مریم میرزا خانی کیست ؟

زمان تقریبی مطالعه: 14 دقیقه

مریم میرزا خانی کیست ؟

مریم میرزا خانی، دانشمند و ریاضی‌دان برجسته ایرانی است، وی به عنوان اولین ایرانی و اولین زن در دنیا، مدال فیلدز را دریافت کرد. او درباره دینامیک مطالعه کرد و دیدگاه جدیدی درمورد هندسه سطوح ریمان و فضاهای مدول بین آنها، به روی جهان ریاضیات گشود.

پروفسور مریم میرزا خانی دانشمند ریاضیدان برجسته ایرانی و از ریاضیدانان برتر جهان، دانش‌آموخته دانشگاه هاروارد و استاد دانشگاه استنفورد بود. او نخستین دختر ایرانی است که در المپیادهای ریاضیات جهان برنده مدال طلا شد و دو سال متوالی به این مهم دست پیدا کرد. در این مقاله به زندگینامه مریم میرزاخانی خواهیم پرداخت.

تولد و کودکی مریم میرزا خانی

در روز سوم ماه مه 1977، در تهران، ایران، دختری زیبا پا در آغوش جهان گذاشت. این دختر که مریم نام داشت، در خانواده ای آرام و مذهبی بزرگ شد. او سه خواهر و برادر داشت. پدرش، احمد میرزاخانی، مهندس برق بود و مادرش مشغول خانه داری و تربیت فرزندان بود. مریم در کودکی به خواندن کتاب علاقه فراوانی داشت، او می‌خواست زمانی که بزرگ شد نویسنده شود. اما دست سرنوشت، تقدیر دیگری برای او نوشته بود.

افراد تأثیر گذار در زندگی مریم میرزا خانی

محیط زندگی مریم میرزا خانی پروفسور ریاضی، سرشار از آرامش و محبت بود، او در دامن پدر و مادری مهربان و پشتیبان رشد کرد، با خواهر و برادرانش بازی می‌کرد و هیچ کمبودی نداشت. او در مورد پدر و مادرش می‌گوید: «پدر و مادرم همیشه از ما حمایت می‌کردند. آنها به این مسئله اهمیت می‌دادند که ما در آینده شغل‌های رضایت‌بخش و خوبی داشته باشیم اما معروف شدن برایشان اهمیتی نداشت. می‌شود گفت آن دوران خیلی روی من تأثیر داشت، با این که داشتیم جنگ ایران و عراق را هم تجربه می‌کردیم.»

 علاقه بسیار مریم به کتاب و کتاب‌خوانی باعث شده بود که هرگز از خواندن دست نکشد و گمان نکند دنیایی به غیر از داستان بتواند او را سر وجد بیاورد. اما یک روز برادرش برای او معمایی ریاضی طرح کرد و از او خواست تا به آن پاسخ دهد، مریم بعد از اینکه به معما پاسخ داد، شور و اشتیاق شدیدی به ریاضی، در خود احساس کرد. در حالی که قبل از آن حتی در درس ریاضی مشکل داشت و به آن علاقه‌ای نداشت. او می‌گوید کسی که مرا به طور کلی به علم علاقه‌مند کرد، برادر بزرگ‌ترم بود. نخستین خاطره او از ریاضیات، مربوط به وقتی است که برادرش راجع به مسئله‌ای برایش گفت که چگونه می‌توان اعداد ١ تا ١٠٠ را باهم جمع کرد.

اما بعد از این موضوع در مدرسه با علاقه‌ای وصف نشدنی درس ریاضی را گوش می‌داد و به حل کردن مسائل آن می‌پرداخت.

آن معما جرقه‌ای برای آینده درخشان مریم بود. او راه آسان را از خود دریغ کرد و به جای آن تصمیم گرفت که به مسائل پیچیده‌تر رسیدگی کند. زمانی که از او درباره علاقه‌اش به ریاضی سؤال کرده‌اند، پاسخ داده است: «بدون علاقه داشتن به ریاضی ممکن است، آن را سرد و بی روح بیابید. اما ریاضیات زیبایی‌اش را تنها به شاگردان صبور نشان می‌دهد».

 تحصیلات مریم میرزا خانی

مریم با پشت سر گذاشتن دوره ابتدایی، وارد دبیرستان استعدادهای درخشان، فرزانگان تهران شد. او در دوره نوجوانی شاگرد نمونه مدرسه بود. دوره دبیرستان به یکی از بهترین مدارس تهران یعنی مدرسه فرزانگان رفتم و معلم‌های فوق‌العاده‌ای داشتم. او بیان می‌کند که مدیر مدرسه‌شان در پیشرفت او بسیار تأثیر داشته است زیرا هم زن فوق‌العاده‌ای بود و هم حاضر بود برای به وجود آوردن فرصت‌های مشابه مدارس پسرانه برای ما، هر کاری بکند.

در سال 1373، مریم در المپیاد ریاضی با کسب نمره 41 امتیاز از 42 امتیاز، مدال طلای المپیاد ریاضی هنگ کنگ را از آن خود کرد. سال بعد نیز، در تورنتو، او امتیاز کامل المپیاد جهانی ریاضی را کسب کرد و مدال طلای دیگری را برای اولین بار به ایران، آورد. همین موفقیت باعث شد تا بدون پشت سر گذاشتن کنکور سراسری، وارد دانشگاه شود. او می‌گوید المپیاد من را با سؤالات مشکل‌تری در گیر می‌کرد. به عنوان یک نوجوان، از چالش این سؤالات لذت می‌بردم.

 مریم میرزاخانی ریاضیدان، در رشته ریاضی دانشگاه شریف به تحصیل پرداخت و در سال 1378 مدرک لیسانس خود را گرفت. او می‌گوید ملاقات با ریاضیدان‌ها و دوستانم در دانشگاه صنعتی شریف از زیباترین بخش‌های زندگی من  بود. زیرا هرچه بیشتر با ریاضی وقت می‌گذراندم، بیشتر علاقه‌مند می‌شدم. در دانشگاه صنعتی شریف او کلاس‌های حل مسئله و گروه‌های دوستانه مطالعه با هم‌کلاسی‌هایش تشکیل داده بود.

 او پس از کسب مدرک کارشناسی ارشد، به آمریکا مهاجرت کرد. استادان او در دانشگاه هاروارد گفته‌اند: «او با قاطعیت و پرسش‌های بی وقفه خود، از سایر دانشجویان متمایز شده است». مریم در سال 2004، مدرک دکتری خود را از دانشگاه هاروارد دریافت کرد. پایان‌نامه او شگفتی و حیرت همه را برانگیخت. فارب در آن زمان گفت:  «اکثر ریاضیدانان هرگز چیزی به این خوبی تولید نمی‌کنند و این کاری است که میرزاخانی در پایان نامه خود انجام داد.» به گفته بنسون فارب، ریاضیدان دانشگاه شیکاگو، هر یک از راه‌حل‌های ارائه شده توسط وی، به خودی خود ارزش خبری داشت، اما میرزاخانی آن دو را به پایان‌نامه‌ای مرتبط کرد که «واقعاً تماشایی» توصیف شد.

مریم میرزا خانی در جوانی

میرزاخانی در سال‌های 2004 تا 2008، به عنوان محقق مؤسسه ریاضیات clay و استادیار ریاضیات، در دانشگاه پرینستون مشغول به‌ کار بود. او روی سطوح هذلولی و فضاهای مدول آن‌ها کار می‌کرد. در سال 2008 و در سن 31 سالگی به درجه استاد تمام رسید و یک سال بعد، دانشگاه استنفورد، از او به عنوان استاد دانشگاه، دعوت به همکاری کرد.
مریم در میان همکارانش از محبوبیت بالایی برخوردار بود. تا جایی که رالف ال کوهن، استاد ریاضیات باربارا کیمبال براونینگ در استنفورد، گفت: «مریم یک همکار فوق‌العاده بود. او نه تنها یک محقق باهوش و بی باک بود بلکه، یک معلم عالی و مشاور عالی دکترا بود.» یکی دیگر از همکاران او، مک مولن، نیز او را پر از «جاه طلبی بی‌باکانه» توصیف کرد.

 میرزاخانی برخلاف  گستردگی کاربردهای کارش، گفته است که از ریاضیات محض به دلیل ظرافت و ماندگاری سؤالاتی که مطالعه می‌کرد، لذت می‌برد.

 زندگی شخصی مریم میرزا خانی

مریم در دانشگاه هاروارد با پژوهشگری از کشور جمهوری چک، به نام جان وندراک، آشنا شد. جان، پژوهشگر علوم کامپیوتر، در مرکز تحقیقات IBM بود، دیری نگذشت که آن دو به یکدیگر علاقه‌مند شدند و سرانجام در 24 مارس 2008 باهم ازدواج کردند؛ ثمره ازدواج آنها دختری شیرین زبان و دوست‌داشتنی به نام آناهیتا بود.
روش ترجیحی مریم برای کار بر روی یک مسئله این بود که روی یک صفحه کاغذ سفید تصویر ذهنی خود را از مسئله به سرعت می‌کشید و فرمول‌هایی را  که با مسئله مرتبط می‌دانست، روی حاشیه نقاشی‌هایش می‌نوشت. به همین خاطر دختر خردسال او، مادرش را در محل کار به عنوان «نقاش» توصیف کرد.

فعالیت‌های مریم میرزا خانی

مریم به نظریه «فضاهای مدول سطوح ریمان» کمک‌های زیادی کرد. کار اولیه او با یافتن رابطه‌ای با محاسبات حجم در فضای مدول، مشکل شمارش ژئودزیک‌های بسته ساده روی سطوح ریمان هذلولی را حل کرد. کار بعدی او بر روی دینامیک Teichmüller فضای مدول متمرکز شد. به ویژه، او توانست این حدس دیرینه را ثابت کند که جریان زلزله ویلیام تورستن در فضای تیکولر ارگودیک است.
پروفسور مریم میرزا خانی با وجود این کشف‌های بزرگ، هرگز به خود مغرور نشد و فروتنانه خود را یک ریاضی‌دان «کند» توصیف می‌کرد. او در این باره گفت: ‌ «همه می‌توانند ریاضی را درک کنند، برای دیدن زیبایی ریاضی تنها باید مقداری انرژی و تلاش صرف کنید.»
او همین‌طور اعلام کرد: «من هیچ دستورالعمل خاصی [برای ایجاد شواهد جدید] ندارم … مثل این است که در یک جنگل گم شده باشید و سعی کنید از تمام دانشی که دارید، یا می‌توانید به دست آورید، برای ارائه چند ترفند جدید استفاده کنید. آن‌گاه ممکن است راهی برای خروج پیدا کنید.»

 بررسی هوش گاردنر در زندگی مریم میرزا خانی ریاضیدان

مریم توانایی بالایی در تجسم فضای مدول داشت، او شکل اشیا و خطوط را در فضا مدول، برای خود تصویرسازی می‌کرد  و از هندسه برای  اثبات آن بهره می‌برد. این ویژگی خارق‌العاده‌اش، کمک بسیاری در تحقیقات علمی ‌به او کرد. همینطور بیانگر هوش تصویری – فضایی قوی او است.
مهم‌تر از تجسم، تحلیل منطقی مسائل بود که سبب موفقیت مریم در ریاضیات شد. او اعمال ریاضی را به طور اثربخش به کار می‌برد، الگوهای جدیدی کشف می‌کرد و با منطق قوی به تحلیل مسائل، می‌پرداخت. او به تفکر درباره مفهوم اعداد، روابط و الگوها علاقه داشت. با کمک مفاهیم انتزاعی، زنجیره طولانی استدلالات پیشرفته و انجام محاسبات پیچیده، توانست ورای ریاضیات کشف شده را، درک کند. این توانایی‌ها از هوش سرشار منطقی و ریاضی او خبر می‌دهد.
به‌علاوه میرزاخانی قدرت زیادی در شناخت و درک احساسات خود و دیگران داشت. او از خلق و خوی مناسبی برخوردار بود، مسائل را از دیدگاه دیگران می‌دید و روابط مثبتی با نزدیکان خود داشت. همه این موارد نشان‌دهنده هوش برون فردی او است.

جوایز و افتخارات مریم میرزا خانی

در سال 1993، جایزه «بلومنتال» توسط انجمن ریاضی آمریکا، به یاد «لئونارد ام» و «النور بی بلومنتال»، تأسیس شد. این جایزه به فردی اعطا می‌شد که به نظر می‌رسید بیشترین سهم  تحقیقات در زمینه ریاضیات محض را داشته است. این جایزه در سال 2009، به مریم میرزا خانی پروفسور ریاضی، به ‌دلیل موفقیتش در نوشتن پایان‌نامه خود، اعطا شد.

جایزه «روت لیتل ساتر» در ریاضیات، هر دو سال یک بار توسط انجمن ریاضی آمریکا ارائه می‌شد. این جایزه در 10 ژانویه 2013، در نشست مشترک ریاضیات، در سن‌دیگو به مریم میرزا خانی که سهم برجسته‌ای را در تحقیقات ریاضی، در شش سال پیشین داشت، اهدا شد. در همان سال، وی جایزه «محقق سیمونز 2013»، را نیز کسب کرد.

میرزاخانی در سال بعد، به خاطر کمک برجسته‌اش در دینامیک و هندسه سطوح ریمان و فضاهای مدول آنها، «مدال فیلدز»، نوبل ریاضیات، را کسب کرد. این جایزه در سئول، کنگره بین‌المللی ریاضی‌دانان، در 13 اوت ساخته‌ شد. این جایزه‌ هر چهار سال یک‌بار و تنها به ریاضی‌‌دانان زیر 40 سال اعطا می‌شود. او پس از کسب این مدال، در سخنرانی خود گفته است: «پرارزش‌ترین بخش مطالعه ریاضی، لحظه‌ای است که می‌گویی آها! ذوق کشف و لذت فهمیدن چیزی جدید. احساس ایستادن بالای یک بلندی و رسیدن به دیدی شفاف و واضح است». نام او در این سال، در فهرست یکی از ده فرد مهم سال 2014، «مجله نیچر»، قرار گرفت. 

او تا زمان فوتش، ده‌ها جایزه دیگر نیز دریافت کرد و سخنرانی‌های فراوانی انجام داد.  جردن النبرگ در توصیف بانوی ریاضیات بیان کرده است: «مریم، یک نظریه‌پرداز ریاضی باهوش و فردی متواضع بود که افتخارات را فقط به این امید می‌پذیرفت که دیگران را تشویق کند تا راه او را دنبال کنند».

سیارک «321357 میرزاخانی»، توسط مرکز سیاره کوچک (MPC 108698)، به‌طور رسمی به یاد او نام‌گذاری شد.

راز موفقیت مریم میرزا خانی

استعداد مریم میرزاخانی، در خانواده‌ای متدین و مذهبی و زیر سایه پدر و مادری دلسوز، شکوفا شد. خانواده او همیشه از خواسته‌هایش استقبال کردند. حتی زمانی که همه اعضای خانواده معتقد بودند، بهتر است مریم در دانشگاه فیزیک بخواند، به علاقه او احترام گذاشتند و اجازه دادند تا در رشته ریاضی ادامه تحصیل دهد. از طرفی فروتنی و خود کوچک بینی مریم در برابر دریای علم که احتمالاً در اثر تربیت صحیح او به وجود آمده بود، سبب شد تا او هیچ‌گاه از تحقیق و پرسش دست نکشد و با رسیدن به موفقیت‌های کوچک و کسب چند جایزه، غرور مانع ادامه راه او نشود.

روی سخت دنیا در زندگی مریم میرزا خانی

مریم در سال 2013، به سرطان سینه مبتلا شد. آن هنگام طی مصاحبه‌ای بیان کرد: ‌ «دنیا عادل نیست، آن هنگام که در خانواده‌ای خوب به دنیا آمدم یا آن‌وقت که المپیاد قبول شدم عادلانه نبود، امروز هم که در اوج جوانی به سرطان مبتلا شده‌ام عادلانه نیست.»
سرطان او در سال 2016، به استخوان‌ها و کبد او گسترش یافت. کسی که مسائل سخت و پیچیده را حل می‌کرد، در حل معمای سلامتی خود عاجز ماند و در سن 40 سالگی، در بیمارستان استنفورد، کالیفرنیا همسر و فرزند خود را تنها گذاشت.

مارک تسیه لاوین، رئیس دانشگاه استنفورد، پس از فوت او گفت: «مریم خیلی زود از بین ما رفت، اما تأثیر او برای هزاران زنی که از او الهام می‌گیرند تا ریاضیات و علوم را دنبال کنند، باقی خواهد ‌ماند. مشارکت‌های او به عنوان یک محقق و یک الگو قابل توجه و ماندگار است. ما در اینجا، استنفورد و در سراسر جهان به شدت دلتنگ او خواهیم شد.»

سؤالات متداول