زمان تقریبی مطالعه: 21 دقیقه
امروزه موسیقی یکی از لذتهای محبوب بشر به حساب میآید. اما درک موسیقی و ریتم در همه افراد یکسان نیست. افرادی که میتوانند آهنگها و ملودیها را به راحتی به خاطر بسپارند، درک درستی از آهنگ و ریتم داشته باشند، میتوانند تفاوتهای بین سطوح موسیقی را تشخیص دهند و به طور کلی از غوطهور شدن در موسیقی لذت میبرند دارای هوش موسیقیایی بالایی هستند. این افراد علاوه بر درک موسیقی میتوانند به تولید آهنگ و موسیقی نیز بپردازند.
هوش موسیقی یکی دیگر از هوشهای چندگانه گاردنر است که شناختن آن در کودک یا آموزش آن باعث رشد بهتر مغز، تقویت قدرت شنیداری، حافظه، تمرکز و… در آنها میشود.
خوشبختانه این هوش، هم استعدادی ذاتی و هم مهارتی آموختنی است و با تمرین و تکرار میتوان آن را در همه افراد تقویت کرد. به همین دلیل برخی از محققان این هوش را به عنوان یک استعداد در نظر میگیرند.
در ادامه در مورد ویژگیها، ضرورت و مزایای این هوش در کودکان بیشتر صحبت میکنیم.
هوش موسیقیایی چیست؟
آیا تا به حال از توانایی کودک خود در نواختن ساز تعجب کردهاید؟ آیا او از شنیدن و ساختن موسیقی لذت میبرد. توانایی تشخیص نت اشتباه را دارد؟ آیا در تشخیص ریتمها، الگوها و زیر و بم در موسیقی خوب عمل میکند؟ آیا متوجه میشوید که وقتی مفاهیم را به شعر تبدیل میکنید، خیلی راحتتر یاد میگیرد؟ اگر چنین است، کودک شما هوش موسیقیایی بالایی دارد.
هوش موسیقیایی به انگلیسی (Musical intelligence) نامیده میشود که به میزان مهارت یک کودک در اجرا، آهنگسازی و درک او از موسیقی و الگوهای موسیقی اختصاص دارد. کودکانی که در این هوش برتر هستند معمولاً از ریتمها و الگوها برای کمک به یادگیری استفاده میکنند.
هوش موسیقیایی:
هوش موسیقیایی به توانایی کودکان در درک، تشخیص، تبدیل و بیان آواها و صداهای آهنگین و انواع فرمهای موسیقی گفته میشود و این افراد معمولاً احساسات و عواطف و هیجانات خود و اطرافیان را با موسیقی برمیانگیزند و میفهمند.
هاوارد گاردنر در کتاب معروفش، «قابهای ذهن»، ویژگیهای اصلی این هوش را حساسیت فرد به زیر و بمی صدا، ملودی، ریتم، صدا و جنبههای احساسی صداها توصیف میکند.
ضرورت تقویت هوش موسیقیایی در کودکان
موسیقی یک ابزار یادگیری بسیار قدرتمند است که شاید مردم از آن بیخبر باشند. شاید برایتان جالب باشد که بدانید موسیقی، حتی قبل از تولد میتواند نقش مهمی در رشد کودک داشته باشد. طبق تحقیقات صورت گرفته موسیقی تأثیر عمدهای بر رشد هوش جنین و آرامش مادر دارد. موسیقی به تغییرات ساختاری در مغز کودک کمک میکند و رشد ماده خاکستری را در مغز افزایش میدهد. از آنجایی که تکامل و رشد هوش از سن ۵ هفتگی جنین رخ میدهد بهتر است از همان زمان او را در معرض شنیدن قرار داد.
موسیقی چیزی است که بیشترین لذت را برای کودکان به ارمغان میآورد. در واقع هر سبکی از موسیقی راهی برای زبان عاطفی است.
همه بچهها از موسیقی لذت میبرند. بنابراین، استفاده از این امکان میتواند به تقویت مهارتهای شناختی آنها کمک کند. نواختن یا نوشتن یک آهنگ یا شعر باعث افزایش خلاقیت در کودک میشود. دامنه تمرکز و توجه او را نیز بهبود میبخشد. علاوه بر این، موسیقی اضطراب را کاهش میدهد و باعث بهبود تعاملات اجتماعی در کودک میشود.
درست مانند ورزش، بازی و رقص، موسیقی به رشد مهارتهای حرکتی کودکان نیز کمک میکند. ساخت موسیقی فراتر از تولید صدا یا کار با انگشتان است. کودکان در موسیقی از گوش و چشم و همچنین عضلات بزرگ و کوچک به طور همزمان استفاده میکنند. این به بدن و ذهن او کمک میکند تا با هم کار کنند.
بنابراین برای همه ما مهم است که هنر موسیقی را تا حدی در زندگی خود بگنجانیم.
نشانهها و ویژگی هوش موسیقیایی در کودکان
کودکان با هوش موسیقی بالا ویژگیهای مشترکی دارند. راه تشخیص هوش موسیقیایی در کودکان توجه به رفتار و علاقهمندی آنان به موسیقی است. چنین افرادی را میتوان به راحتی شناسایی کرد زیرا به نظر میرسد که برخی یا همه مهارتهای عملکردی زیر را دارند:
- این کودکان به راحتی قادر به شنیدن و تشخیص الگوها هستند.
- آنها به ریتم و صدا بسیار حساس هستند. به عنوان مثال به راحتی میتوانند صدای کلارینت را از صدای فلوت تشخیص دهند.
- صحبت کردن و راه رفتن این کودکان ریتمیک است. مثلاً به هنگام کار با دست روی میز ضربات ریتم دار وارد میکنند.
- این کودکان به دنبال الگوهایی در گفتار و زبان هستند. به همین خاطر آنها اطلاعات را به شعر تبدیل میکنند تا بتوانند آن را به حافظه بسپارند.
- تقلید صدا و لحن دیگران برایشان آسان است.
- این کودکان درک زیادی از موسیقی دارند. به سمت صدا کشیده میشوند و به راحتی عبارات و کلمات را در زبانهای خارجی حفظ میکنند.
- آنها از رقصیدن و آواز خواندن لذت میبرند.
- در نواختن چند ساز مهارت دارند
- هوش زبانی آنها تقویت شده است و توانایی به خاطر سپردن آهنگها را دارند
- درک بالایی از ساختار، نت، لحن و ریتم موسیقی دارند.
رابطه مغز انسان با هوش موسیقیایی
مغز انسان متشکل از دو نیمکره چپ و راست است، هرکدام از این دو نیمکره وظایف و تواناییهایی دارند که بر عملکرد انسان تأثیر میگذارند. یکی از تواناییهای نیمکره راست مغز درک صداها، آهنگها و موسیقی است. گاردنر عقیده دارد انسان از زمان تولد استعداد و میل ذاتی به موسیقی، ریتم و آهنگ دارد.
جمعی از موسیقیدانان و روانشناسان نیز اعتقاد دارند موسیقی بر سلامت جسمی و روحی انسانها بسیار تأثیر میگذارد. نتایج تحقیقات اخیر نیز نشان میدهد گوشدادن به موسیقی برای مغز مفید است، بر کیفیت خواب مؤثر است، باعث کاهش استرس و تقویت سیستم ایمنی بدن میشود.
رابطه موسیقی و تربیت کودکان
در تحقیقاتی که اخیراً صورت گرفته، والدین و معلمان به تأثیر موسیقی بر تربیت کودکان اذعان داشتند از نظر آنها کودکانی که در کلاسهای موسیقی حضور داشتند، نسبت به کودکانی که در کلاسهای گروهی شرکت میکردند اضطراب کمتری دارند و مشکلات خود را راحتتر بیان میکنند.
هوش موسیقی قابل آموزش و رشد است و گام اول این مسیر، شناسایی میزان هوش موسیقیایی در کودکان است که با کمک تست هوش موسیقیایی رایگان قابلاجراست.
راهکارهای تقویت هوش موسیقیایی در کودکان چیست؟
حالا که در مورد ضرورت تقویت این هوش در کودکان آگاه شدید شاید سؤال اصلیتان این باشد که چگونه هوش موسیقیایی را در کودکان افزایش دهیم؟
بسیاری از کودکان ما حداقل هوش موسیقی را دارند. در واقع آنها میتوانند با ضرب آهنگ برقصند، یا با استفاده از شعر چیزی یاد بگیرند. اما این هوش مانند هر هوش دیگری نیاز به تقویت شدن دارد که میتوان با انجام موارد زیر آن را در کودکان پرورش داد:
تمرینات مناسب برای تقویت هوش موسیقیایی
هوش موسیقیایی شامل موسیقی، ریتم و قافیه (مانند آنچه در شعر میشنوید) است. اکثر کودکان یادگیری ریتمیک را دوست دارند به همین دلیل است که شعرخوانی در مهد کودک و آهنگهای کودکان بسیار محبوب هستند. استفاده از این امکان در تقویت این هوش و یادگیری کودکان بسیار اثربخش است. به این منظور بهتر است کارهای زیر را همراه کودک خود انجام بدهید:
- به طور منظم به مجموعه موسیقی مناسب کودک گوش دهید
- مرتب شعر بخوانید و شعر گفتن را به او یاد بدهید
- نواختن ساز موسیقی را به یاد بدهید
- یک ساعت در هفته را به گوش دادن به یک سبک موسیقی ناآشنا برای او اختصاص دهید (مانند موسیقی جاز، کلاسیک، پاپ و غیره)
- هنگام بازی کردن، کتاب خواندن، لباس پوشیدن یا غذا خوردن، موسیقی پس زمینه برای کودک بگذارید.
- توجه او را به شنیدن صدا یا ریتمها در پدیدههایی طبیعی مانند صدای پا، آواز پرندگان و حتی ماشین لباسشویی جلب کنید. مثلاً به کودک یاد بدهید که پرندگان را از روی آواز آنها شناسایی کند
- با جمعآوری موسیقیهای ضبطشدهای که در زمانهای مختلف زندگیتان برایتان مهم بوده است، یک مجموعه موسیقی برای او بسازید.
- با وسایل در دسترس برای او صداهای آهنگین ایجاد کنید
- با کودکتان به کنسرت بروید. یکی از مزایای بزرگ رفتن به رویدادهای موسیقی زنده، فرصت کشف صداهای جدید و گسترش دانش موسیقی کودکان است. ناگفته نماند که کنسرتها یک فعالیت خانوادگی عالی برای لذت بردن با هم هستند.
بازی برای تقویت هوش موسیقیایی در کودکان
فعالیتها و بازیهایی برای ارتقا هوش موسیقیایی باید تعاملی باشد تا کودکان بتوانند به فرصتهایی برای خلق موسیقی دست پیدا کنند. به همین منظور باید به آنها اجازه دهید با ابزارهای ساده مانند طبل، تنبور، یا میلههای ریتم، صدا خلق کنند.
یکی از راههای افزایش این توانایی، انجام بازی گوشدادن است. در این بازی باید به کودکان تصاویر اشیاء یا ابزار موسیقی که قبلاً صدای آن را شنیدهاند داده شود. سپس کودک چشم خود را ببند و صدای ضبط شدهای از هر آن یا ساز را پخش کنید تا کودک به صدا گوش دهد. سپس آنها باید جسمی را که آن صدا را ایجاد میکند حدس بزنند. هرکس که بتواند تمامی صداها را بهدرستی تشخیص دهد برنده بازی است.
آواز خواندن گروهی یکی دیگر از فعالیتهای محبوب برای کودکان خردسال است. کودکان با خواندن آهنگها در مورد کلمات یاد میگیرند. نقش موسیقی در این بازی ریتمیک آن است که به کودک کمک کند مفاهیم جدید را بهخاطر بسپارد.
افزودن حرکات به آهنگها میتواند مهارتهای حرکتی کودک را هم درگیر کند. برای این منظور میتوان همراه کودکان تئاتر موزیکال اجرا کرد. نمایشنامهها علاوه بر تقویت هوش کلامی کودک باعث میشوند او در قالب موزیک و بازی مفاهیم بیان شده در داستانها را، آسانتر در ذهن خود ثبت کند و همزمان هوش موسیقی خود را رشد دهد.
آموزش هوش موسیقیایی گاردنر به کودکان زیر 7 سال
یکی از راههای افزایش هوش موسیقیایی آموزش حرفهای موسیقی برای کودکان زیر 5 سال با سبک اُرف است. در این روش آموزشی از سازهای ریتمیک و جذاب مثل سازهای کوبهای یا سازی مثل بلز استفاده میشود.
نام این نظریه برگرفته شده از نام موسیقیدانی آلمانی است که برای اولینبار بیان کرد که سازهای کوبهای خصلتی دارند که برای درآوردن صدای اصلی خیلی نیازمند تکنیک خاصی نیستند و مثل ساز ویلن یا فلوت نیست که اول باید پوزیشن دست و آرشه درست باشد، همینکه ضربه زده شود صدا اتفاق میافتد و نسبت نظم آن ضربه تبدیل میشود به یک الگوی ریتمیکی که برای بچه خوشایند است.
پس اگر به دنبال آموزش مهارت موسیقی به کودکانتان هستید بهتر است آنها را در مراکز تخصصی آموزش به کودکان ثبتنام کنید تا با درک لذت موسیقی عاشق آن شوند.
آموزش هوش موسیقیایی گاردنر به کودکان در مدرسه
مربیان میتوانند در مدرسه صرفنظر از اینکه، دانشآموزی باهوش موسیقی بالا در کلاس وجود دارد یا خیر به تدریس درس با انواع موسیقی بپردازد و یک محیط کلاسی جذاب و صمیمی را به وجود آورد.
یک مربی میتواند هوش موسیقی دانشآموزان خود را با استفاده از روشهای زیر تقویت کند:
- گنجاندن موسیقی در دروس در صورت لزوم
- اجازه دادن به دانشآموزان برای گنجاندن موسیقی در پروژههای مستقل خود
- صحبت در مورد اینکه چه موسیقی در دورههای تاریخی رایج بوده است.
- گذاشتن آهنگهای ملایم برای دانشآموزان در هنگام مطالعه
- ترانه سرایی. به این منظور مربی باید دانشآموزان خود را در گروههای سه یا چهارنفره جفت کند. سپس یک کلمه به گروهها بدهد (مثلاً دوچرخهسواری) و از آنها بخواهد تا در عرض سه دقیقه برای این کلمه شعر بگویند.
- آموزش شمارش با ریتم
- درستکردن جعبه موسیقی: در این بازی مربی باید از دانشآموزان خود بخواهد درحالیکه چشمانشان بسته است در کنار یکدیگر بهصورت دایرهای بایستند. برای شروع بازی روی شانه یک دانشآموز ضربه بزند. از دانشآموز بخواهد که صدایی ریتمیک مانند «دا دُم، دا دُم، دا دُم» بسازد و سپس، یکییکی بر روی شانههای دیگر دانشآموزان ضربه بزند و آنها باید بر آن ریتم بیفزایند. بازی باید تا زمانی ادامه یابد که همه دانشآموزان صدای خود را به ریتم اولیه اضافه کرده باشند.
- ساختن ساز با وسایل موجود در کلاس
کودکان میتوانند با بحث در مورد صداهایی که سازها تولید میکنند، در مورد مقایسه و تضاد آنها با هم چیزهای زیادی بیاموزند.
کتاب هوش موسیقیایی برای کودکان
کتابهای مفیدی وجود دارد که میتواند به معلمان و والدین برای افزایش هوش موسیقیایی در کودکان کمک کنند. از این میان میتوان به موارد زیر اشاره کرد:
- کتاب هوش موسیقیایی و آموزش ریاضی
در این کتاب گیتی شفیعیفنون عملی آموزش ریاضی که مبتنی بر هوش موسیقیایی هستند را مورد بررسی قرار میدهد.
این کتاب چهارفصل دارد که در فصل اول، هوش و عوامل مؤثر بر آن، در فصل دوم، ویژگی افراد با هوش موسیقی و نقش آن در یادگیری درس ریاضی و در فصل سوم به تأثیر موسیقی بر ذهن میپردازد.
در فصل چهارم او، آموزشهایی را بر اساس مهارت موسیقیایی پیشنهاد میدهد که در آن افراد میتوانند با این آموزشها به یادگیری درس ریاضی بپردازند.
- کتاب 340 بازی مؤثر در پرورش هوش کودکان
دومین کتاب، مجموعه 4 جلدی ” 340 بازی مؤثر در پرورش هوش کودکان” است که کتابی کاربردی و جذاب برای پرورش جنبههای مختلف هوش کودکان از جمله هوش موسیقی به شمار میآید.
در این مجموعه بازیهایی باهدف تقویت این هوش هم وجود دارد که به والدین و مربیان کمک میکند از طریق بازیهای انفرادی و جمعی، به پرورش هوش موسیقی در کودکان بپردازند.
کتاب و ابزار مناست جهت تقویت هوش موسیقیایی
مزایا هوش موسیقیایی گاردنر
موسیقی میتواند در بسیاری از زمینهها برای کودکان مفید باشد. تقویت زبان، ریاضیات، تمرکز و مهارتهای اجتماعی از جمله این موارد هستند؛ بنابراین سعی کنید تاحدامکان کودک خود را در معرض موسیقی قرار دهید و از مزایای فراوان آن بهرهمند شوید. از دیگر مزایای تقویت هوش موسیقی در کودک میتوان به موارد زیر اشاره کرد:
- رشد مغز
- تقویت حافظه
- ایجاد توانایی حل مسئله
- بهبود تمرکز
- تنظیم الگوهای خواب
- تقویت مهارتهای اجتماعی و عاطفی در کودکان
- افزایش سطح سیستم ایمنی و کاهش سطح استرس در کودکان
- تقویت مهارتهای شنوایی
- رفع مشکلات گفتاری در کودک
- تقویت مهارتهای ریاضی و تفکری
رابطه هوش موسیقیایی و دیگر هوشهای گاردنر
فعالیتهای موسیقیایی از بسیاری جهات از جمله رشد انگیزشی، حرکتی، بصری، عاطفی و اجتماعی تأثیر زیادی بر رشد کودک دارد. بیشتر کودکان میتوانند با کمک موسیقی چیزهای جدیدی بیاموزند. کودکان با انجام این بازیها میتوانند هوش هیجانی خود را نیز تقویت کنند.
همچنین، موسیقی میتواند یک معلم عالی و منبع سرگرمی برای بچهها باشد. یادگیری نحوه شمارش، نحوه گفتن الفبا و نحوه تلفظ برخی کلمات تنها یکی از آنهاست. کسانی که هوش موسیقیایی بالایی دارند با استفاده از ریتم یا موسیقی خوب یاد میگیرند، از گوشدادن یا خلق موسیقی لذت میبرند، از شعر ریتمیک لذت میبرند و ممکن است با موسیقی در پسزمینه بهتر مطالعه کنند. به همین علت در کنار این هوش، هوش زبانی آنها نیز تقویت میشود.
بنابراین یک گوینده موفق یا یک بازیگر نمایشهای رادیویی را نیز میتوان فردی با هوش موسیقی بالا بهحساب آورد. زیرا او با تشخیص لحن و زیروبمی صدا میتواند یک کاراکتر متفاوت و اثرگذار خلق کند. اینکه او میتواند شنونده را تنها با عنصر صدا و کلمات به عمق داستان ببرد نشانه وجود هوش کلامی و موسیقیایی در اوست.
همچنین آموزش ریتم و موسیقی در کودک باعث تقویت هوش ریاضیاتی او میشود. اگر کودک شما در یادگیری ریاضیات با مشکل روبرو باشد میتوانید برای رفع این مشکل، در فرآیند یادگیری ریاضی از آموزشهای مبتنی بر هوش موسیقیایی کمک بگیرید. استفاده از تکنیک ریتم، آواز و ضربآهنگ و سرود میتواند آموزش را برای کودک آسان و معنادارتر کند.
رفتارهای نادرست با کودکان با هوش موسیقی بالا
درست است که موسیقی برای کودکان مخصوصاً آن دسته از کودکانی که در آن استعداد دارند جذاب است اما رفتار نادرست والدین یا مربیان میتواند آنها را از موسیقی زده کند.
- بهتر است آموزش همراه با بازی باشد و نوتها با داستان و شعر به کودکان آموزش داده شود.
- برای یادگیری به کودک فشار نیاورید و موجب استرس در او نشوید.
- او را با دیگران در یادگیری موسیقی مقایسه نکنید.
- از او انتظار نداشته باشید جلوی دیگران ساز بزند و او را مجبور به این کار نکنید.
- از آموزش اُرف برای آشنایی اولیه کودکان با موسیقی در سن پایین استفاده کنید.
تست هوش موسیقیایی گاردنر
تست هوش گاردنر، یک تست کامل است که تمامی 9 هوش مدنظر گاردنر بر اساس آن سنجیده میشود و هوش غالب فرد مشخص میشود. برای همین سنجش هوش موسیقیایی بهتنهایی امکان نیست. انجام تست هوش موسیقیایی آنلاین رایگان است. در تست هوش گاردنر فرد باید به 80 سؤال پاسخ دهد. تست هوش گاردنر یک ابزار خودارزیابی است و جواب درست یا غلطی وجود ندارد.
تفسیر تست هوش موسیقیایی گاردنر
همانطور که گفتیم تست هوش گاردنر به اندازهگیری میزان هوش 9 گانه در فرد میپردازد. بیشترین امتیازی که هر هوش میتواند کسب کند عدد ۵۰ است. فرد میتواند با مقایسه عدد بهدستآمده زمینه استعدادی خود را در آن هوش بسنجید. مثلاً اگر مجموع نمره او در هوش موسیقیایی کمتر از 20 شود هوش او در این حوزه پایین اگر بین 30 تا 40 شود خوب و اگر بالای 45 باشد هوش بالایی در زمینه موسیقی دارد.
یکی از مزیت های تست هوش و استعدادیابی کودکان این است که فرزندان و والدین آرامش خاطر دارند و با آگاهی می توانند برنامه های آینده را متناسب با علاقه و استعداد فرزندان تنظیم کنند زیرا اگر عدد هوش فرد در یک بخش پایین باشد جای نگرانی نیست زیرا گاردنر معتقد است هوشهای هشتگانه قابل آموزش هستند و هر فرد ممکن است بتواند چند جنبه هوشی را در خود تقویت کند.
افراد مشهور با هوش موسیقیایی
از جمله افرادی که از هوش موسیقی بسیار بالایی برخوردار بودهاند و همه شما آنها را میشناسید میتوان به
شخصیتهای برجستهای چون بتهوون، موتزارت، روحالله خالقی، ولفگانگ، پل مک کارتنی و دیگر چهرههای بارز موسیقی جهان اشاره کرد.
یهودی منوهین، ویولونیست و رهبر ارکستر آمریکایی نیز فرد دیگری با هوش موسیقی بالاست که شرکت در کنسرتهای ارکستر سانفرانسیسکو را در سن 3 سالگی آغاز کرده است. او در دهسالگی به یک مجری بینالمللی تبدیل شده است. گاردنر معتقد است که پیشرفت سریع منوهین در (ویولن) نشان میدهد که او از نظر بیولوژیکی دارای استعدادی فوقالعاده در زمینه موسیقی بوده است.
بتهوون، یکی از بزرگترین آهنگسازان تاریخ است که شاید باورتان نشود که او بسیاری از بهترین آثار خود را پس از ناشنوا شدنش ساخته است. او بیان میکند که نتها را بیشتر بهجای شنیدن در سرخود تصور کرده است. این نشاندهنده هوش موسیقی و فضایی بالای بتهوون است.
مشاغل مناسب هوش موسیقیایی برای کودکان
به نظر هاوارد گاردنر افرادی که دارای این هوش هستند، بیشتر از سایرین، توانایی تشخیص صداهای آهنگین را دارند. در اینجا لیستی از انتخابهای شغلی بالقوه برای کودکان با هوش موسیقی قوی وجود دارد:
- نوازنده
- آهنگساز
- خواننده
- مجری
- نویسنده
- مدیر موسیقی
- معلم موسیقی
- رهبر ارکستر
- هنرمند
- مهندس صدا
اسباب بازی مناسب جهت تقویت هوش فضایی
سؤالات متداول
خوشبختانه میتوان گفت که این استعداد بسیار زودتر از سایر هوشها در کودک کشف میشود. این کودکان میتوانند اصوات دیگران را به خوبی تقلید و الگوهایی معنادار را تولید کنند
وش موسیقیایی برای تقویت هوشهای دیگر گاردنر ضروری، کمککننده و جذاب است. این هوش فراتر از توانایی فرد برای نواختن موسیقی است.
کاربرد اصلی این هوش آنجایی معنا پیدا میکند که میتواند راهی را به کودکان نشان بدهد تا خود را ابراز کنند، خلاقیت خود را شکوفا کنند، الهام بگیرند و روحیه دهند، آرام شوند و استرس و تنش را از بین ببرند.