کم خونی کودکان؛ انواع، راه های تشخیص و گزینه های درمانی آن

زمان تقریبی مطالعه: 16 دقیقه

کم خونی کودکان یک مشکل رایج سلامتی است که باید مورد توجه والدین قرار بگیرد. شایع‌ترین علت کم‌خونی دریافت نکردن عنصر آهن به مقدار کافی است. کودکی که کم خون است گلبول‌های قرمز یا هموگلوبین کافی ندارد. هموگلوبین پروتئینی است که به گلبول‌های قرمز اجازه ‌می‌دهد تا اکسیژن را به سلول‌های دیگر بدن منتقل کنند.

در این مقاله به بررسی همه آنچه باید درباره کم خونی کودک بدانید؛ می‌پردازیم.

بیماری کم خونی کودکان چیست؟

کم خونی زمانی رخ ‌می‌دهد که کودک گلبول‌های قرمز یا هموگلوبین کافی (نوعی پروتئین که به گلبول‌های قرمز خون اجازه ‌می‌دهد اکسیژن را به سلول‌های سراسر بدن حمل کنند) ندارد. کم‌خونی کودکان یک بیماری شایع است که حدود 20 درصد از کودکان را تحت تأثیر قرار ‌می‌دهد.

اما خبر خوب آن است که اکثر انواع کم خونی قابل درمان هستند، هرچند ممکن است مدتی طول بکشد تا علائم از بین بروند؛ بنابراین کودک شما باید دوران نقاهت این بیماری را به آهستگی پشت سر بگذارد.

علل رایج کم خونی کودکان چیست؟

کودک شما ممکن است کم خونی داشته باشد اگر بدن او:

• به اندازه کافی گلبول قرمز تولید نکند.

اگر کودکان آهن یا سایر مواد مغذی کافی در رژیم غذایی معمول خود نداشته باشند، ممکن است این اتفاق بیفتد.

• تعداد زیادی گلبول قرمز از دست داده باشد.

هنگا‌می‌که کودک یک اختلال گلبول قرمز مانند کم خونی داسی شکل را به ارث برده است؛ (زمانی که پروتئینی به نام هموگلوبین در داخل گلبول‌های قرمز خون زنجیره‌هایی را تشکیل ‌می‌دهد که به هم ‌می‌چسبند و باعث ‌می‌شوند گلبول قرمز به شکل هلال ماه یا حرف C در بیاید. سلول داسی‌شکل) گلبول‌های قرمز خون کودک از دست ‌می‌روند. همچنین یک بیماری زمینه‌ای، ممکن است این اتفاق بیفتد.

• گلبول‌های قرمز را از طریق خونریزی از دست داده باشد.

این اتفاق ‌می‌تواند به دلیل از دست دادن خون طولانی مدت (مثلاً در طول یک عمل جراحی) باشد. همچنین گاهی اوقات با دیده شدن خون در مدفوع کودک ‌می‌توان از وجود یک خونریزی داخلی در بدن او مطلع شد. همچنین ممکن است با از دست دادن خون قابل توجهی در زمان خونریزی شدید قاعدگی، این مشکل پیش آید.

انواع کم خونی کودکان

انواع مختلفی از کم خونی وجود دارد که موارد زیر رایج‌ترین آن‌هاست:

کم‌خونی ناشی از فقر آهن در کودکان

زمانی که آهن کافی در خون وجود ندارد، کودک دچار فقر آهن ‌می‌شود. این کم خونی فقر آهن در کودکان از نوع کم خونی اکتسابی در کودکان است و با از بین رفتن فقر آهن، رفع می‌شود.

کم خونی مگالوبلاستیک

این نوع کم خونی کودکان زمانی اتفاق ‌می‌افتد که گلبول‌های قرمز خون به دلیل کمبود اسید فولیک یا ویتامین B-12 بیش از حد بزرگ شود.

کم خونی همولیتیک

در این حالت کم خونی کودکان، گلبول‌های قرمز خون تخریب ‌می‌شوند. (معمولاً به دلیل عفونت جدی یا داروهای خاص)

کم خونی داسی شکل کودک

این مورد یک نوع کم خونی ارثی در کودکان است که طی آن در بدن کودک گلبول‌های قرمز غیرطبیعی شکل ‌می‌گیرد. این کم خونی، همان کم خونی ژنتیکی در کودکان است. شایع‌ترین کم خونی ارثی در کودکان کم خونی داسی شکل است.

کم خونی کولی (تالاسمی)

تالاسمی‌در کودکان شکل ارثی دیگر کم خونی است که گلبول‌های قرمز غیر طبیعی ‌می‌شوند. برای اطلاعات بیشتر در این مورد می‌توانید مقاله تالاسمی در کودکان را مطالعه کنید.

کم‌خونی آپلاستیک

این نوع کم خونی کودکان زمانی رخ می‌دهد که مغز استخوان کودک نتواند سلول‌های خونی بسازد؛ در نتیجه کودک به این کم خونی مبتلا ‌می‌شود.

کدام کودکان بیشتر در معرض خطر کم خونی هستند؟

برخی از عوامل مؤثر در ابتلا به کم خونی در کودکان عبارتند از:

• تولد زودهنگام یا وزن کم هنگام تولد
• زندگی در فقر یا ناتوانی در تهیه غذاهای غنی از آهن
• مصرف شیر گاو در سنین پایین

(کودکان نوپا در صورت مصرف زیاد شیر گاو ممکن است دچار کم خونی فقر آهن شوند)

• رژیم غذایی کم آهن، ویتامین یا مواد معدنی
• جراحی یا تصادف با از دست دادن خون
• عفونت‌ها
• بیماری کلیه یا کبد
• سابقه خانوادگی کم خونی ارثی

چه زمانی باید نگران کم خونی کودکان باشم؟

اگر متوجه شدید که فرزند شما هر یک از علائم کم خونی را دارد؛ با مرکز بهداشت یا پزشک اطفال در میان بگذارید. همچنین چکاپ‌های دوره‌ای کودک را فراموش نکنید.

نکات کلیدی زیر را در مورد کم خونی در اطفال فراموش نکنید:

• کم خونی عبارت است از کاهش تعداد گلبول‌های قرمز خون یا سطح پایین هموگلوبین.
• علل مختلفی برای کم خونی وجود دارد.
• معمولاً برای تشخیص کم‌خونی کودک از تست غربالگری کم خونی کودک استفاده ‌می‌شود.
• اغلب هیچ علامتی وجود ندارد.
• درمان کم‌خونی بستگی به عامل ایجاد آن دارد.

شرایط زیر ‌می‌تواند فرزند شما را در معرض خطر بیشتری برای فقر و کمبود آهن در کودکان قرار دهد:

• بدغذایی
• رژیم گیاهخواری یا وگان
• شرایط پزشکی که از جذب مواد مغذی از جمله بیماری‌های روده‌ای و عفونت‌های مزمن جلوگیری کند.
• کم وزن و نارس بودن نوزاد
• فقر آهن در مادر باردار
• نوشیدن زیاد شیر گاو در کودکی
• قرار گرفتن در معرض سرب (آلودگی هوا)
• ورزش زیاد بدون توجه به تغذیه
• بلوغ زودرس
• عدم دریافت آهن یاری مناسب در سال‌های اولیه شروع پریود

علائم کم خونی در کودکان

شایع‌ترین علائم کم خونی در کودکان عبارتند از:

• افزایش ضربان قلب
• مشکل در نفس کشیدن یا تنگی نفس آنها
• کمبود انرژی، زود خسته شدن
• سرگیجه هنگام ایستادن
• سردرد
• تحریک پذیری
• زبان دردناک و متورم
• زرد شدن چشم‌ها، پوست و دهان
• بزرگ شدن طحال یا بزرگ شدن کبد
• تأخیر در رشد و توسعه
• بهبود ضعیف زخم و بافت

همچنین موارد زیر می‌توانند از علائم کم خونی پنهان در کودکان باشند:

• کبودی زیر چشم
• کبودی بدن
• ریزش مو
• بی اشتهایی در کودکان
• سرگیجه
• تنگی نفس

کم خونی اغلب نشانه بیماری دیگری است و به شکل یک عارضه جانبی بعد از بروز یک بیماری دیگر، بروز پیدا ‌می‌کند. پس اگر به کم خون بودن کودک خود مشکوک هستید، فوراً این موضوع را با پزشک اطفال فرزند خود در میان بگذارید.

تشخیص کم خونی کودکان

پزشک ‌می‌تواند با انجام غربالگری و برخی آزمایشات خون به تشخیص کم خونی کمک کند. پزشکان در حین غربالگری کم خونی کودک اغلب:

درباره علائم کودکتان سؤال می‌پرسند

در مورد رژیم غذایی فرزندتان می‌پرسند

می‌پرسند که آیا یکی از اعضای خانواده کم خونی دارد یا خیر

یک معاینه فیزیکی برای فرزندتان انجام می‌دهند

پزشک شما همچنین ممکن است آزمایش کم خونی کودک انجام دهد و گلبول‌های قرمز را زیر تلسکوپ ببیند تا شکل و اندازه آنها را بررسی کند؛ میزان هموگلوبین و آهن خون را بررسی کند و کم خونی‌های احتمالی را بررسی کند.

ممکن است آزمایشاتی را بر روی مغز استخوان کودک شما نیز انجام شود. (مغز استخوان قسمت اسفنجی داخل استخوان است که در آن سلول‌های خونی ساخته ‌می‌شوند.) در آزمایش مغز استخوان، پزشک یک سوزن را وارد استخوان می‌کند و نمونه کوچکی را برای بررسی در آزمایشگاه برمی‌دارد.

پس از اینکه پزشک متوجه شد که چه چیزی باعث کم خونی کودک شما ‌می‌شود، ‌می‌تواند نسبت به ارائه یک برنامه درمانی اقدام کند.

عوارض احتمالی کم خونی در کودک چیست؟

عوارض کم خونی کودکان به عامل ایجاد آن بستگی دارد. برخی از انواع کم خونی عوارض کمی دارند، اما برخی دیگر دارای عوارض مکرر و مزمن هستند. برخی از کم‌خونی‌ها ممکن است باعث:

مشکلات رشد، درد و تورم مفاصل، نارسایی مغز استخوان و سرطان خون یا سرطان‌های دیگر شوند.

درمان کم خونی در کودکان

روش درمان کم خونی کودکان به علائم، سن، سلامتی و شدت کم خونی کودک شما بستگی دارد.

برخی از انواع کم خونی در کودکان نیازی به درمان ندارند. با این حال، دیگر انواع کم خونی ممکن است به دارو، تزریق خون، جراحی یا پیوند سلول‌های بنیادی نیاز داشته باشد. در برخی موارد، تیم درمان فرزندتان ممکن است شما را به یک هماتولوژیست کودک ارجاع دهد. این فرد یک متخصص درمان اختلالات خونی کودک است.

 شایع‌ترین علت کم خونی کودکان، کمبود آهن در رژیم غذایی آنهاست. برخی از کودکان ممکن است برای کمک به بدن برای ساخت گلبول‌های قرمز بیشتر نیاز به مصرف دارو با آهن داشته باشند. همچنین مصرف بیشتر غذاهای غنی از آهن مانند گوشت، حبوبات و غلات غنی شده بسیار مهم است.

برای مثال کم‌خونی ناشی از عفونت معمولاً زمانی از بین ‌می‌رود که عفونت درمان شود و بدن دوباره سالم شود. برای برخی دیگر از انواع کم خونی در کودکان، ممکن است قبل از شروع درمان، کودک نیاز به مراجعه به متخصص و انجام آزمایشات دیگر داشته باشد.

علت کم خونی کودکان هر چه باشد، فردی که کم خونی شدید دارد ممکن است نیاز به مکمل آهن یا تزریق خون داشته باشد. تزریق خون به این معناست که خون اهدایی که در محلی به نام بانک خون ذخیره ‌می‌شود، و از طریق لوله‌ای که در رگ قرار داده ‌می‌شود، وارد رگ کودک ‌می‌گردد. این کار ممکن است کمی ترسناک به نظر برسد، اما میلیون‌ها کودک و بزرگسال هر سال تزریق خون ‌می‌کنند. انتقال خون سریع‌ترین راه برای رساندن خون برای تأمین اکسیژن تمام سلول‌های بدن است.

کودکان مبتلا به کم خونی ممکن است مجبور شوند برای مدتی عوارض کمبود انرژی بدن را تحمل کنند. اما هنگا‌می‌که بدن آنها شروع به تولید گلبول‌های قرمز خون کافی کند، اکسیژن ‌می‌تواند دوباره به تمام بافت‌های آنها برسد و آنها مقداری از آن انرژی بچه را پس خواهند گرفت!

رایج‌ترین گزینه‌های درمانی برای کم خونی کودکان عبارتند از:

• قطره یا قرص ویتامین و مواد معدنی
• مکمل‌های آهن
• تغییر در رژیم غذایی فرزندتان
• توقف دارویی که باعث کم خونی ‌می‌شود
• دارو
• جراحی برای برداشتن طحال
• انتقال خون
• پیوند سلول‌های بنیادی

درمان کم خونی کودکان با تغذیه درست

در حالت ایده‌آل، بچه‌ها باید آهن و سایر ویتامین‌های موردنیاز بدن خود را از یک رژیم غذایی متعادل و غنی از مواد مغذی دریافت کنند.

اگر کودکان به اندازه کافی غذاهای غنی از آهن مصرف کنند، ممکن است نیازی به مکمل آهن کودک نباشد.

نمونه‌هایی از غذاهای سرشار از آهن عبارتند از:

• گوشت قرمز، از جمله گوشت گاو، گوشت اندام، و جگر
• بوقلمون، گوشت خوک و مرغ
• ماهی
• غلات غنی شده، از جمله بلغور جو دوسر
• سبزیجات با برگ سبز تیره مانند کلم پیچ، کلم بروکلی و اسفناج
• لوبیا
• آلو

با این حال، برخی از کودکان در معرض احتمال بیشتر ابتلا به فقر آهن شدید کودک هستند و ممکن است نیاز به مصرف مکمل داشته باشند.

درمان کم خونی کودک با دارو

سه مکمل اصلی آهن تجویز شده برای بچه‌ها عبارتند از:

• فومارات آهن
• فروس گلوکونات
• سولفات آهن

که شما ‌می‌توانید این مکمل‌های آهن را بدون نسخه تهیه کنید. اما در صورت مشورت با پزشک، او به شما دستورالعمل‌هایی در مورد میزان مصرف و مدت زمان مصرف خواهد داد. پزشک شما همچنین خواهد گفت که آیا فرزندتان نیاز به آزمایش برای سطح آهن دارد یا خیر و بهترین روش درمان کم‌خونی برای فرزند را مشخص خواهد کرد.

فرزند من به چه مکمل مقدار آهن نیاز دارد؟

آهن یک ماده مغذی بسیار مهم برای کودکی است که به سرعت در حال رشد است و نیاز روزانه توصیه شده به آهن بسته به سن متفاوت است.

برای پیشگیری از کم خونی کودکان در منابع آمده است که میزان آهن مورد نیاز کودک شما به شرح زیر است:

1 تا 3 سالگی: 7 میلی گرم در روز

4 تا 8 سال: 10 میلی گرم در روز

9 تا 13 سال: 8 میلی گرم در روز

به خاطر داشته باشید که آهن بیش از حد ‌می‌تواند سمی باشد. کودکان زیر 14 سال نباید بیش از 40 میلی گرم در روز مصرف کنند.

5 نوع بی خطر مکمل آهن برای کودکان

مکمل‌های آهن برای بزرگسالان حاوی آهن بسیار زیادی هستند که نمی‌توان آن‌ها را با خیال راحت به کودکان داد؛ برخی از محصولات تا ۱۰۰ میلی‌گرم را در یک دوز تأمین می‌کنند.

خوشبختانه، مکمل‌های زیادی در قالب قرص‌ها یا دارو‌های مایع موجود است که به طور خاص برای کم‌خونی کودکان خردسال ساخته شده‌اند.

تحت نظارت پزشک خود، مکمل‌های ایمن زیر را امتحان کنید:

قطره خوراکی

مکمل‌های مایع تأثیر خوبی در پیشگیری از کم‌خونی کودکان دارند؛ زیرا بدن ‌می‌تواند آنها را  به راحتی جذب کند و کودک شما مجبور به بلعیدن قرص نخواهد بود.

بطری مکمل آهن کودک معمولاً با یک قطره چکان با علامت‌هایی روی لوله برای نشان دادن سطح دوز ارائه می‌شود که باعث می‌شود به راحتی مایع را مستقیماً به دهان کودکتان بریزید.

این مکمل‌ها عموماً برای کودکان زیر 5 سال تجویز می‌شوند. به‌خاطر داشته باشید که مکمل‌های آهن می‌توانند دندان‌های کودک شما را لکه‌دار کنند، بنابراین حتماً پس از دادن هر مکمل آهن مایع، دندان‌های او را مسواک بزنید.

شربت آهن برای کم خونی کودکان

‌می‌توانید با خیال راحت مقدار شربت را اندازه گیری کنید و دوز کافی از مکمل آهن را با شربت به کودک خود بدهید.

مکمل آهن جویدنی

اگر نمی‌خواهید با اندازه‌گیری مایعات و شربت‌ها سروکار داشته باشید، یک مکمل جویدنی راه‌حل خوبی برای شماست. مکمل‌های جویدنی آهن شیرین هستند و خوردن آن‌ها برای بچه‌ها راحت‌تر از قرص است.

آدامس و پاستیل‌های مکمل آهن

بچه‌ها آدامس‌ها و پاستیل‌های میوه‌ای را به دلیل طعم و شباهتشان به آب نبات دوست دارند.

آدامس‌های مولتی ویتامین در ایران خیلی رایج نیستند. اما هیچ طعم یا رنگ مصنوعی ندارند و می‌توانند انتخاب خوبی برای کودکان بدغذا باشند.

پودر مکمل آهن برای کم خونی کودکان

یک مکمل آهن پودری را ‌می‌توان با غذاهای نرم مورد علاقه کودک مانند اوتمیل جو دوسر، پوره سیب یا ماست مخلوط کرد و این امکان، مکمل‌های پودری را به گزینه‌ای عالی برای کودکان بدغذا تبدیل ‌می‌کند.

پیشگیری از کم خونی در کودکان

اگر کم خونی کودکان شما به کمبود آهن یا کمبود مواد مغذی مربوط ‌می‌شود؛ ‌می‌توانید با اطمینان از اینکه فرزندتان یک رژیم غذایی متعادل ‌می‌خورد، از آن پیشگیری کنید.

– از دادن شیر گاو به نوزاد خودداری کنید.

 برای دادن شیر گاو به نوزادتان صبر کنید تا حداقل ۱۲ماهه شود. مصرف شیر گاو قبل از یک سالگی کودک ‌می‌تواند میزان جذب آهن در روده او را کاهش دهد و ممکن است باعث از دست دادن خون از طریق مدفوع شود.

اگر به کودکتان شیر مادر ‌می‌دهید؛ نوزاد شما حداقل تا 4 ماهگی آهن کافی خواهد داشت. در سن 4 ماهگی، به نوزادانی که با شیر مادر تغذیه می‌شوند مکمل‌های آهن داده می‌شود؛ تا زمانی که به‌اندازه کافی غذاهای غنی از آهن مصرف کنند.

اگر به کودک خود شیرخشک ‌می‌دهید، از شیر خشک غنی شده با آهن استفاده کنید.

– یک رژیم حاوی غذای کمکی غنی از آهن برای فرزند نوپای خود در نظر بگیرید.

شیر می‌تواند باعث شود بچه‌ها احساس سیری کنند؛ ولی آهن کمی ‌دارد. پس بهتر است در شروع مصرف غذاهای کمکی، از غذاهایی که منابع خوبی برای آهن هستند؛ مانند لوبیا، زرده تخم مرغ، ملاس، سیب زمینی، گوجه فرنگی، کشمش و گوشت قرمز استفاده کنید.

سؤالات متداول