زمان تقریبی مطالعه: 12 دقیقه
افت تحصیلی در دانش آموزان یکی از دغدغه‌های اصلی ما والدین از زمانی است که کودکانمان به مدرسه می‌روند.
منظور از افت تحصیلی کاهش عملکرد دانش‌آموزان از سطح رضایت‌بخش به سطح نامطلوب است. افت تحصیلی دانش آموزان به معنای دقیق آن زمانی اتفاق می‌افتد که فاصله قابل‌توجهی بین توان و استعداد بالقوه و توان بالفعل کودک یا نوجوان در فعالیت‌های درسی و پیشرفت تحصیلی مشهود باشد. افت تحصیلی شامل تکرار پایه‌های تحصیلی یک دوره و یا ترک تحصیل پیش از پایان دوره هم می‌شود.
بر اساس مطالعات انجام شده این مشکل هر ساله در حــال افزایش است و بسیاری دانش‌آموزان و حتی دانشجویان نمی‌توانند از پس محتوای آموزشی طراحی و تدوین شده بر آمده و یا آنها را در موعد مقرر به پایان رسانند. زمـانـی ایـن مسـأله تأسف انگیزتر خـواهـد بـود کـه بـدانـيم بسیاری از این افراد توانایی‌های لازم برای کسب موفقیت دارند و موفق نمی‌شوند.
در ادامه به علل، نشانه‌ها، عوارض و راه‌های پیشگیری از افت تحصیلی در دانش‌آموزان اشاره می‌کنیم.
علل اصلی افت تحصیلی در دانش آموزان چیست؟
برای آنکه بتوانیم مشکل افت تحصیل در کودکان مان را حل کنیم یا از بروز آن جلوگیری کنیم ابتدا باید علت آن را بدانیم. به طور کلی، علل افت تحصیلی در دانش آموزان به چهار دسته تقسیم می‌شود:
افت تحصیلی دانش آموزان به علت شرایط فردی دانش آموز
اولین علتی که به سراغ آن می‌رویم مربوط به خود دانش آموز است که شامل عوامل فیزیولوژیکی و جسمی دانش آموز مثل ضعف بینایی و شنوایی و … یا عوامل ذهنی در او می‌شود.
ضعف در بینایی و شنوایی و.. باعث می‌شود کودک نتواند مطالب را به خوبی متوجه شود و همین موضوع باعث بی علاقگی او در فراگیری درس می‌شود.
از جمله عوامل ذهنی و روانی هم که ممکن است دانش‌آموز را نسبت به درس بی علاقه کند می‌توان به میزان هوش، قدرت حافظه و سلامت روانی او اشاره کرد.
همچنین داشتن هدف واقعی و عینی و روشن از تحصیل بسیار مهم است زیرا باعث عدم انگیزش درونی برای تحصیل و مطالعه در دانش‌آموز می‌شود.
افت تحصیلی در دانش آموزان همچنین می‌تواند به علت نداشتن اعتماد به نفس کافی، ضعف اراده در تصمیم‌گیری‌های تحصیلی و مطالعه و اجرا کردن آن تصمیم‌ها، عدم برنامه‌ریزی دقیق از لحاظ زمان و میزان مطالعه روزانه، نداشتن روش مطالعه درست برای درس‌های مختلف نیز باشد.
افت تحصیلی به علت شرایط خانوادگی
دسته دوم عوامل مربوط به افت تحصیلی مربوط به خانواده است. این موارد عبارتند از:
- اختلافات خانوادگی و خانواده آشفته
- تأثیرات منفی ناشی از طلاق بر کودکان (حتی طلاق فیزیکی و روانی والدین)
- وجود نامادری و ناپدری
- اختلاف فرزندان با خانواده مثل لجبازی با والدین
- وابسته و متکی نمودن فرزندان به والدین در امور درسی و تکالیف منزل از دوران ابتدایی
- تحقیر و سرزنش فرزند به خاطر نمرات
- مقایسه نادرست فرزندان با همسن‌های موفق
- تغییرات منفی در شرایط زندگی خانواده مثل ورشکستگی و اعتیاد و …
- تغییر در جهت ارتقای سریع و غیرمترقبه سطح اقتصادی و اجتماعی خانواده
- غافل شدن والدین از فرزندان
تمامی این موارد باعث پایین آمدن اعتماد به نفس دانش‌آموزان و افت تحصیلی در آنان است.
افت تحصیلی در دانش آموزان به علت شرایط موجود در مدرسه
عامل سوم، عامل مربوط به مدرسه هست که شامل گروه همسالان مثل مزاحمت و شوخی‌های نابجا در کلاس درس، رفتارهای نامناسب عوامل اجرایی مدرسه مثل مدیر معاون مشاور و دبیر، جو عمومی حاکم بر مدرسه از لحاظ درسی مثل سخت‌گیری بیش از حد مربیان در دادن نمره به آنها است.
راهکارهایی هست که نظام آموزشی و مدارس باید آن را انجام بدهند تا علاقه دانش آموزان به درس و مدرسه و تمایل آنها به پیشرفت تحصیلی بیشتر شود؛ به طور مثال توجه به این مسئله که در هر کلاس چند دانش آموز باید سر کلاس باشند (طبیعتاً تعدادی کمتر دانش آموزان در یادگیری بهتر آنها نقش مهمی دارد)، استفاده کردن روش‌های ارزیابی مناسب و فراهم‌کردن امکانات آموزشی خوب برای علاقه‌مند کردن دانش آموزان به درس، تغییر در سبک‌های مدیریتی مدارس و استفاده از روش‌های تدریس جدید و همکاری معلمان با والدین می‌تواند در کاهش افت تحصیلی در دانش آموزان موثر باشد.
افت تحصیلی مسئله‌ای است که نباید معلمان و والدین آن را نادیده بگیرند و نادیده‌گرفتن افت تحصیلی در دانش آموزان به‌ویژه در سنین نوجوانی می‌تواند آسیب‌های جبران‌ناپذیری به نوجوانان وارد کند.
تأثیر اجتماع در افت تحصیلی دانش آموزان
آخرین عامل، عامل مربوط به اجتماع است که شامل دوستان ناباب، استفاده نادرست از کلوپ‌های ورزشی و بدنسازی و بیلیارد و … ، استفاده نادرست از کافی‌نت‌ها و گیم‌نت‌ها و گذراندن وقت زیاد در خیابان‌ها و خارج از منزل.
انواع افت تحصیلی در دانش آموزان
افت تحصیلی در مدارس را می‌توان به دو دسته تقسیم کرد:
- افت تحصیلی آشکار که به تعداد آمار مردودی هر پایه و تکرار آن گفته می‌شود.
- افت تحصیلی پنهان که خود به دو دسته تقسیم می‌شود:
- دانش آموزانی که برای جلوگیری از مردود شدن به شیوه‌های مختلف برای گرفتن نمره متوسل می‌شوند که ممکن است ضعف خود را در پایه‌های بالاتر نشان دهد.
- افت تحصیلی پنهان تحت تأثیر فضای مجازی که در زمان کرونا و با مجازی شدن درس‌ها و امتحانات رخ می دهد.
ارتباط مدرسه نرفتن و فرار از مدرسه با افت تحصیلی در دانش آموزان
علت فرار از مدرسه معمولا ترس و دلهره از عدم توانایی در انجام تکالیف، مواجه شدن با چهره آموزگار جدید، آشنا شدن با دوستان و همکلاسی های جدید و مواردی چنین هستند. این مسائل ذهن نوجوانان و کودکان را به خود مشغول می‌کند. همه این معضل‌ها به مرور زمان و پس از سپری شدن هفته‌های اول سال تحصیلی برطرف می‌شوند و نگرانی بابت این موضوع وجود نخواهد داشت؛ اما عده ای از نوجوانان از مدرسه تنفر دارند و برای خود و والدین و مربیانشان مشکل به وجود می‌آورند. شناخت علت و انگیزه این رفتارها بسیار ضروری است. علت‌های مختلف باعث به وجود آمدن این اختلافات رفتاری می‌شوند مثل خانواده‌های از هم گسسته، مردود شدن، ضعیف بودن در پایه تحصیلی، افت ناگهانی تحصیلی که باعث می‌شود به مرور از مدرسه گریزان شوند، بی علاقه بودن به درس و تحصیل، ترس از تنبیه بدنی، بی توجهی والدین، عدم رفاه مالی نوجوان و خانواده، توجه معلم به عده خاصی از شاگردان و تبعیض قائل شدن عواملی هستند که باعث فرار از مدرسه و یا مدرسه نرفتن می‌شود.
تأثیر افسردگی بر افت تحصیلی در دانش آموزان
یکی از مسائل شایع که در دوران کودکی و نوجوانی باعث ضعف و افت تحصیلی در دانش آموزان می‌شود افسردگی است؛ دلیل‌های زیادی در بروز آن نقش دارد و معمولاً باتوجه به چگونگی بروز، شرح‌حال، علائم و وضعیت دانش آموز می‌توان آن را تشخیص داد و برای درمان و رفع آن اقدام کرد.
افت تحصیلی و بازیگوشی کودکان
نتایجی که از تحقیقات به‌دست‌آمده نشان می‌دهد که بین میزان استفاده از بازی‌های رایانه‌ای، نوع بازی‌ها، جنس، سن، رشته‌های تحصیلی و پایگاه اجتماعی دانش آموزان با افت تحصیلی در دانش آموزان رابطه معناداری وجود دارد.
نقش رایانه در زندگی انسان‌ها انکار ناپذیر است و بخش عظیمی از وقت انسان در زندگی به آنها اختصاص داده شده و بازی‌های رایانه‌ای نیز به عنوان زنگ تفریح انسان‌های این عصر به‌ویژه دانش آموزان تبدیل شده‌اند. در این بین جدا از تاثیرات مثبتی که رایانه در انتقال اطلاعات و آشنایی با دنیای پیرامون دانش آموزان و انجام دادن کارهای روزانه دارد، استفاده بیش از اندازه آن نیز می‌تواند تبعات منفی مثل افت تحصیلی را به همراه داشته باشد.
خواب و افت تحصیلی در دانش آموزان
خواب مناسب یکی از مهم‌ترین عوامل تأثیر گذار در تمرکز و موفقیت دانش آموز است و جزو عامل حیاتی بشر است. هوشیاری و تمرکزی که در طول روز نیاز داریم به خواب بستگی دارد و اگر دانش آموز بخواهد یادگیری خوبی در مدرسه تجربه کند باید خواب شبانه خوبی را نیز داشته باشد. کم خوابی و بی خوابی در فرزندان نوجوان مخصوصاً زمانی که وارد سن بلوغ می‌شوند جزء مواردی است که باعث افت تحصیلی می‌شود؛ پس باید به این موضوع دقت کنیم که اگر خواب را مدیریت کنیم فرزندان ما نیز دچار افت تحصیلی نمی‌شوند.
بدخوابی به معنای بیدارشدن بین سطح یک روز و یا به عبارتی دیگر به معنای پراکنده خوابیدن است. بعضی از بچه‌ها در طی شبانه‌روز ۲ تا ۴ بار خواب و بیداری دارند؛ این دانش آموزان باوجود اینکه توانمند هستند اما آن‌قدر تحت فشار و استرس هستند که در یادگیری دچار مشکل می‌شوند و دیگر در کلاس آن هوشیاری لازم را ندارند.
سوالات متدوال
منظور از افت تحصیلی کاهش عملکرد دانش آموز از سطح رضایت‌بخش به سطح نامطلوب است. افت تحصیلی در دانش آموزان شامل تکرار پایه‌های تحصیلی یک دوره و یا ترک تحصیل پیش از پایان دوره هم می‌شود.
به طور کلی اصلی ترین و پر رنگ ترین مسائلی که موجب افت تحصیلی در دانش آموزان می شوند شامل: شرایط فردی دانش آموز، شرایط خانوادگی دانش آموز، شرایط مدرسه و اجتماعی که دانش آموز با آن ارتباط دارد، می باشد.
فقر و مشکلات مالی عواملی است که می‌توان به طریق مختلف بر پیشرفت تحصیلی افراد تأثیر بگذارد. درگیر شدن با مسائل و مشکلات مالی حتی نگرانی‌های مالی باعث کند شدن و ضعیف‌تر شدن عملکرد مغز می‌شود. درگیری ذهنی مرتبط با مسائل مالی درصد آی کیو را ۱۳ درصد کاهش می‌دهد.
افت تحصیلی از آن مشکل‌هایی نیست که می‌شود به راحتی حل کرد و نیاز به زمان دارد و باید با تمرکز بیشتر، تلاش بیشتر، مدیریت زمان، هدف‌گذاری، تنوع در آموزش، داشتن روحیه خوب، روش مطالعه صحیح، و افزایش اعتماد به نفس آن را به‌آرامی حل کرد.
عوامل افت تحصیلی در آموزش غیر حضوری و کرونا این است که نظارت و نگاه و اجبار معلم به صورت حضوری وجود ندارد و دانش آموز در کنار دوستان خود نیست و انگیزه کافی برای تحصیل را ندارد. مدرسه تابستانه برای جبران افت تحصیلی در دوران کرونا پیشنهاد می‌شود.
عوامل افت تحصیلی در آموزش غیر حضوری و کرونا این است که نظارت و نگاه و اجبار معلم به صورت حضوری وجود ندارد و دانش آموز در کنار دوستان خود نیست و انگیزه کافی برای تحصیل را ندارد. مدرسه تابستانه برای جبران افت تحصیلی در دوران کرونا پیشنهاد می‌شود.
با درنظرگرفتن این راهکارها می توان برای جلوگیری از افت تحصیلی در دانش آموزان ابتدایی و راهنمایی و متوسطه اقدام کرد؛ تعامل بین معلم و دانش آموز، افزایش همکاری بین دانش آموزها، تشویق و توسعه یادگیری فعال، افزایش سطح انتظار از دانش آموز، تاکید بر استفاده کردن از زمان، پذیرش استعدادهای مختلف و روش‌های یادگیری آنها.
علت داخلی افت تحصیلی در دانش آموزان مربوط به نظام آموزش و مدرسه است؛ چون مدرسه به‌عنوان دومین کانون رشد و تحول کودک هست می‌تواند نقش خود را به‌صورت سازنده و یا بعضی وقت ها به‌صورت مخرب ایفا کند.
پیشرفت تحصیلی در بین کودکانی که در هفته ۱۰ تا ۱۵ ساعت تلویزیون تماشا می‌کند در بالاترین حد ممکن است (نسبت به کودکانی که کمتر تماشا می‌کنند)؛ همچنین با افزایش ساعت تماشا کردن تلویزیون از ۲۰ تا ۴۰ ساعت در هفته میزان پیشرفت تحصیلی به‌صورت چشمگیری کاهش پیدا می‌کند.
استفاده از تکنولوژی اگر به‌صورت درست باشد می‌تواند باعث پیشرفت تحصیلی گردد؛ اما اگر تکنولوژی به‌صورت درست استفاده نشود و از آن به‌عنوان جستجوی حل‌المسائل و مسائلی از این قبیل استفاده شود موجب پیشرفت نمی‌شود. این موضوع باعث می‌شود ذهن فرد و کند شود و قدرت تفکر را از او می‌گیرد.
