زمان تقریبی مطالعه: 24 دقیقه
انجام تکالیف درسی و پاسخ به ارزیابیهای درسی برای اغلب کودکان چندان آسان نیست؛ اما اگر کودک به طور دائمی در این زمینه مشکل داشته باشد و مشکل او قابلحل به نظر نرسد، احتمال آنکه کودک درگیر اختلال یادگیری باشد بالا است.
حتماً با کودکانی برخورد داشتهاید که در مهارتهای تحصیلی مانند خواندن، نوشتن یا حل مسائل ریاضی با مشکلات زیادی روبهرو هستند. ممکن است شدت این مشکلات تا حدی باشد که علیرغم آموزش خوب و تلاش زیاد کودک هم این مشکلات بهبود نمییابند. والدین و معلمان دائماً با این کودکان درگیر هستند و این کودکان به هر نحوی از انجام فعالیتهای درسی طفره میروند یا با عذاب و سختی به آنها میپردازند.
با افزایش آگاهی خود درباره اختلالات یادگیری به خود، فرزندان یا شاگردانتان کمک کنید تا راحتتر با چالشهای ناشی از این اختلال مقابله کنند و بر آنها غلبه کنند.
اختلال یادگیری چیست؟
اختلال یادگیری یا ناتوانی یادگیری نوعی اختلال در سیستم پردازش اطلاعات است و مانع از آن میشود که کودک بتواند یک مهارت را بیاموزد یا به طور مؤثری دانش و مهارت خود را به کار ببندد. نکته قابلتوجه درباره کودکان مبتلا به اختلالات یادگیری این است که هوشبهر این کودکان متوسط یا بالاتر و انگیزه آنها برای یادگیری طبیعی است و تفاوت در نحوه عملکرد مغز در آنها، این تفاوت یادگیری نسبت به سایر کودکان را ایجاد میکند. نمود ناتوانی یادگیری به صورت وجود فاصله و تفاوت بین میزان مهارت تحصیلی و یادگیری مورد انتظار (طبق سن و سطح هوش کودک) و وضعیت فعلی کودک دیده میشود.
در گذشته این اختلال به دسته اختلال یادگیری خواندن، نوشتن و ریاضی تقسیم میشد؛ درحالیکه امروز این دستهبندی وجود ندارد. امروزه متخصصان بر این باورند که کودک دارای این اختلال در هر سه زمینه آموزشی تا حدی مشکل دارد، ولی این نقص در یکی از حیطهها جدیتر است. مثلا ناتوانی یادگیری با اسپسیفایر خواندن.
انواع اختلال یادگیری در کودکان
در ادامه به انواع این اختلال و علائم آن اشاره میکنیم:
اختلال خواندن
کودکان دارای اختلال یادگیری خواندن، خوانشپریشی، نارسا خوانی یا دیسلکسیا معمولاً در درک کلمات گفته شده و تشخیص و تمایز کلمات از یکدیگر دچار مشکل هستند. این نقیصه باعث میشود تا آنها درک این موضوع که حروف مختلف چه صدایی ایجاد میکنند و اینکه حروف چگونه ترکیب میشوند تا کلمهای را بسازند، برای آنها دشوار باشد.
کودکانی که دارای خوانشپریشی هستند، حتماً اختلال نوشتن یا دیسگرافیا را نیز نشان میدهند. در حقیقت دیسگرافیا پیامد اختلال خوانشپریشی است؛ زیرا اگر کودک نتواند کلمهای را به درستی بخواند، در درست نوشتن آن کلمه نیز ناتوان خواهد بود.
در نارساخوانی مشکلات حافظه فعال (توانایی نگهداری و دستکاری اطلاعات در همان لحظه) نیز میتوانند دخیل باشند.
گاهی کودک در مهارتهای پایهای و آسان خواندن مشکلی ندارد، اما اختلال نارسا خوانی کودک خود را به شکل نقص در مهارتهای زیر نشان میدهد:
- حفظ سرعتی ثابت و عادی در روانخوانی
- درک معنای آنچه کودک میخواند
- بازیابی دقیق محتوای خوانده شده
- داشتن استنباط و برداشت خود از آنچه خوانده میشود.
سایر علائم شایع در اختلال یادگیری خواندن
- مشکل در تمرکز و دقت
- حافظه کوتاه مدت ضعیف (گنجایش 3 مورد بهجای 9-7 مورد)
- لحن یکنواخت
- مشکل در افزودن حروف ربط میان جملات و کلمات
- مشکلات املایی شامل: غلطهای زیاد، دفتر دیکته کثیف، استفاده زیاد از پاککن، درشتنویسی یا ریزنویسی بیش از حد، پرفشار نویسی یا کمرنگ نویسی، ناصاف نویسی، جاانداختن واج یا حرف یا کلمه یا جمله، مشکل در نوشتن صداهای چندشکلی (مانند س/ ص/ ث)
- بریده بریده خوانی، استفاده از حدس در خوانش، نشناختن حروف و صدای آنها
- مشکلات درک و استدلال
- خزانه لغوی محدود
انواع اختلال یادگیری خواندن
- اختلال خواندن زبانی: وجود علائمی مانند دشواری در خواندن، نقص آگاهی واجشناختی، کندخوانی و بریدهخوانی، حدس زدن واژهها و شناسه فعلها، جا انداختن حروف اضافه، نگاه به کلمات جلوتر حین خواندن متنها (تا بتواند آنها را حفظ کند و بگوید)، خواندن متون با توجه به قرابت معنایی و حدس و گمان، نزدیک کردن سر خود به کتاب از سمت راست، وجود حرکات راکینگی (حرکت دادن مداوم سر به جلو و عقب)
- اختلال خواندن ادراکی: در خواندن متون مشکلی وجود ندارد اما در درک معنی و برداشت و استنباط از آن کودک با دشواری روبرو است.
مشکلات روانشناختی کودکان مبتلا به اختلال یادگیری خواندن
- بیمیلی به مدرسه
- اضطراب جدایی
- عزت نفس کم و درک منفی از خود
- مهارتهای ارتباطی و اجتماعی ضعیف
- اضطراب و اختلالات عادتی مانند جویدن ناخن، کندن پوست و مو
- مشکلات گفتاری مانند لکنت و لالی انتخابی
- افسردگی
- پرخاشگری، نافرمانی و لجبازی
اختلالات همبود با اختلال یادگیری خواندن
اختلال خواندن یا دیسلکسیا میتواند با اختلالات دیگری مانند نقص توجه – بیشفعالی، اختلال سلوک و انواع وسواسها به طور همزمان وجود داشته باشند. برای مطالعه بیشتر درباره اختلالهای بیشفعالی و سلوک میتوانید به مقالات مرتبط با آنها مراجعه کنید.
اختلال نوشتن
برای آنکه کودکی قادر به نوشتن باشد، به ترکیبی از مهارتهای پیچیده دیداری، حرکتی و پردازشی نیاز دارد. در اختلال یادگیری نوشتن، نارسانویسی یا دیسگرافیا کودک با چالشهای متعددی در نوشتن رو به رو است. در این اختلال یک یا چند مورد از ویژگیهای زیر دیده میشود:
- کند نویسی و فشار زیاد قلم روی کاغذ
- دستخط ناخوانا
- دشواری در تبدیل افکار به کلمات نوشته شده
- نوشتههای بدون انسجام که درک محتوای آنها دشوار است
- مشکلات متعدد در املا، دستور زبان و رعایت قواعد و علائم نگارشی
انواع اختلال نوشتن
- خطاهای مربوط به دستنویسی: خطاهای مربوط به اندازه، سرعت و نظم نوشتار؛ مانند کندنویسی و ناخوانانویسی
- خطاهای مربوط به هجی کردن: خطاهای مرتبط با شکل و صدای حروف
- خطاهای انشا و ترکیب: خطاهای قواعد و دستور زبان
انواع خطاهای املایی:
- خطای حافظه دیداری: عدم تشخیص حروف چندشکلی با صدای یکسان (مانند ز/ ذ/ ض/ ظ)
- خطای حافظه توالی دیداری: جابهجا نوشتن حروف به دنبال هم (مانند ردخت بجای درخت)
- دقت دیداری: کاهش، افزایش یا جابجایی نقطه، دندانه یا سرکش (مانند پرگ بحای برگ، کل بجای گل)
- حافظه شنیداری: جایگزینی حروف همآوا، حذف صدای اول و آخر (مانند شمبه بجای شنبه، باب بجای کباب، آمدن بجای آمدند)
- قرینهنویسی: آینهوار نوشتن کل کلمه
- وارونه نویسی: واژگون کردن کلمه
- نارسانویسی: عدم خوانایی و وضوح کلمه علیرغم املای درست
- عدم رعایت نکات آموزشی: مانند خوا استثنا، الف استثنا، حروف ربط، تشدید و…
اختلال ریاضی
اختلال یادگیری ریاضی، محاسبه پریشیریال سندروم گرستمن یا دیسکلکولیا با نقص در یک یا چند مورد از مهارتهای زیر شناخته میشود:
- درک چگونگی کار با اعداد و محاسبات و ارتباط آنها با یکدیگر
- حفظ کردن محاسبات پایهای مانند جدول ضرب
- انجام محاسبات پیچیدهتر
- استفاده از نمادهای ریاضی
- درک و سازماندهی اطلاعات حین حل مسئله
انواع اختلال یادگیری ریاضی
- تحولی: نقص و اختلال ریاضی مرتبط با رشد. مثلاً انجام محاسبات انگشتی در کلاس اول طبیعی است اما اگر کودکی در کلاس پنجم در انجام محاسبات ساده از انگشت استفاده کند طبیعی نیست.
- کمی: خطاهای محاسباتی ریاضی مانند وجود خطا در محاسبه چهار عمل اصلی ریاضی
- کیفی: خطاهای ناشی از کمدقتی، جا انداختن برخی محاسبات و بیتوجهی به علامتهای ریاضی
اختلال یادگیری غیرکلامی
در کودکان مبتلا به اختلال یادگیری غیرکلامی یا دیسپراکسیا مهارتهای پایهای مانند مهارتهای کلامی و حافظه در اوایل کودکی به خوبی رشد کرده و از سطح خوبی برخوردارند. با این حال در مهارتهای دیداری-فضایی، بینایی-حرکتی و دیگر مهارتهای لازم برای عملکرد اجتماعی دچار مشکلاتی هستند. در این شرایط ارتباط بین مغز و اندام برای انجام یک فعالیت حرکتی به خوبی برقرار نمیشود. کودک مبتلا به اختلال یادگیری غیرکلامی در یک یا چند مورد از مهارتهای زیر دچار مشکلاتی است:
- درک و تفسیر حالات چهره و سرنخهای غیرکلامی و رفتاری در تعاملات اجتماعی
- استفاده از زبان و ادبیات مناسب در موقعیتهای اجتماعی مختلف
- هماهنگی مغز، چشم و اندامها مانند بستن دکمهها، گرفتن مداد در دست
- مهارتهای حرکتی ظریف مانند نوشتن، بریدن و رنگآمیزی
- مهارتهای حرکتی درشت مانند دویدن و پریدن
- ایجاد و حفظ تمرکز، توجه، برنامهریزی و سازماندهی
- درک و نگارش متون پیچیدهتر
میزان شیوع اختلال یادگیری در ایران و جهان
با توجه به تحقیقات صورت گرفته میزان شیوع این اختلال به شرح زیر است:
- شیوع اختلالات یادگیری خواندن و نوشتن در پسرها بیشتر از دخترها است.
- شیوع اختلالات یادگیری ریاضی در دخترها بیشتر از پسرها است.
- در میان سه دسته اختلالات یادگیری، نارساخوانی یا دیسلکسیا از دو گروه بیشتر شیوع بیشتری دارد. 20% از کودکان با نیازهای ویژه دچار اختلال دیسلکسیا هستند.
- حدود یک سوم کودکان مبتلا به اختلالات یادگیری به اختلال نقص توجه-بیشفعالی نیز هستند.
- پژوهشی در سال 1400 شیوع اختلالات یادگیری در دانشآموزان ایران را بین 10-2 درصد اعلام کرده است. با توجه به اینکه بسیاری از کودکان مبتلا به اختلال یادگیری بدون تشخیص گذاری میمانند، احتمال میرود درصد واقعی ابتلا به این اختلال بیشتر از این عدد باشد.
علائم اختلال یادگیری کودکان
علائم این اختلال میتواند در هر سن متفاوت باشد. در ادامه به علائم ناتوانی یادگیری در سنین مختلف اشاره میکنیم.
علائم اختلال یادگیری در سن پیشدبستانی
- مشکل در تلفظ صحیح کلمات
- مشکل در پیدا کردن کلمه درست
- مشکل در رعایت لحن درست
- مشکل در یادگیری الفبا، اعداد، رنگها، اشکال هندسی و روزهای هفته
- مشکل در پیروی از جهتها
- مشکل در کنترل مدادرنگی، مداد، قیچی و… (مثلاً ناتوانی در رنگآمیزی داخل خطوط یا بریدن از روی الگو)
- مشکل در کار با دکمهها، زیپها و بند کفش
علائم اختلال یادگیری در سنین 9-6 سالگی
- مشکل در یادگیری ارتباط بین حروف و صداها
- ناتوانی در ترکیب صداها برای ساخت کلمات
- ناتوانی در خواندن کلمات یا داشتن غلطهای مکرر در روخوانی
- سرعت کم و کندی در یادگیری مهارتهای جدید
- مشکل در یادگیری مفاهیم ریاضی پایهای
- مشکل در یادگیری زمان و ساعت
- مشکل در حفظ ترتیب رخ دادن وقایع
علائم اختلال یادگیری در سنین 13-10 سال
- مشکل در درک مطلب و مهارتهای ریاضی مانند حل مسئله
- مشکل در پاسخ به سؤالات تشریحی
- بیعلاقگی به خواندن و نوشتن و اجتناب از روخوانی با صدای بلند
- دستخط بد و ناخوانا
- مهارتهای سازماندهی ضعیف (مثل به هم ریختگی اتاق، دفتر مشق و میز کودک)
- دشواری شرکت در بحثهای کلاسی و بیان افکار با صدای بلند
- وجود انواع املاهای مختلف از یک کلمه یکسان در یک متن واحد
عوامل بروز اختلال یادگیری
عوامل مختلفی در بروز اختلالات یادگیری دخیل هستند. برخی از مهمترین این عوامل عبارتند از:
عوامل ژنتیکی و سابقه خانوادگی
خانواده و اختلال یادگیری بهم مرتبط هستند. وجود سابقه ابتلا به انواع این اختلال در میان اعضای خانواده احتمال ابتلای کودک به این اختلال را افزایش میدهد.
خطرات و آسیبهای پیش از تولد در جنینی
رشد ناکامل و محدودیت شدید رشد داخل رحمی، قرار گرفتن در معرض مصرف الکل، مواد مخدر یا دارو توسط مادر باردار، مغایرت عامل rh، تولد زودرس، وزن بسیار کم هنگام تولد و محرومیتهای محیطی و تغذیهای با ابتلا به اختلالات یادگیری در ارتباط هستند.
سابقه آسیب شدید روانی (ترومای روانی)
تروماهای روانشناختی (وقایع شدیداً آسیبزا) مانند سابقه سوءاستفاده جسمی یا جنسی در گذشته کودک میتواند بر رشد سالم مغز کودک تأثیر منفی بگذارد و خطر ابتلا به انواع ناتوانی یادگیری را افزایش دهد.
سابقه آسیب شدید جسمانی (ترومای فیزیکی)
وقایعی مانند وارد شدن ضربه جدی به سر و عفونتهای سیستم عصبی ممکن است در ایجاد این اختلال دخیل باشند.
نقایص سیستم عصبی
وجود مشکلاتی مانند نقایص ساختاری و شیمیایی در مغز میتوانند در بروز اختلال یادگیری کودکان دخیل باشند.
عوامل محیطی
قرار گرفتن در معرض مواد مسمومکننده با غلظت بالا مانند سرب باعث افزایش احتمال ابتلای کودک به اختلال یادگیری میشوند.
نقص شناختی و حرکتی
نقص در حافظه کوتاهمدت، دقت دیداری، هماهنگی دیداری-حرکتی، توجه و تمرکز و آگاهی واج شناختی
وجود سایر مشکلات سلامتی
مانند ابتلا به اختلال نقص توجه-بیشفعالی
تشخیص اختلال یادگیری در کودکان و نوجوانان
درصورتی که نشانههایی مانند موارد زیر را در کودک مشاهده کردهاید احتمال آنکه فرزندتان درگیر با اختلال یادگیری باشد بالا است:
- ناتوانی در مسلط شدن بر مهارتهای خواندن، نوشتن و ریاضی متناسب با سن و سطح تحصیلی
- دشواری در درک و دنبال کردن دستورالعملها
- سطح تحصیلی کمتر از حد انتظار
- مشکل در حفظ کردن آنچه همان لحظه به کودک گفته شده است
- فقدان هماهنگی حرکتی در راه رفتن، انجام ورزشها و انجام فعالیتهای حرکتی ظریف مانند گرفتن مداد، رنگآمیزی و قیچی کردن
- گم کردن یا در جای اشتباه گذاشتن مکرر وسایل، دفترها و کتابها
- نحوه گرفتن مداد یا قرار دادن جهت کاغذ به شکل غیرعادی
- دشواری در درک مفهوم زمان و یادگیری و استفاده از ساعت
- مقاومت در برابر انجام تکالیف یا سایر فعالیتهایی که شامل خواندن، نوشتن یا حل ریاضی میشوند
- ناتوانی در حفظ تمرکز بر انجام یک فعالیت به شکل یکسره یا بدون کمک دیگران
- پرخاشگری، برخورد تدافعی یا واکنش هیجانی شدید در مدرسه یا انجام فعالیتهای درسی
چگونگی ارزیابی اختلال یادگیری در کودکان
در صورت مشاهده این علائم در کودک لازم است که برای انجام ارزیابیهای دقیق به متخصص مراجعه شود. در ارزیابی کودک ابتدا وضعیت بینایی، شنوایی و سایر شرایط جسمانی دخیل در یادگیری کودک بررسی میشوند. تیم ارزیابی معمولاً شامل چندین متخصص از جمله روانشناس، معلم آموزش به کودکان با نیازهای ویژه، کاردرمانگر، مددکار اجتماعی یا یک پرستار است.
نتایج ارزیابی و تشخیص ابتلا به اختلال یادگیری در خردسالان بر اساس نتایج تستها، بازخورد معلم، دادههای گردآوری شده از والدین و معلمهای کودک و تاریخچه وضعیت تحصیلی کودک حاصل میشود. احتمال تشخیص همزمان اضطراب مزمن و اختلال نقص توجه-بیشفعالی بالا است.
نکته دیگر در تشخیص اختلال یادگیری این است که علائم باید در دوره رشدی (قبل 18 سالگی) ایجاد شده باشند و هوشبهر کودک لزوماً متوسط به بالا باشد. (ِیعنی ناتوانی یادگیری به علت بهره هوشی کم نباشد.)
نکته مهم دیگر در تشخیص این اختلال این است که علائم کودک باید حداقل به مدت 6 ماه دوام داشته باشند.
تشخیص اختلالات یادگیری عموماً در سن 8 سالگی (کلاس دوم ابتدایی) داده میشود. پس از این سن هم امکان تشخیص وجود دارد اما قبل از 8 سالگی این تشخیصگذاری انجام نمیگیرد؛ چراکه مشکلات تحصیلی کودک ممکن است ناشی از عدم تطابق با فضای مدرسه باشند و در سالهای بعدی رفع شوند.
آزمونهای متداول در تشخیص اختلال یادگیری خواندن
- آزمون هوشبهر وکسلر کودکان
- آزمونهای پیشرفت تحصیلی
- آزمون نماد پور اعتماد
- جدول نشانگان سمن
- آزمون خواندن با صدای بلند و آگاهی واجشناختی
اختلالات مرتبط با اختلال یادگیری کودکان
برخی اختلالات دیگر وجود دارند که به نحوی با اختلالات یادگیری در ارتباطاند. برخی از آنها ممکن است با این اختلال اشتباه گرفته شوند، برخی دیگر همزمان و همبود با آن وجود دارند و برخی دیگر ممکن است از دلایل زیربنایی ابتلا به اختلال یادگیری کودکان محسوب شوند. رایجترین این اختلالات عبارتند از:
اختلال پردازش شنوایی (APD)
گاهی ناتوانی کودک در یادگیری خوب سر کلاس درس ناشی از نقایص پردازش شنوایی او است. این نقص میتواند یادگیری کودک را تحت تأثیر قرار دهد. مثلاً کودک قادر نیست تفاوتهای ظریف بین صداها را تشخیص دهد. برای مطالعه بیشتر درباره اختلال پردازش شنوایی میتوانید به مقاله مربوط به آن نگاهی بیاندازید.
اختلال پردازش دیداری (VPD)
نقص در درک و پردازش آنچه کودک مشاهده میکند. مشکلات پردازش بصری شامل عدم درک تفاوتهای جزئی بین اشکال، وارونه سازی حروف و اعداد، جا انداختن اعداد و حروف، درک و تخمین اشتباه عمق و فاصله، مشکل در هماهنگی دست و چشم و… میشوند. ابتلا به اختلال پردازش دیداری میتواند زمینهساز هر سه نوع اختلال یادگیری خواندن، نوشتن و ریاضی بشود.
اختلال نقص توجه-بیشفعالی
درگیری کودک با اختلال ADHD با تأثیرگذاری بر توجه و تمرکز کودک میتواند یادگیری را مختل کند. کودکان بیشفعال با نشستن طولانی سر جای خود، متمرکز ماندن، پیروی از دستورالعملها، حفظ نظم و انجام تکالیف درسی مشکل دارند. این شرایط تأثیر منفی مستقیم بر یادگیری کودک دارند.
اوتیسم
دشواری در رسیدن به تسلط بر برخی مهارتهای تحصیلی میتوانند ناشی از ابتلای کودک به اختلالات عصبی-رشدی مانند اوتیسم و آسپرگر باشند. کودکان مبتلا به اختلال طیف اوتیسم در برقراری ارتباط، درک زبان بدن و حالات چهره دیگران، یادگیری مهارتهای اساسی، برقراری ارتباط با دیگران و برقراری تماس چشمی دچار مشکل هستند. این شرایط علاوه بر داشتن تأثیر منفی بر عملکرد تحصیلی کودک ممکن است با اختلالات یادگیری اشتباه گرفته شوند.
تفاوت اختلال یادگیری با ناتوانی یادگیری
اختلال یادگیری و ناتوانی یادگیری در عمل با هم هیچ تفاوتی ندارند. امروزه متخصصان بر این باورند که استفاده از عبارت ناتوانی یادگیری خاص (SLD) انتخاب بهتری نسبت به عبارت اختلال یادگیری است؛ زیرا غیر از عوامل زیستی، مؤلفههای دیگری چون عوامل محیطی و آموزشی نیز دخیل هستند.
همچنین همانطور که پیشتر ذکر شد در گذشته اختلالات یادگیری به سه نوع خواندن، نوشتن و ریاضی تقسیم میشد درحالیکه این تقسیمبندی امروزه وجود ندارد.
اهمیت مداخله به موقع در درمان اختلالات یادگیری
مداخله زودهنگام در درمان این اختلال بسیار مهم و ضروری است؛ چراکه اختلال یادگیری مانند یک گوله برفی غلتان بزرگ و بزرگتر شده و مشکلات ناشی از آن وخیمتر و دامنه مشکلات گستردهتر میشود. مثلاً اگر کودک در یادگیری محاسبات پایهای در دبستان به مشکل بخورد و این مشکل حل نشود، قطعاً در یادگیری ریاضیات دبیرستان نقص جدی خواهد داشت.
همچنین در کودکان دارای این اختلال اغلب از مشکلات دیگری مانند اضطراب، افسردگی، عزت نفس کم، خستگی مزمن، فقدان انگیزه، نقص توجه و پرخاشگری نیز رنج میبرند. مداخله زودهنگام و انتخاب درمان مناسب و جامع به بهبود بهزیستی کودک در همه زمینههای زندگیاش کمک میکند.
درمان اختلال یادگیری
استفاده از امکانات کمکدرسی
بهره بردن از کمک معلمهای ویژه برای بهبود مهارتهای تحصیلی کودک در زمینههای مختلف خواندن، نوشتن یا ریاضی و برنامهریزی تحصیلی (بسته به نیاز کودک) مفید خواهند بود.
برنامه آموزش فردی (IEP)
طرحریزی برنامه درسی و هدفگذاری تحصیلی متناسب با شرایط هر کودک و ویژه نیازهای آنها؛ چراکه در اختلال یادگیری وضعیت هر کودک منحصربهفرد بوده و در نتیجه، به امکانات، کمکها و برنامههای مختص خود نیاز دارد
ایجاد شرایط تطبیق و سازگار کردن محیط
اختصاص دادن وقت بیشتر به کودک برای انجام فعالیتهای درسی مانند حل سؤال و پاسخ به امتحان، نشستن در صندلی نزدیک به معلم برای افزایش توجه، استفاده از تکنولوژیهایی مانند دستیار نوشتار و کتابهای صوتی و…
رواندرمانی
ازآنجاییکه اغلب کودکان دارای اختلال یادگیری از مشکلات روانشناختی مانند اضطراب و افسردگی، عزتنفس کم و فقدان انگیزه و نقص توجه و تمرکز رنج میبرند. در چنین مواردی بهرهبردن از کمک یک روانشناس متخصص کمککننده خواهد بود.
کاردرمانی و بازیدرمانی
با استفاده از کاردرمانی و بازیهای مانند شنبازی و خمیربازی میتوان مهارتهای حرکتی کودک خصوصاً مهارتهای حرکتی ظریف را تقویت کرد. این درمان خصوصاً در کودکان دارای اختلال نوشتن اثرگذاری خوبی دارد.
گفتاردرمانی
بهویژه در کودکان مبتلا به اختلال خواندن، گفتاردرمانی در بهبود مهارتهای زبانی کودک مفید و مؤثر است.
دارودرمانی
پزشک کودک ممکن است برای بهبود وضعیت اضطراب، افسردگی یا مشکلات تمرکز، توجه و بیشفعالی کودک اقدام به تجویز دارو بکند. در این صورت مصرف دقیق داروها طبق دستور پزشک و کامل کردن دوره دارودرمانی از اهمیت بسیار زیادی برخوردار است. تغییر دوز، تغییر دارو یا قطع مصرف خودسرانه دارو میتواند عوارض بسیار جدی برای کودک به دنبال داشته باشد.
درمانها و داروهای مکمل
اثرگذاری درمانهای دیگری مانند رژیمهای غذایی، استفاده از مکملهای دارویی مانند انواع ویتامینها، انجام ورزش چشم، نوروفیدبک و استفاده از انواع تکنولوژیها به طور قطعی تثبیت نشده است و نیاز به پژوهشهای بیشتری در این زمینه وجود دارد
لازم است بدانید برنامه درمانی کودک ممکن است در طول زمان به صلاحدید متخصص و متناسب با نیاز کودک تغییراتی داشته باشد. اگر با گذشت زمان قابل توجهی از شروع درمان، کودک پیشرفت قابل توجهی نشان نداده است این مسئله را با درمانگر و پزشک کودک در میان بگذارید.
جدیدترین پژوهشها در خصوص ویژگی نوروپلاستیسیته مغز (قابلیت تغییرات مغز و ارتباطات سیناپسی در سراسر عمر) حاکی از آناند که ممکن است به زودی برنامههای درمانی برای درمان اختلالات یادگیری با تکیه بر این ویژگی مغزی ارائه شوند.
پیشگیری از اختلال یادگیری در کودکان
رعایت نکاتی مانند داشتن برنامه غذایی کامل و مغذی، اجتناب از تماس با مواد سمی مانند فلزات شیمیایی سنگین، داشتن خواب کافی و انجام منظم ورزش با کمک به رشد و تکامل مغز و سیستم عصبی کودک میتوانند احتمال بروز اختلال یادگیری در کودکان را تا حدی کاهش دهند. حذف محرکها و شرایط آسیبرسان و ایجاد یک فضای ایمن همراه با مراقبتکنندگان دلسوز، با تعهد و امن نیز برای حفظ سلامت کودک ضروری هستند
نحوه برخورد با دانشآموزان دارای اختلال یادگیری
معمولاً برای والدین پذیرش اینکه فرزندشان دچار این اختلال است دشوار به نظر میرسد. آنها دلایل دیگری مثل بد درس دادن معلم، شرایط بد کلاس و امکانات کم، وجود عوامل حواسپرتی، حجم زیاد تکالیف و سیستم مدرسه را مسبب ناتوانی یادگیری کودک میدانند. والدین ممکن است نگران باشند که با زدن برچسب به کودک، نگاه دیگران و خود کودک تغییر کند و زندگی کودک به طور منفی تحتالشعاع قرار بگیرد.
با این حال والدین باید آگاه باشند که کودکان دارای این اختلال نیز مانند اغلب کودکان دارای هوشبهر طبیعی هستند و میتوانند با کمک و همراهی والدین و متخصصان از عهده انجام وظایف تحصیلی خود برآیند و موفق شوند. آنچه در برخورد با کودکان دارای اختلال یادگیری مهم است، پذیرش بیقید و شرط کودک، حمایت از او و انجام اقدامات مؤثر برای یادگیری کودک است. (مانند مراجعه به متخصص و پیروی از دستورات وی)
والدین باید به کودک کمک کنند تا با شرایط خود کنار بیاید، از این نقص در خود یا استفاده از برنامههای درمانی و کمکآموزشی احساس خجالت نکند. تمرکز والدین و کودک باید بر نقاط قوت او باشد. کودک باید تشویق و حمایت شود تا در جهت دنبال کردن علائقش و موفقیت در آنها قدم بردارد.
همچنین آگاهی والدین از ماهیت اختلال فرزندشان، نحوه تأثیر این اختلال بر جنبههای مختلف زندگی کودک، فعالیتهای مناسب برای تقویت یادگیری کودک در محیط خانه و شناسایی نقاط قوت و ضعف کودک از اصلیترین وظایف والدین کودکان مبتلا به اختلال یادگیری است.
فعالیتهای مناسب برای کار با کودکان دارای اختلال یادگیری
در برخورد با اختلال نوشتن کودک و غلطهای املایی او، برای تقویت مهارت نوشتن و وضعیت دیکته کودک از روشهای متنوعی میتوان بهره جست. از متداولترین راهکارها استفاده از رویکرد نوشتن نیمه فعال و فعال است. در نوشتن نیمه فعال کودک به خودش املا میگوید. نوشتن فعال انواع مختلفی دارد که کودک معمولاً از آنها استقبال میکند. مثلاً کلمهسازی، جملهسازی و انشا نویسی از اصلیترین روشهای نوشتن فعال هستند. برخی روشهای جدید دیگر برای تقویت املا عبارتند از:
- کارت لغات
- املای بدون نقطه و سرکش که باید توسط کودک تکمیل شود
- املای غلط که کودک آن را تصحیح کند
- نشستن روی کمر: نوشتن روی کمر کودک تا کودک کلمه را روی کاغذ بنویسد
- املا گفتن کودک به افراد دیگر و تصحیح آن توسط کودک
- پیدا کردن کلمت دارای حروف مشخص از متن یک روزنامه، مجله یا کتاب
مهارتهای مختلفی در یادگیری کودکان دخالت دارند. والدین میتوانند با انجام بازیهای گوناگون این مهارتها را در کودک تقویت کنند. برخی از این مهارتها و بازیهای مناسب آنها عبارتند از:
- حافظه کوتاه مدت و بلندمدت: بازی ببین و بگو، کارتهای حافظه، مسابقه حفظ کردن، رمز نویسی، اطلاعات عمومی، حفظ کردن شعر، خلاصه کردن یک قصه یا کارتون، تعریف کردن خاطره
- توجه، تمرکز و دقت: پیدا کردن تفاوتهای تصاویر، توپ و راکت، بولینگ، مینیبسکتبال، دارت، استوانه هوش، وصل کردن نقطهچینها، رنگآمیزی، ماز
- هماهنگی دیداری-حرکتی: بولینگ، پرتاب توپ، یه قل دو قل، بازیهای تعادلی مانند لیلی، رد شدن از مانع و راه رفتن بین خطوط، میخ و چکش اسباببازی، تفنگ اسباببازی، دارت، بلز (ابزار موسیقی)، کپی کردن تصاویر، بازی قلاب و ماهیگیری
- تجسم فضایی: شناسایی شکل چرخانده شده، بازیهای تشخیص جهتها، کره هوش، کشیدن نقشه اتاقها و آدرس مکانها، نقطهبازی
- ادراک و استدلال: چیستان، حل مسئله، گفتن داستان تصاویر، انطباق تصویر و متن، خلاصه کردن داستان، ادامه دادن داستان نیمهتمام، قصه نویسی یا جملهسازی با کلمات
- یکپارچگی حسی: تشخیص جنس اجسام با چشمهای بسته، شن بازی، رنگ انگشتی، خمیربازی، تشخیص از روی بو یا مزه
سؤالات متداول
کودک دارای اختلال یادگیری علیرغم داشتن هوشبهر طبیعی، نمیتواند به خوبی سایر کودکان در فعالیتهای تحصیلی عمل کند. در صورت هشیار نبودن والدین و کودک، این مسئله میتواند منجر به درگیری کودک با مشکلاتی مانند افسردگی، اضطراب، فقدان عزت نفس، خودپنداره منفی، فقدان انگیزه، سرخوردگی و انزوای کودک بشود.
درک اختلال یادگیری توسط کودک، معلمان و بویژه والدین او از این جهت حائز اهمیت است که بتوان شرایط و آموزش کودک را به شیوهای تنظیم کرد که مناسب نیازهای او باشد و نقص یادگیری او را جبران کند.
استفاده از امکانات کمک تحصیلی مانند معلمهای ویژه، برنامههای تحصیلی خاص و…
رواندرمانی، کاردرمانی، گفتاردرمانی و بازیدرمانی
تطبیق و سازگار کردن محیط بسته به نیاز کودک
دارو درمانی
وجود علائمی مانند ناتوانی در مسلط شدن بر مهارتهای خواندن، نوشتن و ریاضی متناسب با سن و سطح تحصیلی،، فقدان هماهنگی حرکتی و انجام فعالیتهای حرکتی ظریف، نحوه گرفتن مداد یا قرار دادن جهت کاغذ به شکل غیرعادی، بی علاقگی، اجتناب یا پرخاشگری کودک برای انجام فعالیتهای تحصیلی
نقایص سیستم عصبی، عوامل ژنتیکی و سابقه خانوادگی ابتلا ، خطرات و آسیبهای پیش از تولد در جنینی، سابقه آسیب شدید روانی یا جسمانی، عوامل محیطی، نقص در حافظه کوتاهمدت، دقت دیداری، هماهنگی دیداری-حرکتی، توجه و تمرکز و آگاهی واجشناختی، وجود سایر مشکلات سلامتی مانند ابتلا به اختلال نقص توجه-بیشفعالی