زمان تقریبی مطالعه: 12 دقیقه
اختلال ریاضی در کودکان نمونهای شایع از اختلال یادگیری است. پایین بودن اطلاعات افراد یک جامعه و نداشتن آگاهی در رابطه با اختلال یادگیری ریاضی موجب شده است، تا امروزه اکثر کودکانی که از این اختلال رنج میبرند؛ به عنوان دانش آموز کند ذهن در محیطهای آموزشی، خانه و مدرسه شناخته شوند.
اما مطالعاتی که در زمینه اختلال ریاضیات انجام شده است؛ نشان میدهد که درصد بالایی از کودکان، با وجود رنج بردن از آن، دارای ضریب هوشی بالایی هستند. از این جهت بر آن شدیم تا به معرفی کامل این اختلال بپردازیم و روشهایی که میتواند در روند درمان آن مؤثر باشد را شرح دهیم.
اختلال ریاضی چیست؟
اختلال ریاضی به عنوان وضعیتی شناخته میشود که در آن فرد با وجود بهره هوشی مناسب، قادر به حل و انجام مسائل ساده ریاضی نیست. طی این اختلال توانایی ریاضیات کودک با توجه به سن و میزان هوشی که دارد؛ به مراتب پایینتر از حالت نرمال و طبیعی است.
از اختلال یادگیری ریاضیات در کودکان تحت عنوان dyscalculia (اختلال دیسکالکولیا) نیز یاد میشود. این اختلال در کودکان باعث میشود تا آنها به سختی بتوانند مطالب مرتبط با ریاضیات را یاد بگیرند و درک کنند. اگرچه کودکان مبتلا به افسردگی و اختلالات نارساخوانی، اختلال شنوایی و بینایی، ممکن است در یادگیری ریاضی با سختیهای زیادی همراه باشند؛ اما اختلال دیسکالکولیا تنها باعث مشکلات متعدد در پردازش و محاسبه اطلاعات میشود و شیوه درمان و علائم آن کاملاً با کودکانی که به دلیل ناتوانی در دیدن، شنیدن و اختلال افسردگی در یادگیری ریاضی مشکل دارند؛ متفاوت است.
میزان شیوع اختلال ریاضی در کودکان
با توجه تحقیقات متعددی که در خصوص انواع اختلال یادگیری در کودکان انجام شده است؛ میزان شیوع اختلال ریاضی در میان کودکان بر خلاف سایر اختلالات یادگیری بین دو جنسیت دختر و پسر، کاملاً یکسان است.
مطالعات انجام شده نشان میدهد که تقریباً بین 5 تا 7 درصد کودکان دبستانی، از اختلال دیسکالکولیا رنج میبرند و نمیتوانند با توجه به سن و میزان هوشی که دارند، پردازش اطلاعات ریاضی را انجام دهند. باید به این نکته توجه شود که تمام افرادی که با مشکلات محاسبات در ریاضی همراه هستند؛ به این اختلال دچار نیستند؛ چرا که عواملی مانند سیستم آموزشی نادرست، پایین بودن میزان هوش، افسردگی و اضطراب شدید، نابینایی و حتی ناشنوایی ممکن است باعث ناتوانی کودک در یادگیری ریاضیات شود.
چه افرادی در معرض اختلال یادگیری در ریاضی قرار دارند؟
نتایج به دست آمده نشان میدهد که بیشتر از 60 درصد کودکانی که از اختلال کمبود توجه و بیش فعالی رنج میبرند؛ ممکن است به یک یا چند اختلال یادگیری دچار شوند. علاوه بر اختلال بیش فعالی، مشکلاتی مانند اختلال ژنتیکی و وراثت نیز میتوانند زمینه ساز اختلال یادگیری در ریاضی باشند.
شایعترین اختلالات ژنتیکی که ممکن است باعث این اختلال در کودکان شوند؛ شامل سندرمهایی چون ترنر، X شکنده، ویلیامز و…هستند. سایر عوامل تأثیرگذار در بروز اختلال یادگیری در ریاضی عبارتند از:
- مصرف الکل در زمان بارداری
- تولد نوزاد زودتر از موعد و به صورت نارس
- آسیب جدی به مغز
- اضطراب
- افسردگی
- نارساخوانی
علائم اختلال یادگیری ریاضی در کودکان
هر کودک مبتلا اختلال دیسکالکولیا ممکن است در سنین مختلف، علائم متفاوتی را از خود نشان بدهد؛ که در نهایت شایعترین علائم اختلال ریاضیات در کودکان عبارت است از:
- ناتوانی در تشخیص اعداد ریاضی
- تأخیر در یادگیری شمارش اعداد
- ناتوانی در اتصال عدد به نوشتار آن
- ناتوانی در شناخت الگوها
- ناتوانی در نظم دادن
- مبارزه با انجام دادن تمرینات و آزمونهای ریاضی
- نداشتن تمایل کافی برای یادگیری ریاضی
- ناتوانی در تخمین زدن برای تکمیل یک کار
- درک صحیح تمام مطالب غیر مرتبط با ریاضی و محاسبات
- ناتوانی در یادگیری توابع ریاضی ابتدایی مانند جمع، ضرب، تفریق، تقسیم
- ناتوانی در شمارش اعداد با انگشتان دست
- ناتوانی در بازگو کردن به ترتیب اعداد
علت اختلال یادگیری ریاضی در کودکان
محققان و متخصصان حاذق در این حوزه، مطالعات زیادی در زمینه علت اختلال ریاضی در کودک انجام دادهاند؛ اما نتوانستند دلیل مشخصی برای آن پیدا کنند. با این وجود برخی از آنها علت این اختلال را با ساختار مغز و نحوه عملکرد آن ارتباط دادهاند.
آنها با توجه به تصویربرداریهای متعددی که روی مغز کودک مبتلا به اختلال ریاضیات انجام دادهاند؛ به این نکته دست پیدا کردهاند که ماده خاکستری مغز، تغییرات سطح مغز، ضخامت و حجم مغز و مناطقی که در مغز وظیفه یادگیری اطلاعات، پردازش و تصمیم گیری را دارند؛ برای کودک مبتلا به این اختلال با کودک سالم تفاوتهایی وجود دارد.
در کنار علتهای ذکر شده، سایر عواملی که باعث اختلال ریاضی در کودکان میشوند؛ عبارت است از:
- حافظه ضعیف: ضعیف بودن حافظه کودک از عواملی است که باعث میشود، کودک اطلاعاتی را که آموزش دیده است را نتواند در ذهن به خاطر بسپارد و به همین خاطر از حل مسائل ریاضی عاجز میماند.
- رشد شناختی: بسیاری از افراد در زمینه رشد شناختی به خوبی پرورش نیافتهاند و این موضوع باعث شده است تا آنها در درک مطالب مختلف ناتوان باشند.
- مشکلات بینایی_فضایی: برخی از افراد با مشکل بینایی_فضایی همراه هستند و به همین دلیل نمیتوانند اشکال هندسی را به درستی تشخیص دهند. برای مثال ممکن است تصویر مثلث را به شکل یک مربع ببینند. این دسته از کودکان اطلاعات کافی در رابطه با ارزش مکانی اعداد ندارند و نمیتوانند آنها را به ترتیب مرتب کنند.
مهارتهایی که تحت تأثیر اختلال یادگیری ریاضی قرار میگیرند
مغز انسان از دو بخش نیم کره چپ و نیم کره راست تشکیل شده است. هر کدام از نیمکرههای مغز انسان وظیفه خاص خودشان را دارند؛ اما در فعالیتهای همدیگر تأثیر میگذارند. برای مثال نیمکره چپ انسان در اکثر مواقع به درک اطلاعات ریاضی، محاسبات، نظم، ترتیب، فلسفه و… میپردازد.
با توجه به اینکه اختلال یادگیری ریاضی با نیمکره چپ انسان ارتباط دارد؛ قطعاً فردی که از این اختلال رنج میبرد؛ علاوه بر ناتوانی در یادگیری اطلاعات ریاضی، نمیتواند به درک اطلاعات مختلف بپردازد و همچنین در حل مسائل زندگی و پردازش آنها عاجز میماند.
کودکان دارای اختلال ریاضیات، در ترتیب و رعایت نظم و طبقه بندی با مشکلات متعددی همراه هستند و نمیتوانند فعالیتهای خود را طبق ترتیب انجام دهند.
رایجترین مشکلات کودکان دارای اختلالات یادگیری ریاضی
اختلال یادگیری ریاضیات در کودکان با مشکلات متداولی همراه است که اگر برای درمان و کنترل آن اقدام نشود؛ مشکلات متعددی در زندگی برای آن کودک اتفاق میافتد. رایجترین این مشکلات عبارت است از:
- کودکان مبتلا به اختلال ریاضیات بر خلاف انسانهای عادی قادر به برنامهریزی و کنترل زمان نیستند و به همین دلیل برای رسیدگی به تمام کارهای روزانه خود با مشکلات متعددی مواجه میشوند.
- چنانچه کودکی به اختلال یادگیری ریاضیات مبتلا باشد؛ قطعاً به دلیل درک نکردن مفاهیم ریاضی و ناتوانی در یادگیری ریاضیات و عملیات آن، برای حساب و کتاب زندگی با مشکلات زیادی مواجه میشود.
تشخیص اختلال یادگیری ریاضی در کودکان
در صورتی که کودک شما در یادگیری و انجام محاسبات ریاضی با ناتوانی و ضعف زیادی همراه است؛ باید در اولین فرصت برای تشخیص علت آن به پزشک متخصص مراجعه شود.
در وهله اول باید از سالم بودن سلامت روان، سلامت بینایی و شنوایی اطمینان حاصل کنید؛ چرا ممکن است علت محاسبات اشتباه و یاد نگرفتن ریاضی در کودکی به دلیل عوامل دیگری باشد.
در مرحله دوم باید با معلم ریاضی کودک خود صحبت کنید و در رابطه با علائم کودک خود هنگام یادگیری درس ریاضی و آزمونهای مرتبط با آن اطلاعاتی را کسب کنید. بهتر است تمام علائم کودک را با پزشک متخصص در میان بگذارید؛ تا پزشک بتواند دقیقتر، به بررسی علت ناتوانی کودک در یادگیری ریاضی بپردازد.
اما بهترین و دقیقترین راهحل برای تشخیص اختلال ریاضی در کودکان، انجام تست دیسکالکولیا است. تست دیسکالکولیا به شیوههای مختلفی انجام میشود و پزشک با انجام آن میتواند اطلاعاتی را در رابطه با مهارت محاسبات، توانایی انجام عملیات ریاضی، استدلال کودک در حل مسائل ریاضی را جمع آوری کند.
در نهایت پزشک متخصص گزارشی از تستها تهیه میکند و متناسب با وضعیت کودک، روشهای مؤثری را برای درمان اختلال یادگیری ریاضیات در کودک پیشنهاد میدهد.
راههای درمان اختلال یادگیری ریاضی برای کودکان
قبل از اقدام برای درمان اختلال یادگیری ریاضی در کودکان، پزشک کودک را به لحاظ سلامت روان و جسم ارزیابی میکند. در صورتی که کودک از مشکلات حافظه و اختلالات روانی رنج میبرد؛ پزشک در مراحل اولیه به کنترل و درمان این بیماریها میپردازد. بعد از درمان مشکلات جسمی و روانی، پزشک از روشهای زیر برای درمان اختلال ریاضیات استفاده میکند که عبارت هستند از:
دارو درمانی اختلال دیسکالکولیا
اغلب پزشکان بر این عقیده هستند که این نوع اختلال یادگیری به هیچ عنوان از طریق مصرف دارو درمان نمیشود؛ اما امروزه برخی از پزشکان از نوعی دارو برای درمان این اختلال استفاده میکنند که متأسفانه با عوارض بسیار زیادی همراه است. همچنین برخی از پزشکان با تجویز دارو برای رفع اختلالات روانی و جسمی، به تسریع روند بهبودی کمک میکنند.
روان درمانی اختلال دیسکالکولیا
مراجعه به یک روانشناس یا روان پزشک میتواند در درمان این اختلال در کودکان، مؤثر واقع شود. متخصصان حاذق در این زمینه با روان درمانی کودکان، به آنها کمک میکنند تا با انجام تکنیکهای مختلف تمرینی بتوانند تا حدودی این اختلال را کنترل کنند و به یادگیری و حل مسائل ریاضی بپردازند.
انجام بازیهای ریاضی برای درمان اختلال ریاضی
اغلب کودکان بازی کردن را دوست دارند و به همین علت به درمان اختلال ریاضی حین بازی مخالفتی نشان نمیدهند. از این جهت والدین میتوانند ساعات طولانیتری از روز را با کمک این روش به درمان اختلال ریاضی اختصاص دهند. بازی درمانی به شیوههای مختلفی انجام میشود. پزشک متخصص با توجه به وضعیت کودک و ضعف آن در ریاضی، بازیهای مختلفی را به والدین پیشنهاد میدهد. بازی درمانی میتوانند در قالب نمایشنامه، داستان و سرگرمیهایی از این قبیل باشد.
نقش والدین و معلمان در رفع اختلال یادگیری در کودکان
والدین و معلمان بعد از پزشک به عنوان تأثیرگذارترین افراد در یادگیری و درمان اختلال ریاضی شناخته میشوند. والدین و معلمان میتوانند با چند اقدام ساده و کوچک، باعث تسریع در روند درمان این اختلال در کودکان شوند. از جمله کارهایی که والدین و معلمان میتوانند برای کودکان مبتلا به اختلال ریاضیات انجام دهند؛ عبارت است از:
- توجه کردن به کودکان و ابراز علاقه همیشگی به آن
- افزایش اعتماد به نفس و عزت نفس کودکان با سپردن مسئولیتهای کوچک و تشویق برای انجام کارهای درست
- افزایش مهارت دیداری_مکانی کودک با انجام کارهایی مانند آموزش نحوه پخت غذا، آموزش نحوه درست کردن سالاد، آموزش نحوه چیدمان خانه و روش تا کردن لباسها
- استفاده از استراتژی مختلف برای کنترل زمان و برنامهریزی
- کمککردن به کودکان برای انجام تکالیف روزانه
- درک کردن کودکان در هنگام مشکلات و پرهیز از سرزنش کردن آنها
- امید بخشیدن به کودکان و تشویق آنها برای انجام فعالیتهای مختلف
- خرید رفتن با کودکان و توضیح در باره تعداد وسایل مورد نیاز برای خرید
سؤالات متداول
ناتوانی در انجام محاسبات ریاضی، ناتوانی در رفع مشکلات زندگی، ناتوانی در درک افراد، ناتوانی در برقراری ارتباط درست با اطرافیان، ناتوانی در ایجاد هماهنگی و نظم در کارها و… از جمله مهارتهایی هستند که کودک مبتلا به اختلال در انجام آنها ناتوان میشود.
نوزادان نارس، وراثت، اختلالات ژنتیکی مانند سندرم x کشنده، سندرم ترنر و ویلیامز، مصرف الکل در زمان بارداری، اضطراب، ضربه شدید به مغز ممکن است زمینه بروز این نوع اختلال یادگیری را فراهم کند.
محققان بر این عقیده هستند که متفاوت بودن مغز کودک به لحاظ ضخامت، تغییرات، حجم و ماده خاکستری مغز باعث میشود تا کودک به این اختلال دچار شود. علاوه بر این؛ اختلال در رشد شناختی، ضعیف بودن حافظه و… ممکن است علت اصلی ایجاد اختلال ریاضی در کودک باشند.
پزشک متخصص با انجام تستهای متعدد به بررسی وضعیت توانایی کودک در حل مسائل ریاضی، درک مسائل و توانایی او در انجام عملیات ریاضی میپردازد و با بررسی نتایج تست، از وجود این اختلال در کودک اطمینان حاصل میکند.
