دانستنی های مهم درباره کم کاری تیروئید در کودکان

زمان تقریبی مطالعه: 17 دقیقه

ممکن است این موضوع که فرزندتان قد کوتاه‌تر از دوستانش است و به اندازه آن‌ها انرژی ندارد و سرحال نیست، شما را نگران کرده باشد. اگر موارد بالا با علائمی همچون یبوست، خشکی پوست و احساس سرما همراه باشد، احتمال کم کاری تیروئید در کودکان خود را جدی بگیرید.

غده پاپیونی شکل واقع شده در پایه گردن، هورمون‌هایی را تولید می‌کند که برای رشد ذهنی و جسمی کودکان بسیار مهم هستند؛ بنابراین وقتی رشد کودک کند است، کم‌کاری غده تیروئید یکی از دلایل احتمالی است که پزشک در نظر می‌گیرد.

در کم کاری غده تیرویید در کودکان به اندازه کافی هورمون تولید نمی‌شود؛ اما اینکه این عارضه چیست، چه عواملی باعث آن می‌شوند، علائم آن کدامند و چه راهکارهای درمانی دارد، مواردی هستند که در این مطلب به آن‌ها خواهیم پرداخت.

کم کاری تیروئید در کودکان چیست؟

کم کاری تیروئید در کودکان شرایطی است که در آن غده تیروئید که در جلوی گردن قرار گرفته است، به اندازه کافی هورمون‌های تیروئیدی را که وظیفه کنترل متابولیسم کلی و بسیاری از عملکردهای بدن را بر عهده دارند، تولید نمی‌کند.

اگرچه این بیماری اغلب اوقات در بزرگسالی ایجاد می‌شود، اما کم کاری تیروئید مادرزادی می‌تواند کودکان و حتی نوجوانان را هم درگیر کند. از هر 4 هزار تا 5 هزار نوزاد متولد شده، یک نفر به کم کاری تیروئید مبتلا است. در کودکانی که کم کاری تیروئید در آن‌ها تشخیص داده نشده است، ممکن است این بیماری به صورت آهسته رشد کند.

سایر علائم این بیماری شامل سستی، رنگ پریدگی، خشکی و خارش پوست سر، افزایش حساسیت به سرما و یبوست است. اگر این بیماری درمان نشود، ممکن است اثرات مخربی مانند توقف رشد فیزیکی و عقب ماندگی ذهنی را به دنبال داشته باشد.

انواع کم کاری تیروئیدی در کودکان و نوزادان

انواع مختلفی از تیرویید کم کار در کودکان وجود دارد که شامل موارد زیر می‌شوند

کم کاری تیروئید مادرزادی

کم کاری مادرزادی تیروئید زمانی رخ می‌دهد که غده تیروئید قبل از تولد رشد نکرده یا به طور طبیعی عمل نمی‌کند. این یک مشکل شایع است که از هر 2500 تا 3000 نوزاد، یک نفر را مبتلا می‌کند.

عوامل متعددی ازجمله سابقه خانوادگی، معاینه فیزیکی کودک، میزان کم کاری تیروئید کودک در زمان تشخیص و دوره درمان در دو تا سه سال اول زندگی، می‌توانند به پزشک در تشخیص ارثی بودن بیماری و روند درمان آن کمک کنند.

کم کاری تیروئید در کودکان از نوع خود ایمنی

کم کاری اکتسابی تیروئید اغلب توسط یک اختلال خود ایمنی به نام تیروئیدیت لنفوسیتی مزمن ایجاد می‌شود. در این اختلال، سیستم ایمنی کودک به غده تیروئید خودش حمله می‌کند که منجر به آسیب و کاهش عملکرد می‌شود. این اختلال ابتدا توسط پزشک ژاپنی هاکارو هاشیموتو شناخته شد و به همین دلیل اغلب به اسم او تیروئیدیت هاشیموتو شناخته می‌شود.

تیروئیدیت لنفوسیتی مزمن در دخترها بیشتر از پسرها و در نوجوانان بیشتر از کودکان است. افرادی که به سایر اشکال بیماری خود ایمنی مبتلا هستند، بیشتر در معرض خطر ابتلا به تیروئیدیت لنفوسیتی مزمن قرار دارند. به طور کلی حدود 20 تا 30 درصد از دیابتی‌ها به این عارضه دچار می‌شوند. به همین دلیل غربالگری سالیانه برای این عارضه، بخشی از مراقبت‌های معمول دیابت است.

کم کاری تیروئید یاتروژنیک

یاتروژنیک نوع دیگری از کم کاری تیروئید در کودکان است که کودکانی را که غده تیروئید آن‌ها تخریب شده یا از طریق جراحی برداشته شده است درگیر می‌کند. با برداشتن غده تیروئید، بدن دیگر هورمون تیروئید تولید نمی‌کند و منجر به کم کاری تیروئید یاتروژنیک می‌شود.

کم کاری تیروئید مرکزی

کم کاری تیروئید مرکزی زمانی رخ می‌دهد که مغز هورمون محرک تیروئید را تولید نمی‌کند؛ سیگنالی که به غده تیروئید دستور کار می‌دهد. این وضعیت بسیار کمتر از سایر اختلالات مرتبط با غده تیروئید غیرطبیعی است. در کم کاری تیروئید مرکزی، بیشتر بیماران تیروئید نرمال دارند.

علاوه بر هورمون محرک تیروئید پایین، این نوع کم کاری تیروئید در کودکان ممکن است با کمبود سایر هورمون‌ها ازجمله موارد زیر مرتبط باشد.

• هورمون رشد
• هورمون آدرنوکورتیکوتروپیک که غده فوق کلیوی را در هنگام استرس تحریک می‌کند
• هورمون لوتئینه کننده و محرک فولیکول که عملکرد تخمدان و بیضه را کنترل می‌کند
• پرولاکتین که به خانم‌ها در تولید شیر کمک می‌کند
• اکسی توسین که برای زایمان و شیردهی مهم است
• هورمون آنتی دیورتیک که تولید ادرار را کنترل می‌کند

کم کاری تیروئید مرکزی ممکن است به دلیل رشد غیرطبیعی هیپوتالاموس یا غدد هیپوفیز، تروما، تومور یا درمان تومور (جراحی، پرتو) رخ دهد. کم کاری تیروئید مرکزی ممکن است ارثی باشد و پسران و دختران به طور یکسان تحت تأثیر قرار می‌گیرند.

دلایل کم کاری تیروئید در کودکان

کم کاری تیروئید کودکان می‌تواند به دلایل مختلفی رخ دهد از جمله یک اختلال خود ایمنی (بیماری هاشیموتو) که طی آن سیستم ایمنی به اشتباه غده تیروئید خودش را بیگانه می‌شناسد و آن را تخریب می‌کند. در کودکان و نوجوانان، این مورد شایع‌ترین علت کم کاری تیروئید در مقایسه با سایر علل این بیماری است.

بیماری کم کاری تیرویید در کودک می‌تواند مادرزادی باشد (فرزند شما با آن متولد شده باشد) یا با رشد کودک اکتسابی باشد. وقتی غده تیروئید با وجود طبیعی بودن در دوره نوزادی از کار می‌ایستد، کم کاری تیروئید «اکتسابی» نامیده می‌شود.

تیروئیدیت هاشیموتو شایع‌ترین علت کم کاری تیروئید در کودکان، نوجوانان و بزرگسالان است که معمولاً بعد از چند سال اول زندگی ایجاد می‌شود. مشخص نیست که چرا برخی از افراد به تیروئیدیت هاشیموتو مبتلا می‌شوند، اگرچه این وضعیت معمولاً در خانواده‌ها ایجاد می‌شود.

علل کمتر شایع کم کاری تیروئید در کودکان عبارتند از:

• تیروئیدیت؛ التهاب موقت تیروئید که ممکن است در اثر عفونت ویروسی ایجاد شود.
• برداشتن غده تیروئید با جراحی برای درمان گره‌های تیروئید، سرطان تیروئید یا بیماری گریوز.
• پرتو درمانی که تیروئید را از بین می‌برد یا به آن آسیب می‌رساند، ازجمله ید رادیواکتیو برای درمان بیماری گریوز، یا پرتودرمانی در ناحیه گردن که برای درمان بیماری هوچکین، لنفوم یا سایر سرطان‌ها استفاده می‌شود.
• داروهایی مانند لیتیوم، آمیودارون و اکسکاربازپین که می‌توانند از عملکرد غده تیروئید جلوگیری کنند.
• ید بیش از حد یا خیلی کم که می‌تواند از عملکرد طبیعی غده تیروئید جلوگیری کند.
• آسیب غده هیپوفیز. هیپوفیز، غده اصلی در مغز است و به تیروئید می‌گوید که چه مقدار هورمون تولید کند. هنگامی که هیپوفیز آسیب می‌بیند، ممکن است دیگر قادر به تولید هورمون محرک تیروئید (TSH) کافی برای اطمینان از عملکرد طبیعی تیروئید نباشد.

علائم کم کاری تیروئید در کودکان

علائم کم‌کاری تیروئید در نوزادان و کودکان معمولاً تدریجی هستند و ممکن است شبیه به علائم سایر بیماری‌ها یا مشکلات پزشکی باشند. بسیاری از علائم تخصصی نیستند و ممکن است به عنوان بخش‌های عادی زندگی روزمره نادیده گرفته شوند. به همین دلیل این وضعیت ممکن است برای سال‌ها ناشناخته بماند علائم شامل موارد زیر می‌شوند

• کاهش سرعت رشد
• زمان واکنش کندتر
• صورت پف کرده
• دست‌ها و پاهای متورم
• سستی و خواب آلودگی
• یبوست
• عدم تحمل سرما
• خستگی
• پوست سر خشک و خارش‌دار
• قاعدگی شدید در دختران
• افتادگی پلک
• نوسانات خلقی
• صدای خشن
• نبض کند
• گرفتگی عضلات
• نازک شدن ابرو و ریزش آن
• افزایش وزن
• پوست خشک و ضخیم
• بزرگ شدن غده تیروئید (گواتر)

چه کودکانی بیشتر در معرض خطر ابتلا به کم کاری تیروئید قرار دارند

• کودکان دارای یک اختلال کروموزومی مانند سندرم داون، سندرم ویلیامز یا سندرم ترنر
• کودکان دارای یک اختلال خود ایمنی مانند دیابت نوع یک یا بیماری سلیاک
• کودکان دارای ید زیاد یا کم
• کودکان دارای غده تیروئید آسیب دیده
• کودکان پرتو درمانی در سر و گردن
• تولد زودرس

نحوه تشخیص کم ‌کاری تیروئید در کودکان

تشخیص کم کاری تیروئید در کودکان با بررسی تاریخچه پزشکی کودک و معاینه فیزیکی او شروع می‌شود. شایع‌ترین علت کم کاری مادرزادی تیروئید این است که در طول رشد قبل از تولد، غده تیرویید به محل صحیح در یک سوم پایین گردن حرکت نکرده است.

برای تشخیص بیماری‌های تیروئید در اطفال، متخصصان بالینی از تست‌های مختلف استفاده می‌کنند. ازجمله

غربالگری عملکرد تیروئید

غربالگری عملکرد تیرویید نوعی آزمایش خون است که سطح هورمون تیروئید (تیروکسین یا T4) و سطح هورمون محرک تیروئید را اندازه می‌گیرد. کم کاری تیروئید زمانی تشخیص داده می‌شود که سطح هورمون محرک تیروئید بالاتر از حد نرمال و سطح تیروکسین کمتر از حد طبیعی باشد.

مطالعات سطح آنتی بادی ضد تیروئید

آنتی تیروپراکسیداز و آنتی تیروگلوبولین در کم کاری تیروئید خود ایمنی افزایش می‌یابند. برخلاف آنتی‌بادی‌های موجود در بیماری گریوز (نوعی پرکاری تیروئید)، این‌ها هیچ عملکردی ندارند و فقط به عنوان یک شاخص تشخیصی عمل می‌کنند.

سونوگرافی تشخیص کم کاری تیروئید در کودکان

در این روش از امواج اولتراسونیک برای تصویربرداری از تیروئید و غدد لنفاوی کودک استفاده می‌شود. این سونوگرافی کودک را در معرض اشعه قرار نمی‌دهد. در برخی از اشکال کم کاری تیروئید در کودکان، بافت تیروئید ظاهر نامنظمی خواهد داشت و ممکن است مناطقی مانند ندول تیروئید دیده شود. بررسی تخصصی تصاویر توسط یک متخصص غدد اطفال باتجربه مشخص خواهد کرد که آیا این ناحیه مستلزم بررسی بیشتر با آسپیراسیون با سوزن ظریف (FNA) است یا خیر. یا اینکه می‌توان آن را با تکرار سونوگرافی تیروئید دنبال کرد تا مشخص شود آیا FNA نیاز است یا خیر. همچنین می‌توان از سونوگرافی برای اطمینان از اینکه نوزاد مبتلا به کم کاری مادرزادی تیروئید دارای تیروئید طبیعی در محل صحیح است استفاده کرد.

اسکن هسته‌ای تیروئید

اسکن هسته‌ای تیروئید به تعیین میزان جذب ید توسط بافت تیروئید کودک کمک می‌کند. ید یک عنصر اصلی در ساخت هورمون تیروئید است. برای انجام آزمایش تشخیص کم کاری تیروئید در کودکان شما، به آن‌ها مقدار بسیار کمی ید رادیواکتیو داده می‌شود سپس میزان جذب ید (جذب) و الگوی توزیع ید رادیواکتیو در بافت تیروئید (اسکن) اندازه گیری می‌شود. همچنین می‌توان از این آزمایش برای تعیین محل بافت تیروئید برای نوزادان مبتلا به کم کاری مادرزادی تیروئید استفاده کرد.

راهکارهای درمانی کم‌کاری تیروئید در کودک

پزشک کودک با در نظر گرفتن سن، سلامت کلی و سایر عوامل، روش درمانی خاصی را توصیه می‌کند. ممکن است نیاز باشد کودک به متخصص غدد کودکان مراجعه کند.

هدف از درمان برگرداندن سطح هورمون به حالت طبیعی و تحریک رشد و تکامل طبیعی است. درمان کم کاری تیروئید در کودکان ممکن است شامل مصرف هورمون‌های تیروئیدی برای افزایش سطح هورمون‌ها در بدن باشد. کودک تا زمانی که رشد و بلوغش کامل شود باید این هورمون‌ها را مصرف کند. ممکن است لازم باشد برخی از کودکان تا پایان عمر هورمون درمانی را ادامه دهند. پزشک در طول دوره درمان، خون کودک را به طور منظم بررسی می‌کند. این بررسی برای این است که پزشک بفهمد آیا درمان مؤثر بوده یا خیر و روند درمان باید تا چه مدت دیگر ادامه داشته باشد.

درمان جایگزین برای کم کاری تیروئید در کودکان

کودکانی که کم کاری تیروئید آشکار (TSH بالا و T4 پایین) دارند، با جایگزین کردن مقدار هورمونی که تیروئید خود کودک قادر به ساخت آن نیست، درمان می‌شوند. هدف برگرداندن TSH و T4 به محدوده طبیعی و اجرای عملکردهای صحیح بدن است (این روش با نام درمان جایگزین شناخته می‌شود). اکثر بیماران می‌توانند با مصرف قرص لووتیروکسین (فقط T4) یک بار در روز به سطوح طبیعی هورمون تیروئید برسند.

بهترین روش برای کم کاری تیروئید در کودکان،  مصرف قرص لووتیروکسین با معده خالی و حداقل نیم ساعت قبل از غذا است. با این حال مهم‌ترین مورد این است که این دارو هر روز مصرف شود و دوز آن عقب نیفتد در صورت فراموشی یک دوز، به محض یادآوری باید مصرف شود.

لووتیروکسین با برخی داروها تداخل دارد و نباید با آن‌ها مصرف شود. این داروها شامل مکمل‌های کلسیم، آهن و ویتامین‌ها می‌شوند.

تیرویید کم کار در کودکان و نوجوانان و چاقی

کم کاری تیروئید شدید در نوجوانان می‌تواند باعث کاهش متابولیسم و کاهش مصرف کالری شود. با این حال کم کاری تیروئید به ندرت دلیل اضافه وزن یا چاقی است.

با وجود این واقعیت، پزشکان اغلب برای بیماران دارای اضافه وزن، آزمایش‌های عملکرد تیروئید می‌نویسند. این یک عملکرد معقولانه برای کم کاری تیروئید در نوجوانان است علاوه بر این، باید همراه با این آزمایش، آزمایش کلسترول بالا نیز تجویز شود؛ زیرا کم کاری تیروئید با افزایش سطح کلسترول بد (LDL) مرتبط است.

در کودکان دارای اضافه وزن، هورمون محرک تیروئید هم کمی بیشتر می‌شود که به خاطر بیماری تیروئید نیست و دلیلش اضافه وزن است. به عبارت ساده‌تر، اضافه وزن بیشتر از کم کاری تیروئید می‌تواند باعث افزایش هورمون محرک تیروئید شود.

برای تأیید رابطه بین اضافه وزن و افزایش خفیف هورمون محرک تیروئید، پزشک باید افزایش قد کودک را بررسی کند تا ببیند آیا با اضافه وزن، قد به طور طبیعی رشد کرده است یا خیر. اگر رشد قد طبیعی نباشد، ممکن است دلیل افزایش خفیف هورمون محرک تیروئید همان کم کاری تیروئید باشد.

کم کاری تیروئید و تأثیر آن در رفتار کودکان

از آنجا که غده تیروئید به اجرای درست متابولیسم بدن کمک می‌کند، وقتی کودکان بیش از حد معمول یا کمتر از آن هورمون تیروئید تولید کنند، می‌تواند بر فعالیت و رفتار آن‌ها تأثیر بگذارد.

وقتی راه‌های درمان برای کم کاری تیروئید در کودکان را پیش می‌گیرید و هورمونی را که بدن به آن نیاز دارد و به طور معمول می‌سازد، جایگزین می‌کنید، کودکان انرژی بیشتری دریافت می‌کنند و تحرک بیشتری دارند.

طبق مطالعات پزشکی، بیماری کم کاری تیروئید در کودکان باعث افسردگی نمی‌شود، هرچند تحقیقات در این زمینه ادامه دارد؛ اما از آنجایی که هورمون‌های تیروئید مسئول متابولیسم بدن هستند، کودک مبتلا به کم کاری تیروئید ممکن است کمی تنبل به نظر برسد. کمبود انرژی و سایر علائم نیز ممکن است منجر به عملکرد ضعیف او در مدرسه شوند. این علائم معمولاً بعد از شروع مصرف دارو توسط کودک بهبود می‌یابند و سطح هورمون‌ها به محدوده طبیعی باز می‌گردد.

عوارض و خطرات کم کاری تیروئیدی در کودکان و نوزادان

کم کاری تیروئید در کودکان می‌تواند رشد و تکامل طبیعی آن‌ها را تحت تأثیر قرار دهد. کم کاری می‌تواند روی رشد جنسی هم تأثیر بگذارد. در صورت عدم درمان، این وضعیت می‌تواند موارد زیر را به دنبال داشته باشد:

• سطح پایین گلبول‌های قرمز خون (کم خونی)
• دمای پایین بدن
• نارسایی قلبی
• مشکلات سیستم عصبی؛ مانند آی کیو پایین و مشکلاتی در مهارت‌های حرکتی

کمک به زندگی کودک با کم کاری تیروئید

کم کاری تیروئید در کودکان و نوجوانان می‌تواند رشد و تکامل طبیعی آن‌ها را مختل کند. به همین دلیل برای کودک مهم است که درمان را تا بعد از بلوغ ادامه دهد. این کمک می‌کند تا اطمینان حاصل شود که کودک به قد طبیعی خود در بزرگسالی می‌رسد. برخی از کودکان نیازی به ادامه درمان در بزرگسالی ندارند. با پزشک کودک همکاری کنید تا برنامه‌ای مداوم برای مدیریت وضعیت فرزندتان ایجاد کنید.

با رعایت نکات زیر می‌توانید از کودکان مبتلا به کم کاری تیروئید در خانه مراقبت کنید

• از فرزندتان بخواهید داروی هورمون تیروئیدش را هر روز سر ساعت مشخص مصرف کند. بیشتر پزشکان مصرف آن را 30 دقیقه قبل از صبحانه توصیه می‌کنند. کودک شما نباید آن را همراه ویتامین‌ها یا قرص‌های کلسیم یا آهن مصرف کند.
• فرزند خود را سالانه حداقل یک یا دو بار نزد پزشک ببرید تا ویزیت شود. او به آزمایش خون منظم نیاز دارد. با انجام این آزمایش‌ها اطمینان حاصل می‌شود که او مقدار مناسبی از هورمون تیروئید را دریافت کرده است.
• اطمینان حاصل کنید که کودک شما یک رژیم غذایی سالم با کلسیم فراوان دارد. غذاهایی که سرشار از کلسیم هستند عبارتند از شیر، ماست، پنیر و سبزیجات سبز تیره.

راه‌های پیشگیری از کم کاری تیروئید در کودکان

هیچ روشی برای جلوگیری از کم کاری تیروئیدی در خردسالان وجود ندارد، اما در مورد کودکانی که در معرض خطر بالاتری برای مشکلات تیروئیدی قرار دارند، باید در مورد نیاز به ید اضافی با پزشک مشورت شود.

غربالگری برای کم کاری تیروئید در کودکان که علائمی ندارند توصیه نمی‌شود، مگر اینکه عوامل خطر زیر را داشته باشند:

• سابقه بیماری خود ایمنی
• پرتودرمانی قبلی برای سر و گردن
• سابقه خانوادگی مشکلات تیروئیدی
• گواتر
• استفاده از داروهایی که بر عملکرد تیروئید تأثیر می‌گذارند

این دسته از کودکان می‌توانند برای علائم اولیه این بیماری مورد آزمایش قرار بگیرند. اگر آزمایشات مثبت باشد، می‌توانند اقداماتی را برای جلوگیری از پیشرفت بیماری انجام دهند.

هیچ مدرکی مبنی بر اینکه یک رژیم غذایی خاص از کم کاری تیروئید در کودکان جلوگیری می‌کند وجود ندارد و هیچ راهی برای جلوگیری از کم کاری تیروئید در نوزادان و کودکان وجود ندارد، مگر اینکه در منطقه‌ای زندگی کنید که سطح ید در رژیم غذایی پایین است، به عنوان مثال، برخی از مناطق جنوب شرقی آسیا و آفریقا.

سؤالات متداول