هوش وجودی چیست؟

زمان تقریبی مطالعه: 15 دقیقه

از میان تمام مهارت‌ها، ارزش‌ها و باورهایی که کودکانمان برای پیشرفت در آینده به آن‌ها نیاز دارند، شاید ناشناخته‌ترین آن‌ها هوش وجودی باشد. بسیاری از مردم بدون اینکه در مورد سؤالات بزرگ فکر کنند، شاد و خوشحالی زندگی را ادامه می‌دهند، از صحبت در مورد مرگ و زندگی، دین و معنویت و ماهیت هستی اجتناب می‌کنند، اما افرادی هم هستند که هوش هستی‌گرا یا وجودی بالایی دارند و از صحبت در مورد این موضوعات لذت می‌برند؛ اما اینکه هوش هستی‌گرا چیست و چگونه افراد دارای این هوش را بشناسیم، برخی از مواردی هستند که در ادامه این مطلب به آن‌ها خواهیم پرداخت. با ما همراه باشید.

هوش وجودی چیست؟

هوش وجودی یا هوش هستی‌گرا (Existential intelligence) یکی از هوش‌های چندگانه هاروارد گاردنر است که آن را به کودکان و افرادی که فلسفی فکر می‌کنند نسبت داده است.

هوش هستی‌گرا در واقع تمایلاتی است که موجب می‌شود انسان‌ها به جستجو و طرح سؤال درباره خودشان، خدایشان و جهان هستی بپردازند و در تلاش باشند تا پاسخ‌های مناسبی را برای سؤالاتشان پیدا کنند.

برای همین این افراد مدام از خود می‌پرسند که چرا زندگی می‌کنیم؟ چرا می‌میریم؟ ما از کجا آمده‌ایم؟ قرار است چه اتفاقی برای ما بیفتد؟

 فیلسوفان و الهی‌دانان جزء افرادی هستند که گاردنر آن‌ها را دارای هوش هستی‌گرا بالا می‌داند.

هوش وجودی:

هوش وجودی که به نام‌های هوش فلسفی، هوش هستی‌شناسی، هوش معنوی و هوش متافیزیکی نیز شناخته می‌شود، به توانایی افراد جهت درک ارتباط انسان با موجودات دیگر، تفکر عمیق و کنجکاوی و پرسش درباره معنای مرگ و زندگی، عدالت و برابری و جهان مادی و معنوی گفته می‌شود.

ضرورت تقویت هوش وجودی در کودکان

از بسیاری جهات، هدف از تقویت هوش وجودی در کودک می‌تواند الهام بخشیدن به نسل‌های آینده برای پیشبرد بشریت باشد. توسعه هوش هستی‌گرا جوانان ما یکی از راه‌های مهم برای آگاهی بیشتر آنها از پتانسیل واقعی ما به‌عنوان یک‌گونه و درک تصویر بزرگتی از دنیا است.

 از جمله وارد دیگری که ضرورت تقویت هوش وجودی را توجیه می‌کند می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• افزایش بصیرت
• ایجاد ارتباطات فراتر از بدیهیات
• پرسیدن سؤالات عمیق و متفکرانه
• امکان مشاهده آسان دیدگاه‌های مختلف
• امکان خلاصه‌سازی آسان متون طولانی یا بحث‌ها

کاربرد هوش وجودی در صنعت

مهم‌ترین کاربرد هوش وجودی، توانایی استفاده از ارزش‌های جمعی برای درک دیگران و دنیای اطراف است. افرادی که هوش هستی‌گرای بالایی دارند، معمولاً می‌توانند تصاویر بزرگ را ببینند.

برخی از افراد ممکن است تصور کنند که این نوع هوش فقط به فلسفه بر می‌گردد. اما می‌توان گفت که این هوش یکی از مهم‌ترین نوع هوش در عصر کنونی است.

امروزه ما در دنیایی نامشخص، پیچیده و مبهم زندگی می‌کنیم. در دنیایی که شرکت‌های عصر جدید مانند Uber، Instagram، Airbnb و Netflix می‌توانند یک‌شبه سازمان‌های خطی سنتی مانند Blockbuster و Kodak را مختل کنند.

چون این افراد خطی فکر نمی‌کنند و تفکر تصاعدی دارند، آینده‌نگر و اهل ریسک هستند، دورنمای بزرگی در ذهن دارند و به‌خوبی می‌توانند اجتماعات بزرگ را رهبری کنند و بین کارمندان همدلی ایجاد کنند، می‌توانند رهبران خوبی در عرصه صنعت کنونی باشند.

گاردنر در سال 2006 در کتاب خود با عنوان “هوش‌های چندگانه” بیان می‌کند که:

درحالی‌که مدیران بیشتر با مشکلات عملیاتی روزمره سروکار دارند، وظیفه این یک فرد باهوش هستی‌گرای بالا هدایت کل کشتی است. او باید چشم‌انداز بلندمدت خود را حفظ کند، رفتارهای بازار را در نظر بگیرد، یک‌جهت کلی تعیین کند، منابع خود را باهدف همسو کند و به کارمندان و مشتریان خود الهام بخشد که در هیئت‌مدیره باقی بمانند.

 به‌عبارت‌دیگر، او باید تصویر بزرگ‌تری را ببیند، باید آینده را تصور کند و سازمان را در آن جهت هدایت کند.

ویژگی کودکان باهوش وجودی بالا

• ساعت‌ها به فکر فرو می‌روند و در مورد جنبه‌های مختلف وجود انسان بحث می‌کنند.
• وقتی سؤالی از آن‌ها پرسیده می‌شود ترجیح می‌دهند با دید باز به قضیه نگاه کنند؛ نه با وسواس در مورد جزئیات غیرضروری.
• هنگام تصمیم‌گیری جوانب مختلف را در نظر می‌گیرند و اینکه آن نتایج چگونه بر آن‌ها و دیگران تأثیر می‌گذارد.
• علاقه زیادی به مباحث فلسفی و دینی دارند
• به اخلاق و ارزش‌های اجتماعی علاقه‌مند هستند
• با افرادی دوست می‌شوند که ارزش‌ها و اخلاقیات مشابه داشته باشد
• این سؤال که بعد از مرگ چه اتفاقی می‌افتد و قبل از تولد کجا بوده‌ایم، اغلب اوقات ذهن آن‌ها را درگیر می‌کند.
• دیگران فکر می‌کنند آن‌ها ساکت و عمیق هستند
• جداشدن از افکار و لذت بردن از فعالیت‌های پوچ و بیهوده برای آن‌ها بسیار سخت است.

چگونه هوش وجودی را در کودکان افزایش دهیم

به‌منظور افزایش و تقویت هوش هستی‌گرا در کودکان، به آن‌ها کمک کنید روش‌های زیر را در زندگی روزمره اعمال کنند:

• بازدید از یک رصدخانه نجومی
• داشتن زمان کافی برای رؤیاپردازی کردن
• مدیتیشن
• داشتن دفتر خاطرات رؤیایی
• توسعه مهارت‌های تفکر انتقادی
• مطالعه در مورد فیلسوفان باستان و مدرن
• بحث کردن با دوستان و اعضای خانواده در مورد ایده‌های بزرگ

آموزش هوش وجودی گاردنر

شناسایی و آموزش هوش هستی‌گرا گاردنر بسیار دشوارتر از انواع دیگر هوش است. چند راهکار ساده که می‌توانید این طرز تفکر را در کلاس درس یا خانه ترویج دهید عبارت‌اند از:

• قبل از توضیح درس خلاصه‌ای از آن را بیان کنید تا بچه‌ها با مفهوم و نحوه خلاصه‌نویسی آشنا شوند.
• هر موضوعی را با باز کردن بحثی در مورد ارتباط آن با زندگی در شهر، کشور و سایر کشورها گسترش دهید.
• از بچه‌ها بخواهید برای دروس مختلفی همچون ریاضی، علوم و هنر کاردستی درست کنند تا مفهوم درس عمیق‌تر درک شود.

کتاب مناسب برای تقویت هوش وجودی در کودکان

از بهترین کتاب‌های مناسب کودکان برای تقویت هوش هستی‌گرا می‌توان به موارد زیر اشاره کرد

■ کتاب قصه‌های ماندگار یک سه پرسش اثر جان جی موث

داستان این کتاب در مورد پسر جوانی به نام نیکلای است که برای پیداکردن پاسخ برای سه سؤال چه وقتی بهترین زمان انجام کارهاست؟ چه کسی مهم‌ترین است و کار درستی که باید انجام داد چیست، نزد لاک‌پشت پیر دانایی به نام لئو می‌رود.

■ کتاب شناخت یعنی چه؟ اثر اسکار برنی فیه

این کتاب گزینه مناسبی برای کودکان باهوش وجودی است که سؤالاتی را در مورد خود، زندگی و جهان هستی می‌پرسند. در این کتاب 6 سؤال اساسی مطرح شده است تا کودکان از ظاهر فراتر رفته و ایده‌های خود را بامهارت بکار بگیرند. سؤالات مطرح شده در این کتاب عبارت‌اند از: از کجا می‌دانی جهان وجود دارد؟ آیا باید همه چیز را بدانی؟ آیا فکرکردن مهم است؟ آیا باید برای دانستن به مدرسه بروی؟ فایده تخیل چیست؟ آیا ایده‌های تو مال خود توست؟

■ کتاب مجموعه کودک فیلسوف اثر اسکار برونیفیه

مجموعه کودک فیلسوف کتاب فوق‌العاده دیگری است که به کودکان کمک می‌کند یاد بگیرند چگونه سؤال بپرسند، چگونه فکر کنند و چگونه به جواب برسند. در این کتاب پسر بچه‌ای به نام فیلو به همراه عروسکش، سؤالاتی را از همه می‌پرسند و جواب‌های مختلفی می‌گیرند. از دیگر جلدهای این مجموعه می‌توان به چرا به مدرسه می‌روم، چرا نمی‌توانم هر کاری دلم می‌خواهد بکنم و چرا وجود دارم اشاره کرد.

■ مجموعه فلسفه به زبان ساده

در این مجموعه کتاب نویسنده‌ها پاسخ سؤالات کودکان را نمی‌دهند، بلکه تنها راه‌هایی را برای رسیدن به جواب پیشروی آن‌ها می‌گذارند تا خودشان به جواب صحیح دست پیدا کنند. در ابتدای این کتاب داستانی در مورد کودکان آورده شده است و پس از آن، سؤالی پرسیده می‌شود که کودک باید راجع به آن بحث و فکر کند.

بازی برای تقویت هوش وجودی در کودکان

تقویت هوش هستی‌گرا در کودکان نوپا، پیش‌دبستانی و بچه‌های کلاس اول و دوم کمی سخت است؛ زیرا در این مرحله از رشد، کودکان هنوز به طور کامل قادر به جهان‌بینی نیستند. با موضوعاتی همچون خلاصه کردن، بیان تفاوت‌ها و اهمیت جامعه شروع کنید.

بازی سؤالات بزرگ انجام دهید

چنین بازی ساده‌ای این فرصت را در اختیار بچه‌ها قرار می‌دهد تا عمیقاً در مورد موضوعات پیچیده فکر کنند و دیدگاه‌های مختلف را هنگام گوش‌دادن به پاسخ‌های دوستانشان درک کنند. شما می‌توانید این بازی را به‌عنوان یک خانواده یا به‌عنوان یک کلاس کوچک انجام دهید.

• به‌صورت دایره‌ای بنشینید و یک دفترچه یادداشت و خودکار در دست داشته باشید.
• هر بار یک سؤال بزرگ یا انتقادی از کل گروه بپرسید. سؤالات باید وجودی بوده اما ماهیت بحث‌برانگیز نداشته باشند. سؤالاتی از قبیل چراغ‌ها چگونه روشن می‌شوند؟ چرا می‌خوابیم؟ مسن‌ترین فرد جهان چند سال دارد؟ آیا موجودات فضایی واقعی هستند؟
• پس از اینکه هر یک از کودکان پاسخ سؤالات را پیدا کردند، می‌توانند آن را آرام در گوش شما زمزمه کنند و شما آن را یادداشت کنید. اگر بچه‌ها به‌اندازه کافی بزرگ هستند که بنویسند، از آن‌ها بخواهید پاسخ‌هایشان را روی کاغذ بنویسند.
• بعد از اینکه همه پاسخ دادند، همه آن‌ها را با گروه به اشتراک بگذارید اجازه دهند هر یک از بچه‌ها پاسخ‌های خودشان را بگویند و اگر جواب را فراموش کرده‌اند، بر اساس آنچه در گوش شما زمزمه کرده‌اند، گفته‌هایشان را به یادشان بیاورید.
• تعداد پاسخ‌های متفاوت را یادداشت کنید
• به پاسخ‌هایی که دور از ذهن هستند نیز احترام بگذارید و پاسخ صحیح را مطرح کنید.
• سؤال دیگری بپرسید و حدود 3 سؤال را در جلسه مطرح کنید

حیوانات را نجات دهید

درک اهمیت حیوانات در مقیاس بزرگ‌تر و دیدن اینکه چگونه هر فرد کوچک می‌تواند تأثیر بزرگی بگذارد دو هدف مهم برای این فعالیت است. برای تقویت هوش وجودی، کودکان را در فرایندهای خدمات اجتماعی مشارکت دهید این خدمات می‌توانند شامل موارد زیر شوند:

• یک زیستگاه حیات‌وحش قانونی درست کنید
• از مراکز حیات‌وحش بازدید کنید
• به پارک یا فضای باز نزدیک به محل سکونتتان بروید و با مشارکت بچه‌ها زباله‌ها را جمع کنید
• برای پرندگان یا حتی زنبورهای عسل در طبیعت لانه درست کنید

کتاب‌های زبان‌های دیگر را بخوانید

کودکان برای درک کتاب‌های تصویری که به زبان‌های دیگر نوشته شده است، نیازی به خواندن یا صحبت‌کردن به زبان دیگر را ندارند. به طور منظم از این فعالیت ساده برای کمک به گسترش جهان‌بینی فرزندتان استفاده کنید.

• یک کتاب تصویری از کشور دیگری را انتخاب کنید که به زبان مادری آن کشور نوشته شده باشد. فراتر از کتاب‌های آمریکایی ترجمه شده به زبان‌های دیگر بروید و کتاب‌های کشورهای دیگر را پیدا کنید.
• روزانه زمانی را برای مطالعه چنین کتاب‌هایی با کودکتان اختصاص دهید.
• سؤالاتی را مطرح کنید که به بچه‌ها کمک کند بفهمند تصاویر چه می‌توانند بگویند یا کتاب ممکن است در مورد چه چیزی باشد. سؤالاتی از قبیل اینکه به نظر شما این کتاب مربوط به کدام کشور یا زبان است و ساختار کلمات در مورد آن‌ها به شما چه می‌گویند؟ تصاویر در مورد داستان به شما چه می‌گویند؟ آیا می‌توانید شخصیت اصلی را تشخیص دهید؟
• پس از خواندن هر صفحه مکث کنید و دوباره سؤالاتی مانند بالا را مطرح کنید.
• در پایان کتاب در مورد اینکه چگونه بچه‌ها می‌توانند بفهمند کتاب واقعاً به چه زبانی نوشته شده است و واقعاً چه می‌گوید صحبت کنید.
• فعالیت را با اختصاص یک پروژه انفرادی یا گروهی کوچک گسترش دهید که در آن بچه‌ها باید راهی برای ترجمه کتاب به زبان مادری شما پیدا کنند.

چگونگی آموزش هوش وجودی به کودکان در مدرسه

روش‌های مختلفی وجود دارد که معلمان و دانش‌آموزان می‌توانند هوش هستی‌گرا را در کلاس درس تقویت کنند که از مهم‌ترین آن‌ها می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• بین آموخته‌ها و دنیای خارج از کلاس ارتباط برقرار کنید
• از دانش‌آموزان بخواهید به یک موضوع از دیدگاه‌های مختلف نگاه کنند
• از دانش‌آموزان بخواهید چیزهایی را که در کلاس درس یاد گرفته‌اند خلاصه کنند
• از دانش‌آموزان بخواهید برای افزایش آگاهی بقیه، مطالبی را در کلاس درس کنفرانس دهند

پیشنهاد گاردنر در مورد تقویت هوش وجودی کودکان به معلمان

با استفاده از تست گاردنر می‌توان میزان هوش‌های 8 گانه را سنجید اما ابزاری برای سنجش میزان هوش وجودی وجود ندارد زیرا طبق عقیده گاردنر هوش وجودی یک ویژگی ذاتی در بیشتر کودکان است بنابراین روش تقویت آن برای تمام کودکان یکسان است.

گاردنر، خود، در مورد چگونگی افزایش هوش وجودی راهنمایی می‌کند: ” در هر جامعه‌ای که در آن پرسش‌پذیری قابل تحمل است، کودکان از سنین پایین این پرسش‌های وجودی را مطرح می‌کنند اگرچه همیشه به پاسخ‌ها به دقت گوش نمی‌کنند” شما به عنوان یک معلم می‌توانید دانش‌آموزان را تشویق کنید که به پرسیدن آن سؤالات بزرگ ادامه دهند و سپس به آنها کمک کنید تا پاسخ‌ها را بیابند. این یکی از روش‌هایی است که با آن می‌توان به تقویت هوش وجودی کودکان از همان دوران کودکی پرداخت.

مزایای هوش وجودی در کودکان

هوش هستی‌گرا باعث می‌شود کودکان تصویر بزرگ‌تری را ببینند و بهتر مردم را درک کنند. این امر به‌ویژه در تجارت و روابط آینده آن‌ها بسیار تأثیرگذار است.

افراد دارای هوش هستی‌گرا بصیر و متفکر هستند. آن‌ها تمام توجه و محبت خود را معطوف افراد دیگر، حیوانات و گیاهان می‌کنند.

مشاغل مناسب هوش وجودی برای کودکان

مشاغل مناسب هوش هستی‌گرا برای کودکان عبارت‌اند از:

• روحانی
• مربی مدیتیشن
• مربی یوگا
• سخنران عمومی
• مشاور روانشناسی
• روان درمانگر
• استاد الهیات
• فیلسوف

افراد مشهور باهوش وجودی بالا

تعجبی ندارد که شخصیت‌های مهم تاریخی جزء افرادی باشند که هوش وجودی بالایی دارند؛ ازجمله این افراد می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• سقراط: این فیلسوف مشهور یونانی «روش سقراطی» را ابداع کرد که شامل مطرح‌کردن سؤالات عمیق و سخت، برای دستیابی به درک حقیقت یا رد کردن مواردی است که خلاف حقیقت هستند.
• بودا: از لحاظ ادبی نام بودا در لغت به معنای «فردی است که آگاه و بیدار است». بودا در نپال متولد شد و بین قرن چهارم تا ششم قبل از میلاد در هند تدریس می‌کرد. او بودیسم را تأسیس کرد؛ مذهبی که در مورد جستجوی حقایق والا است.
• عیسی مسیح: بنیان‌گذار یکی از ادیان اصلی جهان یعنی همان مسیحیت است. او وجود خدایی را مطرح کرد که دارای حقیقت ابدی است.
• سنت آگوستین: الهی‌دان مسیحی که بیشتر فلسفه خود را بر آموزه‌های افلاطون، فیلسوف بزرگ یونانی استوار کرد. افلاطون این ایده را مطرح کرد که حقیقتی انتزاعی وجود دارد که بالاتر و کامل‌تر از چیزی است که در دنیای واقعی و ناقص شاهدش هستیم. افلاطون و آگوستین معتقد بودند زندگی باید صرف دنبال‌کردن این حقیقت انتزاعی شود.

ویژگی‌های مشترک همه این افراد علاقه به سؤالات مربوط به زندگی، مرگ و فراتر و همچنین تمایل به خارجی بودن و نشان‌دادن علاقه شدید به جامعه و اطرافیانشان بود.

تست هوش وجودی گاردنر

برای تخمین هوش وجودی می‌توان با انجام هوش گاردنر به تحلیل کلی از آن رسید و میزان آن در کودک را در کنار هوش‌های دیگر بررسی کرد. در واقع بررسی این هوش به‌صورت مجزا در هوش گاردنر امکان‌پذیر نیست.

تفسیر هوش وجودی کودکان

نتیجه اولیه تست هوش گاردنر بر اساس پاسخگویی کامل او به سؤالات و اعداد و آمار مشخص می‌شود و نتیجه حاصل درجه هوش‌های چندگانه را در فرزند شما مشخص می‌کند. 

اما برای اینکه بتوانید از نتیجه به‌دست‌آمده استفاده بهتری ببرید، توصیه می‌شود تفسیر تست هوش درون هوش هستی‌گرا به یک روانشناس حرفه‌ای نشان دهید. روانشناسان با تحلیل پاسخ‌ها و بررسی عوامل تخصصی دیگر، فرایند استعدادیابی کودکان را انجام می‌دهند. 

سؤالات متداول