اختلال یادگیری غیر کلامی در کودکان از علل بیماری تا درمان

زمان تقریبی مطالعه: 11 دقیقه

اختلالات یادگیری یکی از شایع‌ترین اختلالات در میان کودکان است که در اکثر مواقع به دلیل ناآگاهی یا کم آگاهی والدین و مدارس ناشناخته می‌ماند و کودک به اشتباه ضعیف خوانده می‌شود. تنوع زیاد اختلالات یادگیری، در حقیقت یکی از اصلی‌ترین دلایل سخت بودن روند تشخیص مشکل و مطالعه و آشنایی با علائم آن‌ها تنها راه‌حل موجود است. در این مقاله ما قصد داریم تا به سراغ اختلال یادگیری غیرکلامی که با نام اختصاری NVL یا NVLD نیز شناخته می‌شود برویم. اختلالی که می‌تواند بر توانایی کودک در تشخیص و تفسیر الگوهای بیان چهره، زبان بدن و سایر اشکال ارتباط غیرکلامی تأثیر جدی بگذارد و زندگی آینده کودک را تحت تأثیر قرار دهد. بیاید تا با هم بیشتر در مورد این اختلال و نشانه‌های آن بخوانیم.

اختلال یادگیری غیرکلامی در کودکان چیست؟

اختلال یادگیری غیر کلامی (NLD) که به آن ناتوانی یادگیری غیر کلامی نیز می‌گویند، یک بیماری عصبی است که معمولاً در دوران کودکی ظاهر می‌شود اما می‌تواند تا بزرگسالی نیز ادامه یابد. افراد مبتلا به این اختلال بر خلاف آنچه که از نام آن برداشت می‌شود، مشکلی در حرف زدن ندارند اما مغز آن‌ها با مشکلاتی در مهارت‌های فضایی، بصری، پردازش نشانه‌های غیر کلامی و مهارت‌های حرکتی روبه‌رو است.

آن‌طور که از تحقیقات برآمده، افراد مبتلا به NVL معمولاً هوش متوسط یا بالاتر از حد متوسط دارند. برخی از مبتلایان به این بیماری در درک اطلاعات غیر کلامی مانند زبان بدن و حالات چهره نیز با مشکلاتی مواجه‌اند و به همین دلیل به بیان کلامی رو می‌آورند. در واقع بیانات کلامی به فرد کمک می‌کند تا با بیش از حد صحبت کردن تلاش کند تا بخشی از مشکلات خود را جبران کند. در نتیجه این چرخه، می‌توان به نوعی گفت اختلال یادگیری غیر کلامی (NLD) در کودکان می‌تواند باعث شود تا آن‌ها مهارت‌های کلامی و خواندنی قوی داشته باشند و با دایره لغات گسترده و حافظه شنوایی که دارند دیگران را شگفت‌زده کنند.

کودک مبتلا به NLD همچنین ممکن است در هماهنگی فیزیکی ضعیف عمل کنند و با حل مسئله، سازماندهی افکار، برنامه‌ریزی و عملکردهای اجرایی نیز مشکلاتی داشته باشند. البته لازم به ذکر است که این اختلال به عنوان یک اختلال رسمی در DSM-5 (راهنمای تشخیصی آماری اختلالات روانی) شناخته نشده است.

شیوع اختلال یادگیری غیر کلامی در کودکان

این نوع از اختلال یادگیری چندان در میان کودکان رایج نیست و حتی به نوعی نادر شناخته شده است. اما طبق گفته محققان، دلیل اصلی تعداد کم مبتلایان NLD بیشتر این بوده که موارد بسیاری در واقع شناخته نشده‌ و ناشناس باقی‌مانده‌اند. بنابراین در حال حاضر آمار دقیقی از میزان شیوع این اختلال وجود ندارد.

شیوع ناتوانی در یادگیری غیر کلامی در کودکان میان دختران و پسران یکسان است و در خانواده‌هایی که سابقه اختلالات یادگیری دارند، با احتمال بیشتری دیده می‌شود. NLD همچنین با اضطراب نیز رابطه نزدیکی دارد و به نوعی یکدیگر را تقویت می‌کنند و فرد را در روابط خانوادگی و ارتباطات اجتماعی با چالش‌های جدی مواجه خواهد کرد.

همانطور که گفتیم به دلیل این که کودکان و خردسالان مبتلا به اختلال غیر کلامی از هوش بالایی هستند، به‌خوبی می‌توانند این اختلال را پنهان و چالش‌های آن را جبران کنند. اما زمانی که کودک به سنین بلوغ می‌رسد NLD نیز شدت می‌گیرد و باعث افزایش اضطراب نوجوان به علت مسائلی مانند ناتوانی در برقراری ارتباط مؤثر با همسالان می‌شود.

علت بروز اختلال یادگیری غیر کلامی

محققان تصور می‌کنند اختلال یادگیری غیر کلامی در کودکان مربوط به نقص در نیمکره راست مغز، جایی که پردازش غیر کلامی رخ می‌دهد، است.

از آنجایی که کودکان مبتلا به NVLD هوش متوسط یا بالاتر از حد متوسط دارند، مغز برخی از آن‌ها سیستم‌هایی را از جمله خاطرات تکراری تجربیات گذشته، توسعه می‌دهد تا آن‌ها را به سمت رفتار قابل قبول در موقعیت‌های جدید راهنمایی کند. بدین ترتیبت فرد می‌تواند به طور طبیعی به نشانه‌های اجتماعی خاص پاسخ دهد.

علائم اختلال یادگیری غیر کلامی در کودکان

علائم اختلال یادگیری غیر کلامی در هر کودک نسبت به کودک دیگر متفاوت است. در واقع به دلیل مشابهت و یکسانی علائم این اختلال با اختلال‌های کلی دیگر مانند اوتیسم و ADHD، در DSM-5 نیز به‌عنوان یک اختلال جدا نیامده و به همین دلیل علائم اختصاصی بسیار کمی دارد.

آنچه به طور شایع از این اختلال گزارش شده و ما نیز به‌عنوان علائم اختلال NLD در کودکان می‌شناسیم، شامل:

• مشکل در تشخیص نشانه‌های غیر کلامی (حالات چهره، زبان بدن)
• یادگیری زودهنگام گفتار و زبان (از سنین پایین مانند بزرگسالان صحبت می‌کند)
• هماهنگی بدنی ضعیف؛ به عنوان دست و پا چلفتی شناخته می‌شود.
• مهارت‌های حرکتی ظریف ضعیف (مشکل در استفاده از قیچی، بستن بند کفش و غیره)
• همیشه سؤال می‌پرسد تا حدی که سؤالات تکراری می‌شوند یا جریان منظم مکالمه را قطع می‌کند.
• برای درک اطلاعات باید به صورت شفاهی برچسب بگذارد.
• مشکل در درک اطلاعات ناگفته یا ذهنی
• مشکلات بصری-فضایی (تبعیض تفاوت اشیاء، تجسم تصاویر، تعیین مکان بدن در فضا)
• به شدت تحت اللفظی صحبت می‌کند؛ با طعنه، کنایه، یا دیگر ظرافت‌های زبانی مشکل دارد.
• ساده لوح است و بیش از حد اعتماد می‌کند.
• کنار آمدن با تغییر برایش دشوار است.
• مشکل در پیروی از دستورالعمل‌های چند مرحله‌ای
• مشکل در تعمیم یا دیدن تصاویر بزرگ
• حس جهت‌گیری ضعیفی
• ناتوانی در برنامه ریزی و مدیریت پول
• چالش‌های کلی اغلب با مهارت‌های کلامی بسیار پیشرفته پوشانده می‌شود.

یکی دیگر از نشانه‌های بارز در اختلال یادگیری غیر کلامی در کودکان این است که علی‌رغم مهارت کلامی بالا، این کودکان در مهارت خواندن ضعیف هستند. آن‌ها همچنین در درک آنچه می‌خوانند مشکل دارند برای مثال اگر یک کودک مبتلا به NLD کتابی در مورد جنگ‌های جهان بخواند، پس از خواندن ممکن است بتواند نام تمام جنگ‌ها را به شما بگوید اما نمی‌تواند علت جنگ‌ها را به طور دقیق بیان کند.

تشخیص اختلال یادگیری غیر کلامی در کودکان

یک متخصص سلامت روان متخصص در این بیماری و آشنا با اختلالات مشابه، مانند یک نوروسایکولوژیست، بهترین فرد برای ارزیابی و تشخیص علائم NLD در شما یا فرزندتان است. برای تشخیص این اختلال او ابتدا مواردی مانند رشد گفتار و زبان، ضریب هوشی کلامی، ضریب هوشی عملکرد، مهارت‌های دیداری فضایی و رشد حرکتی بیمار را ارزیابی می‌کند. توجه داشته باشید مجموع امتیازات کودک در آزمون‌ها تعیین‌کننده تشخیص است و هر آزمون به تنهایی ارزش چندانی ندارد.

پزشکان گاهی اوقات اختلال یادگیری غیر کلامی را با ناتوانی یادگیری خاص، اختلال هماهنگی رشدی، فوبیای اجتماعی یا اختلال طیف اوتیسم اشتباه می‌گیرند. این امر می‌تواند توجه و درمان کودک را برای کمبودهای بینایی فضایی اصلی  به تأخیر بیندازد. همچنین در صورت تشخیص اشتباه و تجویز دارو‌های ADHD اختلال ممکن است شدت بگیرد. بنابراین تشخیص درست و دریافت مداخله زودهنگام در این اختلال ضروری است.

نقاط ضعف کودکان مبتلا به اختلال یادگیری غیر کلامی

پنج حوزه وجود دارد که اکثر کودکان مبتلا به NLD در آن‌ها ضعف نشان می‌دهند و بررسی این پنج حوزه می‌تواند ما را در نهایت به تشخیص اختلال غیر کلامی برساند. این پنج حوزه عبارتند از:

1. آگاهی بصری و فضایی

بسیاری از موارد ناتوانی در یادگیری غیر کلامی در کودک در درک تصاویر بصری مشکل وجود دارد. برای مثال، وقتی از آن‌ها خواسته می‌شود شکلی مانند مکعب را کپی کنند، این بچه‌ها نمی‌توانند اشکالی که مکعب را می‌سازند و روابط بین آن‌ها را دقیقاً متوجه شوند و از این رو نمی‌توانند آن را به درستی کپی کنند. این کودکان همچنین در ارزیابی اطلاعات بصری-مکانی مشکل دارند. این بدان معنی است که آنها در درک روابط بین چیزهایی که می‌بینند و درک روشنی از جایی که هستند مشکل دارند. این موضوع می‌تواند در دوران نوجوانی به یکی از عوامل خجالت‌زا برای فرد تبدیل شود.

2. درک سطح بالاتر

درک درجه بالاتر توانایی شناسایی ایده اصلی در چیزی، جزئیاتی که ایده اصلی را پشتیبانی می‌کند و روابط بین آن‌ها است. توانایی کودکان در درک مطلب و نوشتن یا گفتن یک داستان به طور مؤثر مربوط به درک سطح بالاتر می‌شود و کودکان مبتلا به اختلال یادگیری غیر کلامی در این حوزه نمی‌توانند خوب عمل کنند.

درک سطح بالاتر همچنین بر یادداشت‌برداری تأثیر می‌گذارد. برخی از بچه‌ها اساساً هر چیزی را که معلم می‌گوید نادیده می‌گیرند زیرا آن‌ها نمی‌دانند چه چیزی مهم است و چه چیزی را نباید حذف کنند.

3. ارتباطات اجتماعی

اکثر کودکان مبتلا به اختلالات یادگیری غیر کلامی در خواندن احساسات در نشانه‌های صورت و زبان بدن مشکل دارند، بنابراین اغلب نمی‌دانند در تعاملات اجتماعی چه می‌گذرد. این کودکان بسیاری از مواقع الگوهای اجتماعی را که بچه‌های دیگر به طور خودکار یاد می‌گیرند و انتخاب می‌کنند را از دست می‌دهند. به همین دلیل نمی‌دانند در یک موقعیت خاص چه رفتاری مناسب است.

مشکلات ارتباط اجتماعی یکی از دلایلی است که کودکان مبتلا به NLD اغلب رو به دنیای فناوری می‌آورند. در واقع این کودکان بیشتر به دلیل این که مجبور نیستند با همه چیزهای غیر کلامی و انسانی سروکار داشته باشند، به بازی‌های ویدئویی علاقه دارند.

4- مفاهیم ریاضی

بسیاری از بچه‌های مبتلا به اختلال یادگیری غیر کلامی در یادگیری تکه‌ای بسیار خوب هستند و فقط با به خاطر سپردن داده‌ها می‌توانند در ریاضیات خوب عمل کنند. اما با بزرگتر شدن، برای حل مسائل ریاضی پیشرفته‌تری که بر اساس شناخت مفاهیم و الگوها است، با مشکل روبه‌رو خواهند شد. این کودکان اشتباهات خود را تکرار می‌کنند و اگر مسئله‌ای که قبلاً حل کرده‌اند از راه‌حل متفاوتی حل شود در تشخیص آن مشکل دارند.

5. وظایف اجرایی

کارکردهای اجرایی مجموعه‌ای از مهارت‌ها هستند که برای سازماندهی تفکر، برنامه‌ریزی و انجام اقدامات و کشف چگونگی حل مشکلات از آن‌ها استفاده می‌کنیم. اکثر کودکان مبتلا به NLD در این کارکردهای سازماندهی و برنامه ریزی ضعف دارند. به عنوان مثال، آن‌ها با تقسیم یک پروژه به قطعات کوچک‌تر، یا تصور مراحلی که برای انجام کاری باید انجام شود، مشکل دارند.

درمان اختلال یادگیری غیر کلامی

متأسفانه هیچ رویکرد درمانی استانداردی برای درمان اختلال یادگیری غیر کلامی (NLD) در کودک وجود ندارد، زیرا اطلاعاتی که در زمینه این بیماری داریم بسیار محدود هستند. مانند ADHD، آموزش در مورد این اختلال برای همه کسانی که با فرزند شما سروکار دارند ضروری است. یادگیری اجتماعی-عاطفی (خواندن زبان بدن، لحن صدا، پروتکل‌ها)، آموزش عملکرد اجرایی (برای توسعه مهارت‌های پردازش ناقص)، و فیزیوتراپی می‌تواند به کودکان در مدیریت علائم NLD کمک کند.

برخلاف سایر انواع اختلالات یادگیری، کودکان با ناتوانی یادگیری غیر کلامی در دسته آموزش‌های ویژه قرار نمی‌گیرند؛ اما این بدان معنا نیست که فرزند شما واجد شرایط دریافت کمک اضافی نیست. تسهیلات رسمی یا غیررسمی مفید مانند گروه‌های مهارت‌های اجتماعی، کاردرمانی و استراتژی‌های مدیریت زمان می‌توانند از دسته آموزش‌های ویژه‌ای باشند که به این کودکان ارائه می‌شوند.

در این دسته اختلالات، والدین نیز برای درک رفتارهای فرزندشان نیاز به حمایت دارند. گفتار درمانی می‌تواند برای کودکانی که مشکلات اجتماعی را تجربه می‌کنند نیز کمک‌کننده باشد. آموزش رفتاری والدین (BPT) به والدین ابزارهایی را می‌دهد تا نیازهای فرزندشان را بهتر برآورده کنند. رفتار درمانی دیالکتیکی (DBT) نیز ممکن است برای برخی افراد مفید واقع شود.

توجه داشته باشید در صورت عدم تشخیص این بیماری و پیگیری روند درمانی، این وضعیت می‌تواند چالش‌های مادام‌العمر برای فرد ایجاد کند.

سؤالات متداول