سبک فرزند پروری؛ بهترین روش فرزند پروری چیست؟

زمان تقریبی مطالعه: 13 دقیقه

اهمیت و ضرورت آشنایی با انواع سبک فرزند پروری     

اگرچه پدر و مادرها همیشه برای فراهم ساختن بهترین امکانات در خانه برای فرزندانشان هستند، امّا ممکن است آن را به شیوه صحیحی در اختیار فرزندانشان قرار ندهند؛ زیرا هنوز روش منحصر به فردی برای سبک فرزند پروری اختراع نشده است.

سلامت و بهداشت روانی کودک مانند سلامت جسم او بسیار مورد اهمیت است. سلامت روانی کودک در اوایل زندگی در تعامل با خانواده‌اش شکل می‌گیرد و شخصیتی را در او پدید می‌آورد که در آینده‌اش بسیار تأثیرگذار است.

بنابراین، آشنایی با سبک‌های فرزند پروری و روانشناسی کودک می‌تواند به والدین در تربیت کودکان کمک کند.

انواع سبک فرزند پروری چیست؟

انواع سبک فرزند پروری خانواده به ترکیباتی از رفتارهای والدین اشاره می‌کند که در موقعیت‌های مختلف اتفاق می‌افتد و سبک تربیتی بادوامی را به وجود می‌آورند. بامریند در یک رشته تحقیقات با زیر نظر گرفتن والدینی که با فرزندان پیش دبستانی خود تعامل می‌کردند اطلاعاتی را درباره شیوه فرزند پروری گردآوری کرد.

 یافته‌های تست فرزند پروری بامریند و کسانی که کار وی را ادامه دادند سه ویژگی را آشکار می‌سازند که روش مؤثر را از روش‌های نه چندان مؤثر متمایز می‌کند.

سه عامل دخیل در تشکیل سبک‌های فرزند پروری موارد زیر هستند:

• پذیرش
• روابط نزدیک و کنترل
• استقلال دادن

باتوجه به تفاوت بچه‌ها با هم فرهنگ جامعه و جنسیت و… بامریند فرزندپروری را، به چهار دسته تقسیم کرده است. در ادامه به معرفی انواع سبک فرزند پروری خانواده و مزایا و معایب آن خواهیم پرداخت.

ویژگی‌های سبک فرزند پروری مستبدانه

یکی از رایج‌ترین سبک‌های رفتاری در پرورش فرزند، روش خشک و مستبدانه است. این روش از نظر “پذیرش و روابط نزدیک” بسیار پایین، از نظر “کنترل اجباری” بالا و از نظر “استقلال دادن” پایین است.

والدین مستبد، سرد و طرد کننده هستند. آنها برای اعمال کنترل، فریاد می‌کشند و دستور می‌دهند. عیب‌جویی و تهدید می‌کنند. نگرش آنها این است که: ” این کار را انجام بده؛ چون من از تو خواسته‌ام! “

 آنها برای کودک خود تصمیم می‌گیرند و انتظار دارند او تصمیم آنها را بی‌چون و چرا بپذیرد. اگر کودک مقاومت نشان دهد والدین مستبد، به زور و تنبیه متوسل می‌شوند.

کودکانی که در سبک فرزند پروری مستبدانه هستند، مضطرب و ناخشنود هستند. عزت نفس و اتکا به نفس پایینی دارند و وقتی ناکام می‌شوند با خصومت واکنش نشان می‌دهند.

 به ویژه پسرها میزان بالای خشم و سرپیچی را نشان می‌دهند. گرچه دخترها نیز به رفتارهای پرخاشگری می‌پردازند؛ ولی آنها به احتمال بیشتری وابسته هستند، به کاوش علاقه‌ای ندارند و تکالیف دشوار آنها را از توان می‌اندازد.

اگر سبک فرزند پروری نوجوانان مستبدانه باشد، معمولاً در مدرسه عملکرد ضعیفی دارند؛ اما به خاطر نگرانی و ترس از والدین سعی می‌کنند بیشتر از همسالان دیگر موفق می‌شوند و به اعمال ضد اجتماعی کمتری می‌پردازند.

والدین مستبد علاوه بر کنترل مستقیم به نوع ظریف‌تری به نام کنترل روانشناختی نیز می‌پردازند.

 رفتار والدین در روش فرزند پروری مستبدانه به گونه‌ای است که در ابراز کلامی، فردیت و دلبستگی کودکان به والدین مداخله کرده و در آنها دخل و تصرف می‌کنند. این والدین که دوست دارند تقریباً درباره هر چیزی برای کودک تصمیم بگیرند. دائماً در عقاید، تصمیم‌گیری‌ها و انتخاب دوستان مداخله می‌کنند. وقتی آنها ناخشنود هستند محبت خود را دریغ می‌کنند و محبت خود را به اطاعت کودک وابسته و مشروط می‌کنند: “تنها وقتی دوستت دارم که مطابق خواسته‌های من رفتار کنی! “

آنها توقعات زیادی نیز دارند که با توانایی‌های در حال رشد کودک متناسب نیست. کودکانی که در معرض کنترل روانشناختی قرار می‌گیرند مشکلات سازگاری دارند که رفتارهای پرخاشگرانه اضطراب کناره گیری و سرپیچی را شامل می‌شود.

والدین کنترل‌کننده، همان‌هایی که اغلب به فرزند خود کمک می‌کنند یا برای او تصمیم می‌گیرند، احساس بی‌کفایتی را به کودکان انتقال می‌دهند. داشتن والدینی که به طور مکرر نظر منفی درباره کودک دارند و اهانت می‌کنند نیز با عزت نفس پایین ارتباط دارد. کودکانی که در معرض چنین شیوه فرزند پروری قرار دارند به اطمینان‌دهی مداوم نیاز دارند و خیلی از آنها برای تأیید احساس ارزشمندی خود به غریبه‌ها و همسالان خویش متکی هستند. عامل خطری برای مشکلات سازگاری از جمله پرخاشگری و رفتار ضد اجتماعی.

سبک فرزند پروری آسان گیر

روش رایج دیگری در تربیت و الگوی رفتاری والدین با کودکان، روش آسان گیر است.در این سبک فرزند پروری کنترل بر روی کودکان بسیار کم است و به آنها اجازه می‌دهد در هر سنی که باشند خودشان تصمیم بگیرند. حتی اگر هنوز قادر به انجام این کار نباشند. به عنوان مثال، در این خانواده، فرزندان در سنین 12 یا 13 سالگی وارد روابط عاطفی با جنس مخالف می‌شوند و خانواده آسان گیر، کودک را در این امر آزاد گذاشته و به او کمکی برای تصمیم گیری نمی‌کند.

 فرزندان آنها می‌توانند هر وقت که بخواهند غذا بخورند و بخوابند و هر مقدار که دوست داشته باشند تلویزیون تماشا کنند. آنها مجبور نیستند طرز رفتار خوب را یاد بگیرند یا کارهای خانه را انجام دهند. گرچه برخی از والدین آسان گیر واقعاً به این روش اعتقاد دارند، اما بسیاری دیگر به توانایی خود در تأثیرگذاشتن در رفتار فرزند خویش اطمینان ندارند و خود عزت نفس پایینی دارند.

فرزندان والدین آسان گیر، تکانشی، سرکش و نافرمان هستند. در مقایسه با کودکانی که والدین آنها کنترل بیشتری اعمال می‌کنند آنها نیز بیش از حد پرتوقع و به بزرگ‌ترها وابسته هستند و در تکالیف استقامت کمتری نشان می‌دهند. رابطه بین تربیت آسان گیر و رفتار وابسته در مورد پسرها بسیار نیرومند است.

سبک فرزند پروری بی‌اعتنا

سبک فرزند پروری بی اعتنا پذیرش و روابط خوب کم را با کنترل کم و بی تفاوتی کلی نسبت به استقلال دادن، ترکیب می‌کند.

 این والدین اغلب از لحاظ هیجانی جدا افتاده و افسرده‌اند. به قدری غرق در استرس خانوادگی هستند که وقت و انرژی کمی برای فرزندان دارند. تربیت بی اعتنا در حالت افراطی نوعی بدرفتاری با کودک است که “غفلت “نامیده می‌شود.

در صورتی که این نوع تربیت زود هنگام شروع شده باشد تقریباً تمام جنبه‌های رشد از جمله سبک دلبستگی، شناخت و مهارت‌های هیجانی و اجتماعی را مختل می‌کند. حتی در صورتی که بی اعتنایی والدین چندان شدید نباشد کودکان و نوجوانان این گونه والدین مشکلات متعددی دارند. از جمله خود تنظیمی هیجانی ضعیف، مشکلات پیشرفت تحصیلی، افسردگی، خشم و رفتار ضد اجتماعی.

فرزند پروری مقتدرانه

 روش فرزند پروری مقتدرانه موفق‌ترین سبک فرزند پروری است. این روش پذیرش و روابط نزدیک، روش‌های کنترل سازگارانه و استقلال دادن مناسب را شامل می‌شود.

 والدین مقتدر، صمیمی و دلسوز و نسبت به نیازهای کودکان حساس هستند. آنها رابطه والد – کودک لذت بخش و از لحاظ هیجانی خوشنود کننده‌ای را برقرار می‌کنند که کودک را به سمت ارتباط نزدیک می‌کشاند.

والدین مقتدر در عین حال کنترل قاطع و معقولی را اعمال می‌کنند. آنها روی رفتار پخته تأکید دارند و برای انتظارات خود دلیل می‌آورند. والدین مقتدر “به تدریج” استقلال مناسب به کودک داده و به او اجازه می‌دهند در زمینه‌هایی که آمادگی دارد، تصمیماتی بگیرد.

تربیت مقتدرانه در طول دوره کودکی و نوجوانی با چند جنبه از شایستگی کودک ارتباط دارد. خوش‌خلقی، خویشتن داری، استقامت در تکلیف، همکاری، عزت نفس بالا، پختگی اجتماعی و اخلاقی و عملکرد تحصیلی مطلوب از دست آوردهای این سبک فرزند پروری است.

چه چیزی روش فرزند پروری مقتدرانه را کارآمد می‌سازد؟

پژوهش طولی نشان می‌دهد که سبک فرزند پروری مقتدرانه به پختگی کودکان دارای خلق و خوی متفاوت کمک می‌کند. نوعی روش مقتدرانه که در آن والدین کنترل نیرومندی را بر رفتار کودک اعمال می‌کنند، رهنمودی هستند، ولی مجبور کننده نیستند. این روش دموکراتیک، نتایج بلندمدت مطلوبی به بار می‌آورد.

روش فرزند پروری مقتدرانه موقعیتی هیجانی را برای تأثیر مثبت والدین به شیوه‌های زیر به بار می‌آورد:

• والدین صمیمی و دلسوز که از معیارهایی که برای فرزندان خود تعیین می‌کنند اطمینان دارند، الگوهایی برای رفتار کنترل شده و اطمینان بخش می‌شوند
• کودکان از کنترلی که منصفانه و معقول و بدون توهین و خودسرانه باشد بیشتر پیروی کرده و آن را درونی می‌کنند.
• والدین مقتدر توقعاتی از فرزندان خود دارند و استقلالی به آنها می‌دهند که با توانایی کودکان در پذیرش مسئولیت رفتارشان متناسب هستند.
•  این والدین به فرزندان خود اجازه می‌دهند تا بفهمند افراد شایسته‌ای هستند که می‌توانند خودشان کارهایی را با موفقیت انجام دهند و به این طریق به عزت نفس بالا و پختگی شناختی و اجتماعی آنها کمک می‌کنند.
• جنبه‌های حمایت کننده رفتار مقتدرانه از جمله پذیرش، روابط خوب و کنترل منطقی والدین به کودکان کمک می‌کند تا از تأثیرات منفی استرس و فقر خانوادگی در امان بمانند.

 خلاصه‌ای از ویژگی‌های روش‌های فرزند پروری

روش فرزند پروری	پذیرش و روابط نزدیک	کنترل	استقلال دادن
مقتدرانه	صمیمی، پذیرا و دلسوز و نسبت به نیازهای کودک حساس است.	توقع معقولی برای پختگی دارد و همواره آن را تقویت کرده و توضیح می‌دهد.	به کودک اجازه می‌دهد مطابق با آمادگی خود تصمیم بگیرد. کودک را به ابراز افکار، احساسات ترغیب می‌کند. وقتی والد و کودک اختلاف نظر دارند تصمیم‌گیری مشترک صورت می‌گیرد.
مستبدانه	سرد و دلسرد کننده است و مرتباً کودک را خوار و کوچک می‌کند.	توقعات را با استفاده از فشار و تنبیه اعمال می‌کند. اغلب از کنترل روانشناختی استفاده می‌کند. محبت را دریغ می‌کند و مزاحم فردیت کودک می‌شود.	برای کودک تصمیم‌گیری می‌کند. به ندرت به نقطه نظر کودک گوش می‌دهد.
آسان گیر	صمیمی ولی سهل گیر یا بی‌توجه است	توقعات کمی دارد یا اصلاً. ندارد.	به کودک اجازه می‌دهد قبل از اینکه آمادگی داشته باشد تصمیمات زیادی بگیرد.
بی اعتنا	از لحاظ هیجانی کناره‌گیر و جدا است.	توقعات کمی دارد و یا اصلاً ندارد.	نسبت به تصمیم گیری و نقطه‌نظر کودک بی‌تفاوت است.

آشنایی با سبک فرزند پروری ناسالم

بدرفتاری با کودک، ویژگی اصلی یک سبک فرزند پروری ناسالم است. قدمت بدرفتاری با کودک به قدمت تاریخ انسان است. اما فقط اخیراً همه قبول کرده‌اند که این مشکل وجود دارد و پژوهشگران سعی کرده‌اند علت آن را شناسایی کنند. بدرفتاری والدین می‌تواند انواع و اشکال متفاوت داشته باشد که عدم آگاهی از آن به فرزند آسیب می‌رساند. در ادامه به مهم‌ترین ویژگی‌های سبک فرزند پروری ناسالم می‌پردازیم.

بدرفتاری جسمانی

حمله به کودکان مانند لگد زدن، گاز گرفتن، تکان دادن، مشت زدن یا چاقوکشی که جراحت جسمانی وارد می‌کند.

بدرفتاری جنسی

 نوازش کردن، آمیزش جنسی، عورت نمایی، بهره‌کشی تجاری از طریق روسپیگری یا تولید هرزه نگاری و شکل‌های دیگر بهره کشی.

غفلت

برآورده نکردن نیازهای اساسی کودک به غذا، پوشاک، مراقبت پزشکی یا سرپرستی.

بد رفتاری هیجانی

اعمالی که می‌توانند اختلالات روانی و رفتاری جدی ایجاد کنند از جمله انزوای اجتماعی، درخواست‌های نامعقول مکرر، تمسخر، تحقیر، ارعاب یا به وحشت انداختن.

متأسفانه، بیش از ۸۰ درصد بدرفتاری‌ها توسط والدین صورت می‌گیرد و بقیه را مسئولان مدرسه و بزرگسالان دیگر مرتکب می‌شوند.

در هر نوع سبک فرزند پروری مادران بیشتر از پدران از کودک غفلت می‌کنند در حالی که پدران بیشتر از مادران از کودک سوء استفاده جنسی می‌کنند. میزان بدرفتاری جسمانی و هیجانی مادران و پدران نسبتاً مشابه است.

علت بدرفتاری با کودک چیست؟

یافته‌های پیشین در سبک فرزند پروری حکایت داشتند که بدرفتاری با کودک به علت آشفتگی روانشناختی بزرگسالان است. با اینکه بدرفتاری با کودک در بین والدین آشفته شایع‌تر است؛ اما والدینی که در کودکی مورد بدرفتاری قرار گرفته‌اند لزوماً بدرفتار نمی‌شوند و حتی والدین بهنجار نیز گاهی به فرزندان خود صدمه می‌زنند.

عوامل مرتبط با بدرفتاری با کودک

عامل	شرح
ویژگی‌های والدین	آشفتگی روانی، سوء مصرف الکل و مواد مخدر، سابقه بدرفتاری در کودکی، اعتقاد به انضباط بدنی شدید، میل به ارضای نیازهای هیجانی برآورده نشده از طریق کودک، انتظارات نامعقول از رفتار کودک، سن پایین والدین، سطح پایین تحصیلات
ویژگی‌های کودک	بچه زودرس یا بسیار بیمار، خلق و خوی دشوار، بی توجهی و بیش فعالی، مشکلات دیگر مربوط به رشد.
ویژگی‌های خانواده	درآمد کم، فقر، بی‌خانمانی، بی ثباتی زناشویی، انزوای اجتماعی، بهره کشی جسمی از مادر توسط شوهر، نقل مکان‌های مکرر، خانواده‌های بزرگ با فرزندانی که فاصله سنی کمی از هم دارند، شرایط زندگی پر مشغله، زندگی خانوادگی آشفته، فقدان شغل ثابت، علائم دیگر استرس زیاد در زندگی
جامعه	جامعه‌ای که با خشونت و انزوای اجتماعی، تعداد کم پارک‌ها و مهدکودک‌ها و برنامه‌های پیش دبستانی و مراکز تفریحی یا موسسات مذهبی که با عنوان حامی خانواده انجام وظیفه کنند، مشخص می‌شود.
فرهنگ	تأیید فشار جسمانی و خشونت به عنوان روش‌هایی برای حل کردن مشکلات

پیامد سبک فرزند پروری ناسالم چیست؟

کودکانی که مورد بدرفتاری قرار می‌گیرند رشد خودتنظیمی هیجانی، همدلی و همدردی، خود پنداره، مهارت‌های اجتماعی و انگیزش تحصیلی را مختل می‌کند و این نشان دهنده رابطه بین سبک‌های فرزند پروری و پیشرفت تحصیلی است.

 به مرور زمان کودکانی که سبک فرزند پروری ناسالمی داشته اند مشکلات سازگاری جدی نشان می‌دهند که شامل نقایص شناختی از جمله بد کارکردی حافظه کوتاه مدت و عملکرد اجرایی معیوب، افسردگی شدید، رفتار پرخاشگرانه، مشکلات با همسالان، سوء مصرف مواد و بزهکاری که تا بزرگسالی ادامه می‌یابد.

پیام‌های تحقیر آمیز والدین که در آنها کودکان مسخره، تحقیر، طرد و یا به وحشت انداخته می‌شوند به عزت نفس پایین، اضطراب زیاد، سرزنش کردن خود، افسردگی و تلاش‌هایی برای خودکشی و همچنین مشکلات روانشناختی شدید منجر می‌شود.

نافرمانی، انگیزش کم و ناپختگی شناختی این کودکان در پیشرفت تحصیلی آنها اختلال ایجاد می‌کند و فرصت‌های آنها را برای موفقیت در زندگی تحلیل می‌برند.

سرانجام اینکه بدرفتاری مکرر با صدمه به دستگاه عصبی مرکزی از جمله فعالیت غیر عادی امواج مغزی، کاهش اندازه قشر مخ و عملکرد ناقص آنها و تولید غیر عادی هورمون استرس یعنی کورتیزول ارتباط دارد.

 

سوالات متداول