مراحل و بحران‌های بلوغ پسران چیست؟

زمان تقریبی مطالعه: 17 دقیقه

علائم بلوغ پسران چیست؟

دوران بلوغ پسران مقطع مهمی از زندگی شما و فرزندتان است. با ورود فرزند شما به نوجوانی تغییراتی در او رخ می‌دهد تا به لحاظ جسمی و روانی تبدیل به یک بزرگسال شود. این در حالی که اغلب پسرها از طریق مدرسه، فضای مجازی و همسالانشان درباره بلوغ اطلاعات پراکنده و گاهی نادرستی دریافت می‌کنند. درنتیجه اگر والدین به موقع برای آموزش بلوغ به پسران اقدام کنند و بدانند که بلوغ پسرانه چیست، از بسیاری مشکلات، چالش‌ها و آسیب‌ها کاسته می‌شود. در این مقاله قصد داریم تا به طور اختصاصی به مقوله بلوغ در پسران بپردازیم تا آگاهی والدین در این خصوص افزایش یابد.

سن طبیعی بلوغ پسران بین 16-9 سالگی است. اگرچه در اغلب نوجوانان بلوغ حدود 12 سالگی آغاز می‌شود و تا حوالی 16-15 سالگی پایان می‌یابد. البته رشد پسران پس از این زمان نیز تا حدود 20 سالگی می‌تواند ادامه داشته باشد، اما سرعت آن کمتر خواهد بود.

مراحل بلوغ در پسران به دو شکل روانی و جسمی بروز می‌یابد‌ که به شرح زیر است.

علائم جسمی بلوغ پسران

شروع بلوغ پسران توسط هورمون‌ها کنترل می‌شود. با تأثیر هورمون‌های مغزی به بیضه‌ها، بدن شروع به ترشح تستوسترون و تولید اسپرم می‌کند. همچنین هورمون‌های آندروژن آدرنال از غدد فوق‌کلیوی ترشح می‌شوند. هورمون تستوسترون، اصلی‌ترین هورمون جنسی مردانه است که بسیاری از تغییرات نوجوانی و بلوغ پسران را راه‌اندازی می‌کند.

تشخیص زمان دقیق شروع بلوغ پسران دشوار است. این تغییرات به تدریج و در طول زمان رخ می‌دهند. معمولاً شروع تغییرات بلوغ پسرانه به ترتیب زیر است:

1. بزرگ‌تر شدن بیضه‌ها بدون تغییر اندازه آلت تناسلی به عنوان اولین علامت شروع بلوغ پسران
2. بزرگ‌تر شدن آلت تناسلی بین 13-11 سالگی
3. بزرگ شدن وزیکول‌های تولید اسپرم و پروستات‌
4. رشد موهای بلند و نرم در ناحیه تناسلی و زیر بغل
5. ضخیم و تیره شدن موهای این نواحی و گسترش ناحیه رشد آن‌ها تا ران‌ها و شکم
6. افزایش اندازه بدن (معمولاً دست‌ها و پا‌ها سریع‌تر رشد می‌کنند و نوجوان دست ‌و ‌پا چلفتی به نظر می‌رسد.)
7. جهش رشدی و افزایش ناگهانی قد طی 3-2 سال و ادامه رشد قد تا نهایت 20 سالگی
8. پهن شدن شانه‌ها، افزایش وزن و افزایش حجم و قدرت ماهیچه‌ها و استخوان‌ها، افزایش ظرفیت ریه‌ها
9. ورم کردن موقت یک یا هر دو سینه در نیمی از پسرها (ژنیکوماستی که بین 18-6 ماه طول می‌کشد.)
10. عمیق و بم شدن صدا
11. رشد موهای صورت و سینه و ضخیم شدن موهای دست و پا
12. افزایش چربی و عرق پوست
13. ایجاد آکنه‌های پوستی
14. نعوظ آلت تناسلی حتی بدون وجود تحریکات جنسی
15. تولید اسپرم و ایجاد توانایی بارورسازی
16. وقوع انزال در بیداری یا خواب (احتلام/ گسیل شبانگاهی/ رویای خیس)

لازم به ذکر است که الگو و ترتیب پیدایش علائم در همه افراد لزوماً یکسان نیست. این تفاوت‌ها در الگوی ظهور علائم، امری رایج است.

علائم روانی بلوغ پسران

علاوه بر جسم نوجوانان، شروع بلوغ در پسران باعث برخی تغییرات روانی در او می‌شود که به شرح زیر است:

• رشد توانایی تفکر انتزاعی
• توجه به فلسفه، سیاست و مسائل اجتماعی
• مشغولیت فکری با آینده و تعیین اهداف کوتاه‌مدت و بلند‌مدت
• مقایسه خود با همسالان
• نیاز به کسب کنترل و استقلال از والدین
• گرایش به ایجاد روابط عاشقانه و روابط جنسی
• تأکید بر نیاز به داشتن حریم خصوصی
• تمرکز و توجه به نظر همسالان و کاهش عزت نفس
• اهمیت یافتن محبوبیت و پذیرش در بین همسالان
• فاصله گرفتن و نشان دادن محبت کمتر نسبت به والدین
• کنجکاوی، مخاطره‌جویی و گرایش به تجارب جدید
• احساس سردرگمی درباره اهداف، علائق، هویت و نقش خود
• احساس تناقض بین شناخت خود به عنوان یک کودک یا یک بزرگسال
• احساس غم، ترس، خشم، تحریک‌پذیری، نوسانات خلقی و تکانشگری

نگرانی‌های راجع درباره بلوغ پسران

طی دوران بلوغ پسرانه، ممکن است آن‌ها سؤالات یا نگرانی‌هایی در مورد تغییراتی که در خود مشاهده می‌کنند داشته باشند. برخی از این مسائل عبارتند از:

بوی بد بدن

تغییر در بوی بدن از علائم بلوغ طبیعی پسران است. برای کنترل این مسئله استحمام منظم، نوشیدن آب کافی و استفاده از ضدتعریق‌ها (دئودورانت) کمک‌کننده هستند.

آکنه و جوش‌های صورت و بدن

از جمله انواع بحران نوجوانی و بلوغ پسران می‌توان به بروز آکنه و جوش‌های صورت و بدن اشاره کرد. حفظ بهداشت فردی، استحمام منظم و شستن منظم صورت 2-1 بار در روز با استفاده از پاک‌کننده صورت و آب ولرم به کنترل چربی پوست، بسته نشدن منافذ پوستی، پیشگیری و درمان جوش‌ها کمک می‌کند. در صورت شدید شدن جوش‌ها در صورت یا بدن به متخصص پوست مراجعه کنید. گاهی جوش‌ها نشان‌دهنده وجود سایر مشکلات پزشکی هستند و باید پیگیری شوند.

وضعیت موهای صورت

الگوی رشد موهای صورت تنوع زیادی دارد. موهای صورت برخی ضخیم‌تر و پرپشت‌، و برخی دیگر نازک‌تر و کم‌پشت است. درصورتی‌که نوجوان تمایل به اصلاح صورت خود داشته باشد، والدین باید ابزار و آموزش شیوه صحیح این کار را در اختیار او بگذارند.

اندازه و شکل آلت تناسلی

پسرهای نوجوان باید بدانند که طیف وسیعی از اندازه‌ها و شکل‌های آلت تناسلی وجود دارد که همه آن‌ها طبیعی و سالم هستند. همچنین اینکه بین وضعیت و اندازه بیضه‌ها تفاوت وجود داشته باشد مسئله‌ای طبیعی است.

اندازه پستان‌ها

گاهی ممکن است طی دوران بلوغ پسران سینه‌ها رشد کنند یا یک سینه بزرگ‌تر از دیگری باشد. این مسئله طبیعی است و در اغلب موارد این ورم موقت، ظرف چند ماه از بین می‌رود.

تأثیر بالغ شدن پسر بر اندازه قد

جهش رشد در پسران طی دوران بلوغ متأثر از عوامل زیادی مانند ژنتیک، تغذیه و ورزش است. درنتیجه اگر نوجوان تغذیه و تمرین بدنی منظم داشته باشد، فارغ از میانگین قد جامعه، میزان رشد قد او طبق وراثت او طبیعی خواهد بود. همچنین چون بلوغ دختران زودتر شروع می‌شود، مقایسه کردن قد خود با همسالان دختر ممکن است برای بسیاری از پسران ناامیدکننده باشد. این تفاوت‌ها در سنین بلوغ پسران طبیعی هستند.

نعوظ و انزال

نعوظ می‌تواند خودبه‌خود و بدون تخیلات جنسی یا لمس رخ دهد. همچنین وقوع انزال طی خودارضایی یا در خواب طبیعی است.

خودارضایی در پسران بالغ

کنجکاوی‌های نوجوانان نسبت به تغییرات بدن خود امری طبیعی است، اما انجام خودارضایی به صورت یک عادت وسواس‌گونه و بیش از حد آسیب‌زننده خواهد بود.

افزایش وزن در بلوغ پسران

بسیاری از نوجوانان نسبت به تغییرات وزن خود طی بلوغ بسیار حساس هستند. در صورت شدید شدن این مشغولیت ذهنی، عزت نفس و رضایت بدنی نوجوان افت می‌کند و احتمال ابتلا به اختلالات خوردن، اضطراب و افسردگی افزایش می‌یابد. برای جلوگیری از این مسئله در قدم اول باید ورزش منظم و تغذیه سالم را اولویت قرار داد.

در صورتی که اضافه وزن به دلیل مسائل ژنتیکی یا پزشکی اجتناب‌ناپذیر باشد، باید مراقب سلامت روانی نوجوان بود. حمایت، پذیرش و محبت والدین، مراجعه به روان‌شناس، تحت نظر پزشک بودن و داشتن دوستان و محیط اجتماعی سالم و حامی از عواملی هستند که به نوجوان در حفظ علاقه و پذیرش خود، عزت نفس و جلوگیری از اختلالات روانی ناشی از چاقی کمک می‌کنند.

تغییرات صدا در پسران بالغ

ممکن است تغییرات ناشی از بلوغ پسران صدای آن‌ها را به گونه‌ای تغییر دهد که آن را دوست نداشته باشند یا درباره آن نگران باشند. این خش‌دارتر شدن صدا یا بالعکس، تأخیر در بم شدن صدا در نوجوانی طبیعی است و معمولاً پس از سپری شدن این دوران حل می‌شود.

تکانشگری و نوسانات خلقی

تغییرات شدید و ناگهانی خلق و انجام رفتارهای تکانشی طی بالغ شدن پسر و دختر رایج است. نوجوان باید به مرور و با تمرین، مطالعه و راهنمایی گرفتن در مدیریت عواطف و افکار خود مهارت یابد.

سؤالات درباره هویت جنسیتی خود

برخی نوجوان‌ها ممکن است درباره هویت جنسیتی خود تردیدهایی داشته باشند. در صورت وجود این شرایط اولاً فضای گفت‌وگوی ایمن را باز بگذارید تا فرزندتان به راحتی با شما در این باره صحبت کند و ثانیاً از مشورت روان‌شناسان و پزشکان بهره بگیرید.

بهترین سن بلوغ پسران

بازه سنی بلوغ پسران متأثر از عوامل زیادی خصوصاً ژنتیک آن‌ها است. درصورتی‌که بلوغ زودرس (ایجاد علائم قبل از 9 سالگی) یا دیررس (فقدان ایجاد هرگونه علامت بعد از 14 سالگی) نباشد، جای نگرانی وجود ندارد.

مشکلات دوران بلوغ پسران چیست؟

مراقب علائمی باشید که نشان‌دهنده نیاز نوجوان به کمک هستند. شیوع مشکلات روانی مانند اضطراب، افسردگی و اختلالات خوردن (بی‌اشتهایی عصبی و پرخوری عصبی) در نوجوانی افزایش می‌یابد. در صورت مشاهده علائمی مانند اینکه فرزندتان بسیار غمگین یا مضطرب به نظر می‌رسد، تغییراتی در اشتها یا رژیم غذایی دارد، علاقه خود را به چیزهایی که قبلاً از آنها لذت می‌برد از دست داده است، در مورد آسیب رساندن به خود صحبت می‌کند یا هر تغییر دیگری که شما را نگران می‌کند، حتماً در اولین فرصت به روان‌شناس مراجعه کنید. برای کسب اطلاع دقیق‌تر درباره علائم این اختلالات، به مقالات مربوط به افسردگی در نوجوانان و اضطراب در نوجوانان مراجعه کنید.

نقش والدین در برخورد با بلوغ پسران

برای آنکه دوره نوجوانی هم برای شما به عنوان والد چالش کمتری داشته باشد و هم نوجوان این دوره را با حال بهتری پشت سر بگذرانند رعایت موارد زیر در بلوغ پسران بسیار تأثیرگذار است.

ایجاد فضای ایمن برای پاسخ به سؤالات درباره بلوغ پسران

صحبت کردن درباره تغییرات ناشی از بلوغ در پسران بسیار مهم است. با همدلی در کنار فرزندتان باشید تا به او کمک کنید تا این دوران را راحت‌تر طی کند. اجازه دهید تا فرزندتان مطمئن شود این تغییرات طبیعی هستند. فرصت صمیمیت و گفت‌وگو را با کودک خود باز نگه ‌دارید و از او بخواهید درباره علائم جدیدی که در خود مشاهده می‌کند دقت کند و آن‌ها را با شما نیز در میان بگذارد. همچنین این امکان را در اختیار او بگذارید که در مراجعه‌های چکاپ به پزشک سؤالات خود را با پزشک مطرح کند.

شروع آموزش جنسی

گفت‌وگو و آموزش جنسی را به موقع و متناسب با سن کودک، بدون خجالت یا نگرانی شروع کنید. کودکان و نوجوانان در تلویزیون و فضای مجازی اطلاعات زیادی در مورد مسائل جنسی مشاهده می‌کنند که بسیاری از آن‌ها قابل اطمینان یا مناسب سن آن‌ها نیستند. منتظر نباشید تا آن‌ها با نگرانی و سؤالات زیاد سراغ شما بیایند. گفت‌وگو درباره علائم جسمی و روانی بلوغ و آموزش جنسی را پیش از شروع این دوران آغاز کنید.

پاسخ به سؤالات و رفع نگران‌های فرزندتان درباره علائم بلوغ

نوجوانان ممکن است درباره علائم مختلف خود سؤالات زیادی داشته باشند. مثلاً درباره میزان رشد قد، شکل یا اندازه آلت تناسلی، میزان رشد موهای زائد، جوش‌های صورت، تغییرات خلق و اشتها، علت ورم کردن سینه‌ها و… نگران باشند. شما بایستی با آرامش نگرانی‌های آنها‌ را در این باره رفع کنید. برای ایجاد اطمینان خاطر می‌توانید از کتاب‌ها، مقالات یا گفت‌وگو با پزشک و روان‌شناس استفاده کنید.

کمک به افزایش و بالا نگه‌داشتن عزت‌نفس

دوست داشتن رفتار و بدن خود و داشتن حس خوب به خود از پیش‌شرط‌های اساسی برای سلامت روان حین بلوغ پسران و دختران است. به جای انتقاد مخرب درباره ظاهر یا رفتار نوجوان و زدن برچسب‌های منفی به او، کمک کنید تا نقاط قوت خود را ببیند و به آن‌ها افتخار کند. تحسین خوبی‌های نوجوانان از سمت والدین در رشد عزت نفس آنها بسیار سازنده است.

کمک به ایجاد و حفظ سبک زندگی سالم

در همه دوران کودکی و نوجوانی و خصوصاً حین بلوغ پسران و دختران نوجوان، داشتن سبک زندگی سالم در رشد همه‌جانبه افراد بسیار مؤثر است. این سبک زندگی باید دربرگیرنده ابعاد مختلف زندگی از جمله تغذیه، برنامه خواب، رعایت بهداشت فردی، وقت گذراندن با همسالان، پایبندی به برنامه درسی و مطالعات غیردرسی، ورزش منظم، ارتباط با دیگران، فعالیت‌های تفریحی، عادت‌ها و سرگرمی‌ها و… باشد.

تعادل بین میزان صمیمیت و کنترل

فرزندپروری والدین نباید بیش از حد سهل‌گیرانه یا سخت‌گیرانه باشد. والدین باید از اصول فرزندپروری مقتدرانه پیروی کنند. برای این کار، باید قوانین کلی، انعطاف‌پذیر اما قاطعانه با همکاری  و توافق خود نوجوان برای جوانب مختلف زندگی وی تعیین شود. کتاب‌های مفید زیادی درباره شیوه‌های فرزندپروری مقتدرانه و برخورد صحیح با نوجوانان وجود دارند که مطالعه و به‌کارگیری آن‌ها در بهبود ارتباط با نوجوانان بسیار مؤثر است.

کمک به کنترل خشم و حفظ روابط محترمانه

پسرها در نوجوانی معمولاً تحریک‌پذیرتر و تکانشی‌تر هستند. همچنین به دلیل جهش در میزان ترشح تستوسترون و افزایش قدرت بدنی، احتمال پرخاشگری فیزیکی و درگیری کلامی در آن‌ها بیشتر است. والدین باید از سخنان یا رفتارهای حساسیت‌برانگیزی که ممکن است حرمت‌ها و روابط آن‌ها با فرزندشان خدشه‌دار کند یا موجب بروز پرخاشگری شود خودداری کنند.

احترام به فضای خصوصی نوجوان

نوجوانی دوره کسب استقلال سالم از والدین است. نگرانی والدین در خصوص فاصله گرفتن از فرزندشان، راه‌های انحراف آن‌ها و… همگی طبیعی هستند. اما والدین باید بتوانند بر این نگرانی غلبه کنند و به فرزندشان اجازه کسب استقلال، خودمختاری و حریم شخصی را بدهند. تلاش برای ورود بیش از حد به دنیای نوجوانان علی‌رغم میل آن‌ها تنها فاصله آن‌ها را از والدین بیشتر و ناسالم می‌کند. در صورتی که والدین در این باره نگرانی یا چالش دارند، کمک گرفتن از متخصص روان‌شناس بسیار مفید و مؤثر خواهد بود.

علاقه نشان دادن به سرگرمی‌ها و دوستان نوجوان

یکی از دغدغه‌های ما والدین در نوجوانی این است که فرزندانمان طی دوران بلوغ نزدیکی بیشتری با ما داشته باشد، به این منظور باید موضوعات مشترک برای گفت‌وگو با آنها ایجاد کنید. برای این کار از علائق خود فرد استفاده کنید و با دقت و اشتیاق به صحبت‌های او گوش دهید. همچنین دوستان فرزند خود را بشناسید. فراموش نکنید که منع کردن و محدود کردن بیش از حد همواره نتیجه معکوس دارد. پس در انتقاد یا نهی کردن فرزندتان از دوستی با برخی افراد هشیارانه و بااحتیاط عمل کنید.

گنجاندن فعالیت‌های مفید و متنوع در برنامه زندگی

والدین اولین الگوی فرزندانشان هستند. انجام فعالیت‌های متنوع و مفید در برنامه روزانه خود، نوجوانان را به الگوبرداری از والدین سوق می‌دهد. تلاش کنید در برنامه خود خواب، ورزش و تغذیه سالم، مطالعه و اشتیاق به یادگیری مداوم، برنامه‌ریزی و اولویت‌بندی را در نظر بگیرید.

آموزش مهارت‌های زندگی

مهارت‌هایی از قبیل حل مسئله، تصمیم‌گیری قاطعانه، جرئت‌ورزی، ارتباط مؤثر، تفکر نقادانه و تنظیم هیجانی، همدلی و خودآگاهی مسائلی هستند که نیاز به آموزش دارند. طی نوجوانی و هم‌زمان با تغییرات دوران بلوغ پسران، در کنار توجه به رشد جسمانی آ‌نها از آموزش این مهارت‌ها غافل نشوید. در این خصوص از راهنمایی روان‌شناسان، گروه‌ها و دوره‌های آموزش مهارت‌های زندگی و فیلم‌ها و کتب آموزشی مرتبط استفاده کنید. این مهارت‌ها در زندگی فعلی و آینده فرزندان بسیار ضروری و مفید هستند.

چه زمانی باید از کمک پزشک و روان‌شناس اجازه بگیریم؟

در صورت مشاهده هریک از موارد زیر بهتر است از یک مشاوره آگاه کمک بگیرید:

• بلوغ زودرس: ظهور علائم بلوغ در پسران پیش از 9 سالگی. (برای مطالعه بیشتر در این خصوص، مقاله بلوغ زودرس را مطالعه کنید.)
• بلوغ دیررس: عدم ظهور علائم بلوغ در پسران تا سن 14 سالگی
• نارسایی‌های جنسیتی: درگیری ذهنی شدید با جنسیت فعلی خود یا تمایل به داشتن جنسیت دیگر
• علائم اختلالات روانی مانند اختلالات خوردن، اضطراب و افسردگی
• وجود رفتارهایی مانند مصرف سیگار و مواد مخدر، آسیب به خود یا دیگران و رابطه جنسی پرخطر
• وجود آکنه‌های عفونی و زیادتر از حد طبیعی
• تجربه دردهای غیرعادی مرتبط با جهش رشدی
• علائم ضعف بدنی یا فقر مواد موردنیاز بدن که نیاز به مصرف مکمل‌های دارویی دارند.

سؤالات متداول