ها
  • خوش‌بین بودن و توجه به نکات مثبت به‌جای تمرکز بر مسائل منفی
  • بیان خصلت‌های بد و ناپسند همچون دروغ، تهمت، غیبت و… نشان‌دادن عواقب و پیامدهای ناشی آن‌ها
  • عدم اشتراک‌گذاری تصاویر، فیلم‌ها و حریم شخصی کودکان در فضای اینترنت و جلوگیری از نقض فضای خصوصی آن‌ها
  • تشویق به همکاری و مشارکت در امور خانه، متناسب با سن و توانایی بچه‌ها
  • ستایش‌کردن موفقیت‌ها و تلاش کودکان در زمینه‌های مختلف
  • روابط سالم و ایجاد فضایی شاد و به‌دور از توهین، دعوا و تنش در خانه

مشغله کاری چه تاثیری بر تربیت فرزندان می گذارد؟

با توجه به این که والدین امروزی معمولا هر دو شاغل و ساعاتی را خارج از خانه مشغول به فعالیت هستند، کودکان مدت زمانی را در خانه تنها و یا با پرستار سر می‌کنند. اما این که مشغله کاری تا چه حد بر روی تربیت کودکان تاثیر می‌گذارد، بستگی به موارد مختلفی دارد.

اگر مادر و پدر هر دو مشغول به کار هستید و ساعات زیادی را در بیرون از خانه می‌گذارنید، احتمالا تاثیرات منفی بر روی عواطف و احساسات کودک می‌گذارد. چون در زمانی که فرزند شما تنها است، احساس ترس، عدم توجه، عدم دریافت محبت کافی و… را تجربه می‌کند. همچنین ممکن است در بسیاری از کارها نیاز به کمک، پشتیبانی و حضور شما داشته‌باشد که نبود شما سبب ایجاد حس بی‌ارزشی، دلخوری و حتی عصبانیت او می‌شود و بر روحیه‌ی کودک اثر منفی می‌گذارد.

اگر یکی از والدین شاغل و دیگری در کنار فرزندتان بمانید و یا درصورت شاغل بودن هر دو شما، ساعات کاری خود را به‌گونه‌ای هماهنگ کنید که حداقل یکی از شما در خانه باشید، بهترین تصمیم است. چرا که کودک، احساس امنیت، آرامش و مهم‌بودن را از شما دریافت می‌کند.

والدین شاغل و تربیت فرزند

اما باید بدانید که سن کودکان نیز در مسئله‌ی اشتغال پدر و مادر تاثیرگذار است. اطفال از بدو تولد تا سن پنج سالگی، احتیاج بیشتری به مراقبت و حضور شما دارند. با افزایش سن و رفتن به مهدکودک و مدرسه، تربیت بچه تا حدودی شکل‌گرفته و مثل گذشته نیاز به نگهداری و حضور مداوم پدر و مادر ندارد.

همچنین اگر در کنار کار و مشغله‌های خود، به کودکتان توجه و محبت لازم را نشان دهید و به‌گونه‌ای با او رفتار کنید که بفهمد اولویت اصلی شما، راحتی و رفاه خودش است، خیلی بهتر با شرایط و درگیری‌های کاری شما کنار می‌آید.

چه کتاب هایی درباره نکات مهم تربیتی والدین وجود دارد؟

کتاب‌ها یکی از بهترین منابع برای اصلاح طرز فکر و درک شما درباره‌ی تربیت کودکان است. برای پرورش یک بچه‌ی خوب و سالم باید نحوه‌ی برخورد با کودک را در شرایط و موقعیت‌های گوناگون بدانید. بنابراین خواندن کتاب‌هایی پیرامون تربیت کودکان و سبک‌های فرزند پروری از جمله موارد زیر را به شما پیشنهاد می‌کنیم.

  • کتاب والدین صلح‌طلب، کودکان شاد اثر لورا مارکهام
  • کتابی که آرزو می‌کنید والدینتان خوانده ‌بودند به نویسندگی فلیپا پری
  • کتاب صد نکته تربیتی درباره کودک به قلم محمد مجدیان
  • کتاب شادترین کودک محله اثر هاروی کارپ
  • کتاب علیه تربیت فرزند: برای فرزندمان باغبان باشیم یا نجار؟ به نویسندگی آلیسون گوپنیک
  • کتاب تربیت بدون قشقرق اثر دنیل جی سیگل و تینا پین برایسن
  • کتاب فرزندپروری کودکان سرسخت به قلم نیکولاس لانگ
  • کتاب هنر ارتباط با کودکان اثر تونی لئونگ

سوالات متداول

چه زمانی برای تربیت صحیح کودک مناسب است؟

تربیت کودکان از بدو تولد تا بزرگسالی ادامه دارد اما باید به‌خاطر داشته‌باشید که انتظارات و توقعات خود را متناسب با سن و توانایی‌های او درنظر بگیرید. اما طبق مجلات معتبر روان‌شناسی، بهترین سن برای تربیت صحیح کودک از ۲ سالگی آغاز می‌شود.

برای تربیت کودکان به نحو احسن چه نکاتی را باید بدانید؟

ساختن محیطی شاد و صمیمی، احترام‌گذاشتن به یکدیگر، پرهیز از رفتارهای ناپسند مقابل کودک، وقت‌گذرانی با بچه و انجام کارهای موردعلاقه او، استفاده از تشویق به‌جای تنبیه، تقویت احساس مسئولیت‌پذیری و استقلال در کودک و پرهیز از رفتار خشن و دعوا از مهم‌ترین نکات برای تربیت صحیح کودکان است.

25 مقاله

درباره نویسنده
کارشناس روانشناسی
مقالات

۵ نظر

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *

×
آموزش و تربیت کودکان

چگونه عزت نفس در کودکان را بالا ببریم؟