زمان تقریبی مطالعه: 13 دقیقه
اهمیت و ضرورت آشنایی با اختلال خواندن در کودکان
اختلال خواندن یکی از انواع اختلالات مرتبط با یادگیری در کودکان و بزرگسالان است که می‌تواند باعث بروز مشکلات متعددی در دوره‌های مختلف تحصیلی و شغلی برای فرزندان‌مان شود. این اختلال که با نام‌های دیگری چون دیسلکسیا، خوانش‌پریشی، نارساخوانی نیز شناخته می‌شود می‌تواند باعث شود تا کودک قادر به مطالعه صحیح مطالب نباشد و نتواند به درک درست آن‌ها بپردازد.
تحقیقات به عمل آمده نشان می‌دهد که هیچ ارتباطی میان دیسلکسیا در کودکان با میزان هوش و توانایی‌های آن‌ها وجود ندارد. ممکن است باهوش‌ترین کودکان نیز به این اختلال مبتلا شوند.
خوشبختانه روش‌های کارآمد و مؤثری برای درمان این اختلال وجود دارد که در صورت تشخیص به موقع نتیجه قابل توجهی دارد. در این مطلب به معرفی کامل این اختلال و انواع روش‌های تشخیصی و درمانی آن برای کودکان می‌پردازیم.
اختلال خواندن در کودکان چیست؟
اختلال خواندن در کودکان تحت عنوان اختلال دیسلکسیا در کودکان یا خوانش‌پریشی شناخته می‌شود. این اختلال معمولاً در دوران کودکی اتفاق می‌افتد و اگر در سنین پایین تشخیص داده نشود و برای درمان آن اقدام نشود؛ ممکن است تا بزرگسالی ادامه پیدا کند.
در این اختلال کودک در هنگام خواندن با مشکلاتی همراه است؛ زیرا نمی‌تواند به درستی گفتار را شناسایی کند و از آن‌ها برای ارتباط با حروف و کلمات استفاده کند. در واقع اختلال خواندن کودکان می‌تواند باعث ناتوانی کودکان در رمزگشایی شود.
در نهایت کودک به دلیل تفاوت پردازش زبان در برخی از نقاط مغز، دچار این اختلال می‌شود. بررسی‌های انجام شده نشان می‌دهد که عواملی مانند مشکلات شنوایی، بینایی و هوش کودک ارتباطی با اختلال خواندن کودک ندارند و هر کودکی حتی بدون داشتن این مشکلات ممکن است دچار این نوع اختلال یادگیری شود.
علائم اختلال نارساخوانی در کودکان
اغلب پزشکان بر این باور هستند که تشخیص اختلال نارساخوانی کودکان خصوصاً قبل از ورود آن‌ها به مدرسه بسیار دشوار است؛ زیرا در این دوران اغلب کودکان مطالعه چندانی ندارند و ممکن است به دلیل تکمیل نشدن وضعیت رشد، با مشکلاتی در خواندن و تلفظ همراه باشند. معمولاً معلمان اولین کسانی هستند که می‌توانند به دلیل تفاوت در خواندن کودک مبتلا به خوانش پریشی با سایر کودکان، از این اختلال مطلع شوند و والدین را در جریان این وضعیت قرار دهند. علائم اختلال نارساخوانی کودکان در دو موقعیت قبل و بعد از مدرسه بررسی می‌شود که به شرح زیر است:
علائم اختلال نارساخوانی کودکان قبل از مدرسه
رایج‌ترین علائمی که ممکن است خردسال مبتلا به اختلال خواندن با آن همراه باشد عبارت است از:
- ناتوانی در یادگیری قافیه‌ها
- ناتوانی در انجام بازی‌های مرتبط با قافیه سازی
- دیر به حرف آمدن
- ناتوانی در به‌خاطر سپردن انواع حروف، عدد، رنگ و…
- گیج شدن در تلفظ‌کردن کلمات شبیه به یکدیگر
- ناتوانی در معکوس کردن برخی از کلمات
- زمان بر بودن یادگیری کلمات جدید
علائم اختلال نارساخوانی کودکان در سن مدرسه
تشخیص نشانه‌های نارساخوانی در دوران مدرسه بسیار آسان‌تر است و رایج‌ترین علائم اختلال خواندن در کودکان در سن مدرسه عبارت است از:
- دور شدن از فعالیت‌هایی مانند قصه‌خوانی، روخوانی و مطالعه
- طولانی‌بودن زمان مطالعه، خواندن و نوشتن
- غلط‌های املایی متداول
- تلفظ اشتباه کلمات جدید و نا آشنا
- مشکلاتی دیداری و شنیداری و تشخیص ندادن کلمات و صداهای شبیه به هم
- ناتوانی در به خاطر سپردن چند کلمه به صورت متوالی
- اختلال در درک شنیده‌ها
- نیافتن کلمات مناسب برای پاسخ دادن به سؤالات
- ضعیف بودن سطح خواندن نسبت به سایر همسالان
عوارض درمان نشدن اختلال خوانش پرانی در کودکان
درمان نشدن اختلال نارساخوانی کودکان در وهله اول باعث می‌شود تا کودک در روند تحصیلی خود با مشکلات متعددی همراه باشد و نتواند مانند سایر همسالان خود به خواندن صحیح مطالب و درک درست آن‌ها بپردازد. این موضوع باعث ناهماهنگی کودک با کودکان هم سن خود می‌شود.
علاوه بر این؛ کودک مبتلا به اختلال خواندن ممکن است با مشکلاتی از قبیل، کاهش اعتماد به نفس، کاهش عزت نفس، افسردگی، اضطراب، پرخاشگری، دور شدن از دوستان، همراه نشدن با معلمان و… همراه شود که جهت جلوگیری از آن باید در سریع‌ترین زمان برای درمان آن اقدام شود.
روش‌های تشخیص نارساخوانی در کودکان
روش‌های تشخیص نارساخوانی در کودکان برای هر فرد متفاوت است. در واقع هیچ آزمایش یا روش تشخیصی واحدی برای شناخت این اختلال در کودکان وجود ندارد. اما چند تست مؤثر برای تشخیص دیسلکسیا کودکان وجود دارد که به شرح زیر است:
تست خواندن و مهارت‌های تحصیلی
در بسیاری از مواقع پزشک متخصص برای تشخیص این اختلال در کودکان، به انجام تست خواندن و مهارت‌های تحصیلی می‌پردازد. در این تست‌ها پزشک از طریق نحوه ادای کلمات توسط کودک، املای کلمات، نحوه خواندن و… به بررسی سطح اختلال نارساخوانی در کودکان می‌پردازد.
تست بینایی، شنوایی، عصبی
پزشک متخصص با انجام تست‌های عصبی، شنوایی، بینایی و…از این موضوع که عامل دیگری باعث اختلال خواندن در کودکان نشده است؛ اطمینان حاصل می‌کند. برای مثال ممکن است کودک به دلیل اختلال بینایی، قادر به خواندن صحیح کلمات و جملات نباشد.
چنانچه علت تست‌ها مثبت باشد و کودک از مشکلات عصبی، شنوایی و بینایی رنج می‌برد؛ پزشک با درمان آن‌ها به بهبود اختلال نارساخوانی کودکان کمک می‌کند.
ارزیابی روانشناختی
در برخی از مواقع ممکن است سبک زندگی کودک به‌گونه‌ای باشد که باعث ایجاد تنش، اضطراب و ناراحتی برای او شود. استرس و اضطراب ممکن است مانع از تلفظ صحیح کلمات و اختلال در مطالعه صحیح کودک شود.
پزشک متخصص با پرسیدن سؤالاتی از والدین و فرزندان، از سالم بودن روان کودک اطمینان حاصل می‌کند. چنانچه علت اختلال در خواندن کودکان به دلیل مشکلاتی چون استرس، افسردگی و…باشد؛ پزشک با درمان آن‌ها به اصلاح خوانش پریشی می‌پردازد.
درمان اختلال خواندن در کودکان
قطعاً دانستن چالش‌ها و مشکلاتی که باعث بروز ناتوانی در خواندن می‌شود؛ می‌تواند به پزشکان کمک کند تا روش درمان مناسبی را برای بهبود دیسلکسیا در سنین کودکی انتخاب کنند. امروزه افراد متخصص در این حوزه با حضور در مدرسه و خارج از مدرسه می‌توانند به رفع این مشکل بپردازند.
تحقیقات نشان می‌دهد که اختلال خواندن در کودکان به دلیل مشکلات زبان اتفاق می‌افتد و دارو درمانی تأثیری در بهبود این اختلال ندارد. از این جهت پزشکان متخصص از تکنیک‌ها و راهبردهای دیگری برای درمان استفاده می‌کنند که برخی از آن‌ها عبارت هستند از:
آموزش زبان چند حسی
بهترین و کارآمدترین روش برای درمان اختلال نارساخوانی در سنین کودکی، آموزش زبان چند حسی توسط پزشکان متخصص در این حوزه است. در این تکنیک از چند حواس انسان برای آموزش زبان استفاده می‌شود. بینایی، لامسه، حرکت، صدا و…از حواسی هستند که در این تکنیک به کودکان کمک می‌کند تا زبان را به کلمات دیگر متصل کنند.
برای مثال در این روش از طریق ضربه زدن، کودک با انواع هجا آشنا می‌شود. تکرار در این روش باعث می‌شود تا کودکان بتوانند به بهترین نحو مطالب را بیاموزند و از آن‌ها برای یادگیری اطلاعات بیشتر استفاده کنند.
تکنیک آگاهی واج شناسی
با توجه به اینکه اختلال خواندن در کودکان باعث ضعف آگاهی واج شناسی می‌شود؛ کمک به تقویت این ضعف می‌تواند در نهایت برای بهبود نارساخوانی کودکان مؤثر باشد. ضعف در آگاهی واج شناسی باعث می‌شود تا کودکان نتوانند به تشخیص صحیح صداها بپردازند و از آن‌ها در ساخت کلمات و جملات استفاده کنند.
پزشک متخصص با تکنیک آگاهی واج شناسی می‌تواند به کودک کمک کند تا با انواع صداها آشنا شود، کلمات را به صدا متصل کنند، حروف را به صدا متصل کنند و از صداها برای تولید کلمات جدید استفاده کنند.
درمان مشکلات همزمان
درمان مشکلات همزمان به صورت غیرمستقیم می‌تواند در درمان دیسلکسیا در کودک مؤثر واقع شود. ممکن است کودکانی که از دیسلکسیا در سنین کودکی رنج می‌برند؛ با مشکلاتی از قبیل افسردگی، اضطراب، اختلال در بینایی، اختلال در شنوایی و…همراه باشند.
پزشک متخصص با درمان این بیماری‌ها در کنار اختلال دیسلکسیا می‌تواند به بهبود این اختلال کمک کند و اثر روش‌های درمانی را برای کودک بیشتر کند.
استفاده از فناوری کمکی برای خواندن
از راهکارهای درمانی مؤثر برای درمان اختلال خواندن در سنین کودکی، استفاده از فناوری کمکی است. در این روش از نرم‌افزارهای مختلفی برای بهبود مطالعه و خواندن استفاده می‌شود. انواع کتاب‌های صوتی، نرم‌افزارهای صوتی و نرم‌افزار تبدیل متن به گفتار، می‌توانند برای بهبود دیسلکسیا در سنین کودکی کارآمد باشند.
بازی درمانی
کودکان برخلاف بزرگسالان مایل هستند تا از روش‌های ساده و سرگرم کننده برای یادگیری اطلاعات جدید استفاده کنند. بنابراین بازی درمانی می‌تواند تکنیک مناسبی برای درمان اختلال نارساخوانی برای کودکان باشد. انجام بازی‌هایی مانند نوشتن حروف روی شن، مطالعه کتاب‌های تصویری، قصه گویی، اجرای نمایش نامه، صحبت کردن با اسباب بازی‌ها و… می‌تواند چند بازی مؤثر برای درمان این اختلال در سنین پایین باشد.
نقش والدین در درمان اختلال خواندن در کودکان
والدین نقش کلیدی و قابل توجهی در بهبود اختلال خواندن در کودکان دارند. والدین می‌توانند با تشخیص به موقع دیسلکسیا در فرزندان خود، شانس کودکان را برای درمان این اختلال افزایش دهند. والدین به عنوان نزدیک‌ترین فرد به کودکان، می‌توانند از روش‌هایی به درمان اختلال خوانش پریشی بپردازند که برخی از آن‌ها به شرح زیر است:
حمایت از فرزندان مبتلا به دیسلکسیا
نارساخوانی در کودکان ممکن است باعث شود تا از میزان اعتماد به نفس و عزت نفس آن‌ها کاسته شود و توانایی انجام بسیاری از مهارت‌ها را از دست بدهند. والدین می‌توانند با محبت کردن و ابراز علاقه و توجه اصولی و به اندازه، به افزایش اعتماد به نفس و عزت کودکان کمک کنند و آن‌ها را به انجام مهارت‌های جدید تشویق و حمایت کنند.
انجام تمرینات خواندن در منزل برای رساخوانی
والدین می‌توانند با انجام تمرینات مؤثر، به درمان اختلال خواندن در کودکان بپردازند. برای انجام تمرینات نارساخوانی باید در مرحله اول محیط امن، ساکتی برای کودک انتخاب شود. حال از خواب کافی و تغذیه کودک اطمینان حاصل شود و در صورت مناسب بودن شرایط، زمان مشخصی را برای انجام تمرینات تعیین شود. در انتها بازی‌ها و تمریناتی که کودکان به انجام آن علاقمند هستند و برای درمان خوانش پریشی مؤثر هستند، در کنار یکدیگر باید انجام شود.
برقراری ارتباط با معلمان
برقراری ارتباط با معلمان یکی از کارهای ساده اما مؤثر برای اختلال خواندن کودکان است. والدین می‌توانند از طریق صحبت کردن با معلمان کودک خود از وضعیت درسی کودک خود مطلع شوند و اقداماتی را برای موفقیت بیشتر کودک، هنگام انجام تست‌های درسی انجام دهند. والدین می‌توانند از معلمان بخواهند تا به ضبط کامل صدای خود بپردازند و آن را برای یادگیری بهتر در اختیار کودکان قرار دهند.
محدود کردن زمان نمایش
کودکان نباید زمان زیادی از وقت خود را به مشاهده صفحه نمایش گوشی همراه، لپ‌تاپ، تبلت، تلویزیون و…بپردازند. والدین می‌توانند با انجام اقدامات هوشمندانه از زمان مشاهده صفحات نمایش الکترونیکی بکاهند و زمان بیشتری را به تمرینات و مطالعات مربوط با دیسلکسیا در کودکان اختصاص دهند.
صحبت کردن با فرزندان
والدین می‌توانند از طریق صحبت کردن درباره نارساخوانی، به درک کودک نسبت به این اختلال کمک کنند تا آن‌ها بتوانند بهتر با این ناتوانی کنار بیایند.
شرکت در گروه‌های پشتیبانی
از کارهای مؤثری که والدین می‌توانند برای بهبود اختلال خواندن در سنین کودکی انجام دهند؛ شرکت در گروه‌های پشتیبانی است. در گروه‌های پشتیبانی والدین می‌توانند با والدین کودکانی که از این اختلال رنج می‌برند ارتباط برقرار کنند و از تجربیات آن‌ها برای بهبود این اختلال و نحوه برقراری ارتباط صحیح با کودکان مبتلا به نارساخوانی آشنا شوند.
سؤالات متداول
دیسلکسیا به عنوان نوعی اختلال یادگیری در کودکان شناخته می‌شود که معمولاً به دلیل ناتوانی در شناسایی صداهای گفتار اتفاق می‌افتد. البته تفاوت‌های فردی در برخی از مناطق مغز انسان که به پردازش زبان می‌پردازد، باعث اختلال دیسلکسیا می‌شود.
دیر به حرف آمدن، سخت یاد گرفتن کلمات جدید، ناتوانی در تلفظ کلمات شبیه به یکدیگر، ناتوانی در شکل دادن درست کلمات، ناتوانی در انجام بازی‌های مرتبط با قافیه و… از علائم شایع اختلال نارساخوانی در کودکان هستند.
درمان زود هنگام اختلال دیسلکسیا اغلب می‌تواند نتیجه بخش باشد و باعث بهبود نارساخوانی شود؛ اما اگر این اختلال شدید باشد یا در دوران بزرگسالی تشخیص داده شود؛ ممکن امکان درمان قطعی وجود نداشته باشد و فرد در هنگام مطالعه با مشکلاتی همراه باشد.
تحقیقات نشان می‌دهد که احتمال بروز دیسلکسیا در پسران نسبت به دختران بیشتر است و کسانی که از این اختلال رنج می‌برند؛ اغلب با هوش و توانایی‌های زیادی همراه هستند.
معمولاً برای درمان اختلال خواندن در کودکان از روش دارودرمانی استفاده نمی‌شود؛ اما چنانچه کودکی در کنار دیسلکسیا با مشکلاتی از قبیل استرس، افسردگی و… همراه است؛ ممکن است پزشک متخصص برای نتیجه بخش بودن روش‌های درمان اختلال دیسلکسیا، از داروهای متعددی برای کاهش استرس و افسردگی استفاده کنند.
