زمان تقریبی مطالعه: 13 دقیقه
خداحافظی با والدین برای بسیاری از کودکان آسان نیست و جدا شدن از پدر و مادر حتی برای مدت زمان کوتاهی میتواند در برخی کودکان احساس اضطراب ایجاد کند که به آن اضطراب جدایی گفته میشود. اضطراب جدایی در کودکان یکی از انواع اختلال اضطراب است که میتواند زمینهساز بسیاری از مشکلات برای والدین و خود کودک باشد.
با وجود این که بسیاری از کودکان مشکلی با دور شدن از والدین خود ندارند؛ اما برخی دیگر با احساس این که پدر و مادر در اطراف او نیستند احساس ترس و اضطراب میکنند و با گریه به دنبال پدر یا مادر میگردند. اما اضطراب جدایی در کودکان چیست و چه راهکارهایی برای مقابله با آن وجود دارد؟ ادامه مقاله را بخوانید تا به شما بگوییم.
اضطراب جدایی در کودکان چیست؟
اختلال اضطراب جدایی (SAD) به وضعیتی گفته میشود که در آن کودک هنگام دوری از خانه یا جداشدن از والدین یا یکی از افرادی که کودک به او وابسته است احساس ترس و استرس میکند. در این وضعیت، کودک میترسد که از خانواده خود گم شود یا بدون اعضای خانواده اتفاق بدی برای او رخ دهد. برخی از کودکان حتی با فکر جدایی نیز دچار علائم فیزیکی مانند سردرد یا معده درد میشوند که این علائم ممکن است موجب اختلال در فعالیتهای عادی او مانند رفتن به مدرسه یا بازی با کودکان دیگر شود.
احساس اضطراب تا حد معینی برای همه کودکان و نوجوانان وجود دارد و یک بخش طبیعی از بزرگ شدن است. حتی اضطراب جدایی در کودکان بسیار کوچک طبیعی به شمار میرود. در واقع همه کودکان ۱۸ ماهه تا ۳ ساله اضطراب جدایی دارند که در طی آن از افراد و مکانهای ناآشنا میترسند و تا حدی به والدین خود چسبیدهاند. اما برای تشخیص اختلال، علائم باید شدیدتر باشد و کودک باید حداقل ۴ هفته علائم SAD را نشان دهد تا مشکل به عنوان اختلال اضطراب جدایی در کودک تشخیص داده شود. کودک مبتلا به SAD نگرانیها و ترسهایی در مورد دوری از خانه یا خانواده دارد که برای سن او مناسب نیست.
علائم اختلال اضطراب جدایی در کودکان
علائم اضطراب جدایی در کودکان ممکن است در هر کودک به شکلهای متفاوتی بروز کند. به طور معمول اولین علائم این اختلال در حدود کلاس سوم یا چهارم دیده میشود و میتواند به شکل یک بیماری طولانی مدت در تعطیلات مدرسه مانند تابستان رخ دهد. به طور کلی اختلال اضطراب جدایی طیف وسیعی از علایم را دارد؛ اما شایعترین آنها عبارتند از:
- امتناع از تنها خوابیدن
- کابوسهای تکراری با موضوع جدایی
- نگرانی بیش از حد در هنگام جدا بودن از خانواده
- نگرانی بیش از حد در مورد امنیت یکی از اعضای خانواده
- نگرانی بیش از حد در مورد گم شدن از خانواده
- امتناع از رفتن به مدرسه
- ترس شدید
- معده درد مکرر، سردرد، یا سایر شکایات فیزیکی
- درد یا تنش عضلانی
- نگرانی بیش از حد در مورد ایمنی خود
- نگرانی بیش از حد در مورد یا هنگام خوابیدن دور از خانه
- بسیار چسبنده بودن، حتی زمانی که در خانه هستید
- هراس یا عصبانیت در زمان جدایی از والدین یا مراقبان
- شب ادراری
- عصبانیت یا التماسهای مکرر
علت بروز اختلال اضطراب جدایی در کودکان چیست؟
کارشناسان معتقدند در اضطراب جدایی کودک از والدین هم عوامل بیولوژیکی و هم عوامل محیطی میتوانند مؤثر باشند. به بیان سادهتر، کودک ممکن است تمایل به مضطرب بودن را از والدین خود به ارث ببرد یا به علت عدم تعادل دو ماده شیمیایی در مغز (نوراپی نفرین و سروتونین) دچار اختلالات اضطرابی شود. اضطراب همچنین میتواند یاد گرفته شود، این یعنی کودک میتواند اضطراب و ترس را از اعضای خانواده و دیگران بیاموزد. بروز یک رویداد آسیبزا در زندگی کودک مانند مرگ یکی از عزیزان، تغییر محیط یا بستری شدن در بیمارستان ممکن است زمینههای اختلال اضطراب جدایی را نیز فراهم کند.
از عوامل دیگری که در بروز اختلال SAD نقش دارد باید به والدین بیش از حد محافظهکار اشاره کرد. این نوع از پدر و مادرها، به دلیل ترساندن دائمی کودک از اتفاقات احتمالی و محدود کردن آنها، اجازه نمیدهند تا کودک با مسئولیتهای خود آشنا شود و به نوعی اعتمادبهنفس و عزت نفس او را کاهش میدهند. بدین ترتیب کودک تواناییهای خود را نمیشناسد و از مواجه با مشکلات بدون حمایت والدین ترس و اضطراب دارد.
علاوه بر تأثیر رفتار والدین بر کودک، سبکهای دلبستگی که در نتیجه نوع تربیت کودک شکل میگیرند میتوانند احتمال ابتلا به اختلال اضطراب جدایی در کودکان را افزایش دهند. در صورتی که مادر نتواند به خوبی نیازهای کودک در نخستین سنین زندگی او را تأمین کند، دلبستگی کودک به شکل ناایمن شکل خواهد گرفت. در دسترس نبودن مادر برای تأمین نیاز عاطفی، متغیر بودن رفتار والدین با کودک و جدایی والدین میتواند از عوامل اضطراب جدایی کودک از مادر باشد.
در کودکان مبتلا به اضطراب جدایی، سایر اختلالات اضطرابی مانند اضطراب اجتماعی، حملات پنیک و آگروفوبیا ممکن است دیده شود. این کودکان همچنین در خطر بالاتری از مواجه با افسردگی خواهند بود.
تشخیص اختلال اضطراب جدایی در کودکان
برای بررسی اضطراب جدایی در کودکان، مراجعه به روانپزشک کودک یا روانشناس بالینی به شما کمک میکند تا از وجود این اختلال اطمینان داشته باشید و با راهکارهای مقابلهای آن آشنا شوید. باید بگوییم هیچگونه آزمایش خاصی برای تشخیص این اختلال وجود ندارد؛ اما پزشک ممکن است از آزمایشهای مختلفی مانند آزمایش خون و سایر اقدامات آزمایشگاهی برای رد کردن بیماری جسمی یا عوارض جانبی داروییبه عنوان علت علائم استفاده کند.
پس از این که عوامل جسمانی یا عوارض دارویی به طور کلی رد شد، روانپزشکان و روانشناسان به کمک ابزارهای مصاحبه و ارزیابی ویژه طراحیشده برای ارزیابی یک بیماری روانی کودک به بررسی تشخیص دقیق این اختلال در کودکان میپردازند. پزشک همچنین تشخیص خود را بر اساس گزارش علائم کودک و مشاهده شده از نگرش و رفتار کودک استوار میکند تا در نهایت بتواند تشخیص دقیقی از علائم به دست آورد.
درمان اختلال اضطراب جدایی در کودکان
خبر خوب این است که اختلال اضطراب جدایی در کودکان در موارد خفیف نیاز به درمان پزشکی خاصی ندارد و اغلب درمانها حمایتی خواهند بود. اما در موارد شدیدتر یا زمانی که کودک از رفتن به مدرسه امتناع میکند، ممکن است نیاز به درمان باشد. اهداف درمانی اغلب شامل کاهش اضطراب، ایجاد احساس امنیت و مراقبین و آموزش کودک و خانواده میشود.
درمان شناختی رفتاری که به عنوان نوعی گفتاردرمانی شناخته میشود، شکل اصلی درمان اضطراب جدایی در کودکان به شمار میرود. تمرکز این نوع از درمان بر این موضوع است که به کودک کمک کنیم تا جدا شدن از مراقب خود را بدون اینکه جدایی باعث ناراحتی یا اختلال در عملکرد شود، مدیریت کند. اهداف درمان شناختی تغییر شکل تفکر (شناخت) کودک و مناسبتر شدن نوع رفتار او خواهد بود. خانوادهدرمانی نیز ممکن است در ادامه درمان کمککننده باشد زیرا میتواند به اعضای خانواده آموزش دهد تا در هنگام اضطراب کودک چطور از او حمایت کنند.
در درمان اختلال اضطراب جدایی در کودک برخی داروها مانند داروهای ضدافسردگی یا سایر داروهای ضداضطراب ممکن است در موارد شدید اضطراب تجویز شوند.
برای کاهش اضطراب فرزند، والدین همچنین میتوانند با درمانگر کودک برای درک بهتر تأثیر SAD در زندگی روزمره مشورت کنند. آنها همچنین باید به کودک برای شرکت طبق برنامه در قرار ملاقاتهای درمانی یاری رسانند و در طی درمان او را مورد حمایت کامل خود قرار دهند. بدون شک درمان منظم منجر به نتایج بهتر خواهد شد. شناخت علائم ایجادکننده اضطراب در کودک و آشنایی با تکنیکهای درمانی برای در خانه یا مدرسه نیز میتواند مدتزمان درمان را کوتاهتر و آسانتر کند.
چطور برای کاهش اضطراب از کودک خود حمایت کنیم؟
باید بگوییم درصورتیکه قصد دارید برای مدت زمان کوتاهی از کودک خود دور شوید، نیازی نیست تا احساس عذاب وجدان داشته باشید. در واقع اصلاً دلیلی برای ناراحتی وجود ندارد در عوض شما باید به فرزندتان کمک کنید تا یاد بگیرد که چگونه احساسات خود را بدون شما مدیریت کند. در ادامه به شما پیشنهاداتی ارائه میکنیم تا بهتر بتوانید با اضطراب جدایی در کودکان کنار بیاید.
در مورد کارهایی که بعداً با هم انجام خواهید داد صحبت کنید
یکی از عوامل اصلی که کودکان را هنگام جدایی از والدین مضطرب میکند، ترس از این است که ممکن است دیگر شما را نبینند؛ بنابراین برای این که از ایجاد این احساس جلوگیری کنید و موجب تشدید اختلال اضطراب جدایی در کودکان شوید، میتوانید در مورد برنامههایی که پس از بازگشت خواهید داشت صحبت کنید. برای مثال میتوانید بگویید: «بعد از اینکه کارم تمام شد، میآیم و با هم به زمین بازی میرویم تا کمی تاببازی کنیم.»
جداییهای کوتاه را تمرین کنید و به سمت جداییهای طولانیتر پیش روید
شما میتوانید در حالی که قصد انجام کاری را دارید، فرزندتان را برای مدت کوتاهی به یک دوست یا خویشاوند قابل اعتماد بسپارید و ببینید که چگونه پیش میرود. این کار به کوچولوی شما اجازه میدهد تا کم کم به دور بودن از شما عادت کند.
یک اسباببازی یا پتوی نرم را در اختیار کودک خود بگذارید تا احساس تنهایی را کاهش دهد
اکثر کودکان به یک شی خاص مانند عروسک، ماشین یا حتی پتوی خود علاقه زیادی دارند و آن را رها نمیکنند. برای این که اختلال اضطراب در کودکان خود را کاهش دهید، میتوانید اسباببازی خاص او را در کنارش قرار دهید تا وقتی احساس ناراحتی کرد، خود را آرام کند. در صورتی که کودک شما به وسیله خاصی علاقه ندارد، بهتر است در یکی از وسایل او این حس مثبت را ایجاد کنید.
وقتی کودک میترسد او را آرام کنید
وقتی کودک در کنار شما است، به حرفهای او به دقت گوش دهید. اطمینان حاصل کنید که همیشه با درک و شفقت به سؤالات پاسخ دهید و مراقب باشید که نگرانیهای آنها را بیاهمیت جلوه ندهید. رفتارهای کودک مانند میزان وابستگی او و سروصداهایی که میکند را نیز بشناسید تا در صورت بروز علایم اضطراب جدایی در کودکان آن را تشخیص دهید.
هر مراقب جدید را به تدریج معرفی کنید
در صورتی که پرستار جدیدی برای فرزند خود در نظر دارید، پیش از اینکه فرزندتان را با او تنها بگذارید جلسات کوتاهی را با کودک و پرستار ترتیب دهید. به این ترتیب، زمانی که باید کودک خود را برای مدتی کنار او بگذارید، دیگر احساس غریبگی نخواهند بود.
خداحافظی سریع و مثبتی داشته باشید
خداحافظی نه تنها برای کودک بلکه برای والدین نیز سخت است. تا جایی که میتوانید سعی کنید هنگام خداحافظی آرام و مثبت باشید. لبخند بزنید، به فرزندتان بگویید به زودی او را خواهید دید و رفتن را طولانی نکنید. حفظ این روال به کودک شما کمک میکند تا به خداحافظی عادت کند و بداند که شما همیشه بازمیگردید.
به قولهای خود عمل کنید
زمانی که به کودک قولی میدهید، حتماً به آن عمل کنید. این کار باعث در کودک شما اعتماد و استقلال ایجاد خواهید کرد، زیرا فرزندتان به توانایی خود برای بدون شما بودن اطمینان پیدا میکند. بزرگترین اشتباهی که بسیاری از والدین دچار آن هستند این است که به کودک خود قول میدهند که خیلی زود به دنبال او میروند؛ اما بنا به دلایلی این کار را به تأخیر میاندازند و کودک مجبور میشود تا ساعتها منتظر پدر یا مادر خود بماند. منتظر گذاشتن کودک نه تنها اضطراب جدایی در کودکان را افزایش میدهد، بلکه به اعتماد و اطمینان آنها از بازگشت شما صدمه جدی خواهد زد.
چطور ملاقات خوبی با روانشناس داشته باشیم
شما ممکن است برای درمان اختلال اضطراب در کودکان خود به همراهی و مراجعه به پزشک نیاز داشته باشید؛ اما کودکتان با این امر مخالفت کند. در این نقطه اصلیترین کسی که میتواند مفید باشد خود شما هستید؛ زیرا کودک بیشترین حرفشنوی را از شما دارد. برای این که بتوانید ملاقات مفیدی با روانشناس داشته باشید و کودک خود را برای آمدن قانع کنید، خواندن نکات زیر را به شما توصیه میکنیم:
- دلیل بازدید و اهداف خود را بشناسید و به کودک توضیح دهید.
- قبل از بازدید، سؤالاتی را که باید به آنها پاسخ داده شود را یادداشت کنید.
- در ویزیت، نام تشخیص جدید و هرگونه دارو، درمان یا آزمایش جدید را یادداشت کنید. همچنین هر دستورالعمل جدیدی که پزشک برای فرزندتان میگوید را یادداشت کنید.
- بدانید که چرا یک دارو یا درمان جدید تجویز میشود و چگونه به کودک شما کمک میکند. همچنین بدانید که این دارو چه عوارضی دارد.
- در مورد روشهای دیگر درمان پرسوجو کنید.
- بدانید چرا یک آزمایش یا روش توصیه میشود و نتایج چه معنایی میتواند داشته باشد.
- بدانید که اگر فرزندتان دارو را مصرف نکند یا آزمایش یا روش را انجام ندهد، چه اتفاقی خواهد افتاد.
- اگر فرزندتان قرار ملاقات بعدی دارد، تاریخ، زمان و هدف آن ملاقات را یادداشت کنید.
- راههای ارتباط با مشاور پس از ساعات اداری را بدانید.
سؤالات متداول
وابستگی و ترس ازدستدادن در سنین بالای سه سال در کودکان اگر همراه ترس و اضطراب باشد و اختلال ادامه پیدا کند اختلال اضطراب جدایی نامیده میشود.
ترس از جدایی در سنین پایین و قبل از سه سالگی یکی از فرایندهای رشد کودکان است. اگر این ترس با رشد کودک به طور طبیعی از بین برود مشکلی ندارد. اما اگر این اضطراب بعد از سه سالگی شدیدتر از حد معمول و همراه با حمله پنیک باشد، کودک را دچار کابوس، بیقراری و نگرانی و ترس کند باید درمان شود.
