زمان تقریبی مطالعه: 12 دقیقه
نوشتن صحیح کلمات یا جملات در سالهای ابتدایی مدرسه، از جمله مهارتهایی است که اغلب کودکان بعد از کمی تمرین و تکرار در مدرسه میآموزند. تمام کودکان در همان ابتدا قادر به نوشتن صحیح کلمات نیستند و با غلطهای املایی متعدد، کج نویسی، آرام نویسی و…همراه هستند؛ اما عدهای از آنها به طور غیر معمولی با وجود انجام تمرینات متعدد، با ضعف در نوشتار همراه هستند. تحقیقات نشان میدهد که اختلال نوشتن یا دیسگرافیا یکی از مهمترین دلایل این ضعف در کودکی است.
در این مطلب به بررسی تعاریف، علائم، روشهای تشخیص و درمان این اختلال میپردازیم؛ تا والدین و معلمان بتوانند با تشخیص زودهنگام، برای مدیریت هرچه سریعتر این اختلال اقدام کنند و از بروز پیامدهای ناگوار ناشی از دیسگرافیا در سالهای آینده پیشگیری کنند.
اختلال نوشتن چیست؟
از اختلال نوشتن یا دیسگرافیا به عنوان یکی از انواع اختلالات مرتبط با یادگیری یاد میشود. این نوع اختلال که باعث ضعف کودکان و بزرگسالان در نوشتن میشود؛ اغلب به دلیل اختلالات و مشکلات سیستم عصبی مغز انسان اتفاق میافتد.
کودکان مبتلا به این اختلال توانایی خود را برای انجام صحیح فعالیتها و حرکات ظریفی مانند بستن دکمه، مداد دست گرفتن و…از دست میدهند و تمام مراحل یادگیری جنبههای مختلف نوشتن را به سختی طی میکنند.
بسیاری از افراد، اختلال نوشتن در کودکان را با اختلال نارسا خوانی اشتباه میگیرند؛ چرا که در بسیاری از کودکان، این دو اختلال دارای علائم مشابهی هستند. اما اختلال دیسگرافیا در کودکان تنها باعث میشود تا قادر به یادگیری مهارتهای نوشتاری نباشند و در خواندن مطالب ضعف ندارند.
اهمیت شناخت اختلال نوشتن
با وجود پیشرفت تکنولوژی و روی کار آمدن تجهیزات هوشمند و دیجیتالی، بازهم نوشتن به عنوان یکی از مهارتهای مهم یادگیری در مدرسه و مراکز آموزشی شناخته میشود. قطعاً کودکانی که دارای مهارت نوشتاری بالایی هستند؛ با سرعت بالایی میتوانند مطالب را بیاموزند و آزمونهای تحصیلی را به صورت کتبی و در زمان کوتاهی با موفقیت طی کنند.
اما کودک مبتلا به اختلال نوشتن به دلیل مشکلات متعددی که در مدرسه برای یادگیری نوشتن طی میکنند؛ از درس و تحصیلات دور میشوند. نوشتن یکی مهارتهایی است که اغلب کودکان از طریق آن میتوانند به یادگیری عمیق و بدون فراموشی مطالب دست پیدا کنند.
قطعاً اگر این اختلال در خردسالان وجود داشته باشد؛ علاوه بر مشکلات نوشتاری، کودک با مشکل به خاطر سپردن مطالب درسی و فراموشی آنها همراه است. لذا شناخت این اختلال کمک میکند تا اطرافیان بتوانند از طریق علائم و نشانهای موجود، این اختلال را تشخیص دهند و برای بهبود این اختلال در زمان مناسبی اقدام کنند.
میزان شیوع اختلال نوشتن در کودکان
دیسگرافیا یکی از اختلالات شایع یادگیری در کودکان است. بررسیهای انجام شده نشان میدهد که بیشتر از ۵ تا ۲۰ درصد کودکان، در همان سالهای ابتدایی به اختلال دیسگرافیا دچار میشوند و در زمان مدرسه با مشکلات متعدد و ضعف تحصیلی همراه هستند. البته به نظر میرسد که درصد بروز این احتمال زیاد تخمین زده شده است؛ زیرا این نوع اختلال عصبی اغلب با اختلال اوتیسم و اختلال نارساخوانی اشتباه گرفته میشود.
نشانههای اختلال نوشتن در کودکان
دیسگرافیا در کودکان با توجه به شدت و نوعی که دارد؛ اغلب دارای علائم متفاوتی است. اما رایجترین نشانه های اختلال نوشتن کودک عبارت است از:
- مشکل نوشتن کلمات روی خط صاف
- ناتوانی در کنترل ابزارهای نوشتاری مانند خودکار، مداد
- نوشتن بسیاری از کلمات و جملات به صورت معکوس
- از یاد بردن زمان استفاده از حروف بزرگ و کوچک
- ترکیب بندی اشتباه
- املای ضعیف
- نداشتن هماهنگی حرکتی خوب
- پایین بودن سرعت نوشتن کلمات و جملات
- استفاده از افعال و ضمایر به صورت اشتباه
- نوشتن اشتباه ترتیب کلمات در جملههای مختلف
- دست خط ناخوانا و نامشخص
- تمایل به کپی کردن نوشتار
- پاک کردن مداوم نوشتهها
علل بروز اختلال نوشتن در کودکان
دانشمندان نتوانستند دلیل قطعی و مشخصی برای بروز این اختلال در دوران کودکی و بزرگسالی پیدا کنند؛ اما اغلب آنها بر این باور هستند که عواملی مانند ژنتیک، آسیبهای مغزی، بیش فعالی و اختلال نقص توجه، ممکن است باعث شود تا برخی از کودکان و بزرگسالان به این اختلال یادگیری دچار شوند.
انواع اختلال نوشتن یا دیسگرافیا
با توجه به تحقیقات متعددی که روی کودکان مبتلا به اختلال نوشتن انجام شده است؛ هر کدام از آنها علاوه بر علائم مشابه، در برخی از علائم با یکدیگر متفاوت هستند. بررسیهای انجام شده نشان میدهد که تفاوت در نوع دیسگرافیا، باعث تفاوت در علائم و نشانههای آن در کودکان مختلف میشود. انواع اختلال دیسگرافیا در کودکان عبارت است از:
اختلال دیسگرافی اکتسابی
اختلال دیسگرافی اکتسابی معمولاً بعد از تولد و در دوران بزرگسالی اتفاق میافتد. در واقع وجود بیماریهای مختلف و آسیب به مغز انسان در اثر عوامل مختلف باعث بروز اختلال دیسگرافی اکتسابی میشود.
اختلال نارسایی رشدی
وجود برخی از نارساییهای مرتبط با مکانیسم عصبی مغز ممکن است باعث شود تا در سنین کودکی فرد با مشکلات متعددی در یادگیری مهارتهای نوشتن همراه باشد. اغلب پزشکان دلایل شناخته شدهای برای بروز اختلال نوشتن ارائه ندادهاند؛ اما برخی از نارساییها و مشکلاتی که با مکانیسم مغز ارتباط دارند و باعث این اختلال میشوند، عبارتند از:
اختلال حرکتی
هماهنگ نبودن مهارت حرکتی و بصری در کودکان باعث میشود تا آنها قادر به انجام کارهای ظریف نباشند و با مشکلات متعددی مانند آهسته نویسی، ناخوانا نویسی و…همراه باشند.
نارسایی زبانی
در این نوع اختلال نوشتاری، کودک توانایی پردازش صحیح زبان مورد نظر را ندارد و اغلب به کپی نوشتهها میپردازد. میزان خوانایی دست خط و نوشتههای کودکان مبتلا به نارسایی زبانی بسیار پایین است؛ اما اغلب در رسم کردن یا کپی کردن با مشکلی همراه نیستند.
دیسگرافی فضایی
در دیسگرافی فضایی کودک با مشکل درک فضا همراه است. اغلب کودکان مبتلا به اختلال دیسگرافی فضایی نمیتوانند فاصله مناسبی را برای نوشتن حروف تعیین کنند و دارای دست خط نا مشخصی هستند. این دسته از کودکان میتوانند با سرعت بالایی به نوشتن مطالب بپردازند و قلم خود را درست به دست بگیرند.
پیامدهای اختلال نوشتن در کودکان
پیامدهای این اختلال در کودکان با توجه به نوع اختلال دیسگرافیا در کودک، شدت اختلال دیسگرافیا و بیماریهای مرتبط با این اختلال متفاوت است. اغلب کودکان مبتلا به این اختلال به دلیل ضعف در نوشتن، از رفتن به مدرسه و انجام تکالیف نوشتنی و مشقها دل سرد میشوند و ممکن است با ضعف تحصیلی همراه باشند. افراد مبتلا به این اختلال علاوه بر نوشتن، ممکن است در انجام کارهای ظریفی مانند بستن بند کفش با مشکلاتی همراه باشند.
کودکان مبتلا به این اختلال به دلیل ضعف در نوشتن ممکن است مورد قضاوت والدین، اطرافیان، دوستان و معلمان قرار بگیرند و به عنوان کودک بی انضباط، ضعیف، تنبل، کم هوش و…شناخته شوند. این موضوع باعث میشود تا بسیاری از آن با مشکلات روحی و روانی مانند افسردگی شدید، استرس، انزوا و… همراه باشند.
تشخیص اختلال نوشتن در کودکان
طبق گفته اغلب پزشکان متخصص در این حوزه، آزمایش پزشکی خاصی برای تشخیص اختلال نوشتن یا دیسگرافیا وجود ندارد. اما افراد متخصص در این حوزه، با بررسی وضعیت نوشتن کودکان و ارزیابی مشکلات نوشتاری آنها، به تشخیص اختلال دیسگرافیا در کودکان مختلف میپردازند. برخی از ارزیابیهایی که برای تشخیص دیسگرافیا در کودک انجام میشود؛ عبارت است از:
ارزیابی رسمی دست خط
با انجام ارزیابی رسمی دست خط، پزشک متخصص از سرعت نوشتن کودک و میزان خوانا بودن نوشتهها مطلع میشود و با ارزیابی آنها از وجود این اختلال در کودک اطمینان حاصل میکند.
تست ادغام بینایی حرکتی
در این آزمایش وضعیت ادغام مهارت حرکتی و بینایی بررسی میشود. باید به این نکته توجه شود که با انجام این تست، اختلال دیسگرافیا به صورت قطعی تشخیص داده نمیشود و پزشک با انجام ارزیابیهای دیگر، تشخیص قطعی این اختلال را در کودکان انجام میدهد.
راههای درمان اختلال نوشتن
متأسفانه هیچ روش درمان قطعی و مؤثری برای درمان اختلال دیسگرافیا در کودکان وجود ندارد؛ بلکه تمام پزشکان با ارائه تمرینات مختلف و فراهم کردن شرایط مطلوب برای نوشتن، باعث کاهش علائم این اختلال میشوند.
علاوه بر این؛ روش درمان اختلال نوشتن کودکان با توجه به نوع اختلال دیسگرافیا و شدت آن برای هر کودک متفاوت است. اما اقدامات متعددی برای بهبود این اختلال توسط متخصصان این حوزه پیشنهاد میشود که برخی از آنها عبارت هستند از:
- درمان اختلال کم توجهی و بیش فعالی در کودکان با تجویز دارو و روان درمانی
- درمان مشکلات بینایی در کودکان با تجویز دارو
- درمان و کنترل اضطراب و استرس در کودکان
- آموزش نحوه صحیح به دست گرفتن مداد و خودکار برای نوشتن
- ارائه تمرینات مختلف برای ایجاد هماهنگی میان عضلات دست و انگشتان
- آموزش نحوه کار کردن با کامپیوتر و فناوریهای کمکی
شرایط محیط مدرسه برای کودکان با مشکل اختلال نوشتن
چنانچه دیسگرافیا در سنین کودکی شکل گرفته باشد؛ قطعاً کودکان در هنگام تحصیلات با مشکلات متعددی همراه هستند. از این جهت والدین باید در اولین فرصت، کادر مدرسه و معلمان را در جریان این اختلال قرار دهند؛ تا بتوانند در محیط مدرسه شرایط مناسبی را برای آموزش کودک فراهم کنند.
قطعاً با در میان گذاشتن این مشکل با معلمان، تغییری در محتوای آموزشی ایجاد نمیشود؛ اما معلمان با تغییر شیوه ارزیابی میتوانند به کودکان کمک کنند تا با وجود این اختلال؛ به خوبی در مدرسه تحصیل کنند. از جمله اقداماتی که باید برای بهبود شرایط کودک مبتلا به اختلال نوشتن در مدرسه انجام شود؛ عبارت است از:
- برگزاری آزمونها و ارزیابیهای آموزشی به صورت شفاهی
- فراهم کردن مداد و دفاتر بزرگ برای نوشتن تمرینات در مدرسه
- اضافه کردن زمان اضافه برای نوشتن تمرینات و آزمونها در مدرسه
- ضبط کردن پاسخ سؤالات و تمرینات به جای نوشتن
- استفاده از اپلیکیشنهای جدید برای تبدیل صدا به متن
- ارائه کپی تمام اطلاعات آموزشی تدریس شده در مدرسه توسط معلمان
عواقب درمان نکردن کودکان درگیر اختلال نوشتن
اختلال دیسگرافیا در کودکان اگرچه به عنوان نوعی اختلال عصبی شناخته میشود و باعث ضعف کودک در انجام کارهایی چون نوشتن میشود؛ اما اگر در زمان مناسبی برای درمان آن اقدام نشود؛ ممکن است کودک به مشکلات متعددی مانند افسردگی، پایین بودن اعتماد به نفس و عزت نفس، دور شدن از اجتماع، پیدا نکردن شغل مناسب و… دچار شود.
از این جهت پیشنهاد میشود از همان سالهای ابتدایی کودک برای تشخیص صحیح و درمان اصولی دیسگرافیا در کودکان، به پزشک متخصص مراجعه شود. اگرچه این اختلال درمان قطعی ندارد؛ اما مدیریت دیسگرافیا میتواند تا حدودی باعث پیشگیری از عواقب آن در سالهای آینده شود.
نقش خانواده یا معلمان در جهت رفع دیسگرافیا در کودکان
والدین و معلمان نقش کلیدی و بسیار مهمی در بهبود اختلال نوشتن در کودکان دارند. والدین باید مدافع فرزندان خود باشند و با کمک معلمان، برنامههای آموزشی و تمرینی مناسبی را برای یادگیری نوشتن در منزل یا مدرسه تعیین کنند.
در کنار تمرینات، افزایش اعتماد به نفس کودک، باعث میشود تا او در حین انجام تمرینات نوشتن با موفقیتهای بیشتری همراه باشد. اقدامات و کارهایی که خانواده و معلمان میتوانند در جهت رفع اختلال دیسگرافیا در سنین کودکی انجام دهند؛ به شرح زیر است:
- تحسین کردن کارهای سخت و دشواری که توسط کودک انجام میشود.
- انتقاد نکردن از کارهای بی نظم و شلختگیهایی که توسط کودک انجام میشود.
- فراهم کردن لوازمی مانند انواع گیره، مداد و سایر تجهیزاتی که به نوشتن کمک میکند.
- فراهم کردن دفترهای برجسته و گراف برای انجام تمرینات که تراز شدن نوشتهها کمک میکند.
- صحبت کردن با فرزندان در رابطه با اختلال دیسگرافیا در کودک و توضیح علائمی که به دلیل این اختلال ایجاد میشود.
- کمک به انجام تمریناتی که باعث افزایش عزت نفس و کاهش اضطراب و استرس میشود.
سؤالات متداول
دیسگرافیا نوعی اختلال یادگیری است که به دلیل اختلالات عصبی اتفاق میافتد و باعث میشود توانایی نوشتن در فرد مختل شود و شخص مورد نظر در انجام کارهای ظریف با مشکل همراه باشد.