ترس کودکان از تاریکی  را جدی بگیرید

زمان تقریبی مطالعه: 11 دقیقه

ترس کودکان از تاریکی چیست؟

ترس کودکان از تاریکی از جمله اختلال‌های اضطرابی به شمار می‌رود که کودک ترس شدید، افراطی و مداوم از تاریکی دارد. ترس از تاریکی یکی از رایج‌ترین ترس‌های دوران کودکی است. ذهن کودکان معمولاً هنگام تاریکی این پرسش را مطرح می‌کند که حالا چه اتفاقی قرار است، روی بدهد. در برخی مواقع فکر تنهایی در یک اتاق تاریک کودکان را می‌ترساند. کودکانی که از تاریکی و تنهایی به شدت ترس و اضطراب دارند، از آن فرار می‌کنند. این کودکان بیش از هر امری نیازمند احساس آرامش و امنیت هستند که والدین و اعضای خانواده می‌توانند به آنها بدهند.

روش‌های درمانی مؤثری برای رهایی از ترس از تاریکی در کودکان وجود دارد. در این  مقاله علل، نشانه‌ها و درمان فوبیای تاریکی در کودکان را بررسی خواهیم کرد.

سن طبیعی ترس کودکان از تاریکی

در سن ۳ و ۴ سالگی، بیشتر کودکان به احتمال زیاد تلویزیون تماشا می‌کردند، به کتاب‌های مصور و بسیاری چیزهای دیگر که احتمالاً می‌توانند این تخیل را فعال کنند، نگاه می‌کردند. نگرانی واقعی زمانی است که آنها در معرض همه چیزهای مربوط به هیولا و سایر تصاویر وحشتناک قرار می‌گیرند.

بنابراین ترس از تاریکی معمولاً برای نخستین بار حدود سن 3 یا 4 سالگی رخ می‌دهد که تخیل کودک فعال می‌شود. هنگامی که کودک از طریق رسانه‌های اجتماعی، تلویزیون و فیلم‌ها با دنیایی فراتر از آنچه ممکن است در خانه خود تجربه کند، قرار می‌گیرد، تخیل او نیز گسترش می‌یابد.

سن شروع ترس از تاریکی می‌تواند متفاوت باشد، ولی معمولاً از حدود ۳ سالگی آغاز می‌شود که کودک در معرض طیفی از محرک‌های مختلف قرار می‌گیرد.

این اختلال اگر درمان نشود، ممکن است در بزرگسالی نیز فرد را گرفتار خود کند.

بررسی دلایل ترس کودکان از تاریکی

دلایل اصلی ترس کودکان از تاریکی متفاوت است. در ادامه به مهمترین دلایل ترس شدید کودکان از تاریکی می‌پردازیم.

تنبیه کودکان در محل‌های تاریک

 یکی از دلایل ترس کودکان از تاریکی نگه‌داشتن آنها در مکان‌های تاریک است. زمانی است که پدر و مادر یا نزدیکان کودک به عنوان تنبیه کودک را در اتاقی تاریک همانند انباری، زیرزمین، و … که سبب وحشت او می‌شود، تنها می‌گذارند، سبب بروز این اختلال در کودکان می‌شود.

تخیل بالای کودکان

ترس از تاریکی به دلیل تخیل بالا در کودکان روی می‌دهد، ممکن است که در فضای منزلی که کودک در آن زندگی می‌کند یا اتاق آشنای کودک، وضعیت‌های تاریک و روشن جلوه‌های متفاوتی داشته باشند. از آنجا که کودک در مرحله رشد تصورات تخیلی دارد، به راحتی می‌تواند از هر سایه هر شیء در تاریکی برای خود هیولایی بسازد و از آن هیولای خیالی خود بترسد.

در برخی موارد نیز ترس کودکان از تاریکی، ناشی از تصورات ذهنی آنها درباره دزد و موجودات خیالی است که از سوی اطرافیان خود می‌شنود یا گاهی در خواب می‌بیند. از نظر یک کودک، تاریکی می‌تواند مظهر هیولاها، غول‌ها، دزدها و … باشد که می‌توانند به او صدمه بزنند.

ترس از ناشناخته‌ها

 گاهی علت ترس از تاریکی کودک تنها معمول این نکته است که آنها نمی‌دانند در تاریکی چه باید بکنند. گاهی نیز عادت ترس کودک از تاریکی از این موضوع ناشی می‌شود که نمی‌تواند مادر، پدر یا شخص مراقب خود را ببیند؛ درحالی‌که اگر این فرد دستش را به کودک بدهد، ترس کودک از بین می‌رود.

ارتباط تنش در خانواده و ترس از تاریکی کودکان

کودکان ظرفیت کمتری برای تجربه فشار و استرس دارند؛ به همین دلیل وجود تنش در خانواده مانند دعوای والدین یا بدرفتاری با کودکان می‌تواند زمینه‌ساز شکل‌گیری انواع ترس‌های افراطی در آنها شود که ترس از تاریکی شایع‌ترین آنهاست.

وابستگی بسیار زیاد به والدین و ترس کودکان از تاریکی

کودکانی که در سنین پایین وابستگی زیادی به والدین خود دارند، جدایی از آنها می‌تواند برایشان مشکل ایجاد کرده و دچار اختلال اضطراب جدایی کند که از جمله می‌تواند آنها را دچار ترس از تاریکی کند. والدین می‌توانند با روش‌های تربیتی مناسب و ایجاد دلبستگی در کودکان به صورت مناسب و ایمن  از میزان وابستگی کودکان خود بکاهند.

علائم ترس از تاریکی کودک

علائم کلی ترس کودکان از تاریکی می‌تواند با علائم سایر ترس‌ها همچون ترس از ارتفاع  یا ترس از آب و…  مشابه باشد. ترس کودکان از تاریکی، گاهی به حدی شدید می‌شود که کودک حتی از تصور کردن آن هم دچار اضطراب شدید می‌شود. رایج‌ترین علائم فوبیای تاریکی در کودکان شامل موارد زیر است:

علائم جسمی:

• ایجاد مشکل تنفسی
• افزایش ضربان قلب شدید
• تنگی قفسه سینه یا درد
• احساس لرزش، یا سوزن سوزن شدن
• دچار سرگیجه شدن
• اختلال گوارشی
• گرگرفتگی
• تعریق زیاد
• خشک شدن دهان
• رنگ پریدگی صورت

علائم احساسی:

• احساس استرس یا وحشت بیش از اندازه
• یک نیاز شدید برای فرار از موقعیت
• جدا شدن از خود یا احساس غیرواقعی
• از دست دادن کنترل احساس
• احساس مرگ یا بی‌هوشی
• احساس ناتوانی نسبت به ترس

علائم رفتاری:

• اجتناب از موقعیت ترس‌آور
• چسبیدن به والدین
• شب ادراری
• ناتوانی در تصمیم‌گیری
• لکنت زبان
• گوشه‌گیری، انزواطلبی و کم‌رویی
• اختلال در خواب
• ناخن جویدن
• خشم و عصبانیت
• غمگینی زیاد
• دروغگویی به جهت ترس
• دیدن کابوس و خواب‌های ترسناک

درمان ترس کودکان از تاریکی

رفع ترس کودکان از تاریکی می‌تواند با روش‌های مختلفی انجام گیرد. در ادامه انواع روش‌های درمانی ترس کودکان از تاریکی مورد بررسی قرار می‌گیرد.

درمان از طریق مواجهه

در این روش درمانی، کودک به‌تدریج در معرض ترس خود قرار می‌گیرد تا این شرایط به مرور برایش عادی و متوجه شود که دلیلی برای ترس بیش از اندازه از تاریکی وجود ندارد.

دو روش برای مواجهه با ترس کودک از تاریکی وجود دارد، یکی تجسم ترس و دوم تجربه ترس در زندگی واقعی. بیشتر برنامه‌های درمانی این دو روش را با هم ترکیب می‌کنند.

درمان شناختی برای غلبه ترس کودک از تاریکی

در روش‌شناختی اطلاعاتی به کودک ارائه می‌شود تا نشان دهد، تاریکی ترسناک و استرس‌زا نیست. از این نظر برای درمان ترس کودکان از تاریکی مفید واقع می‌شود که به آنها کمک می‌کند تا علل استرس خود را شناسایی کرده و افکار مثبت یا واقع‌بینانه‌تری را جایگزین آنها کنند.

درمان از طریق تکنیک‌های آرامش‌بخش

زمان خواب کودک را می‌توان با تداعی‌های خوش و آرامش‌بخش همراه کرد، برای نمونه مسواک زدن، شب بخیر گفتن، پوشیدن لباس خواب، شنیدن داستانی ساده یا خاطره‌ای از دوران کودکی سبب کاهش دلهره و اضطراب کودک می‌شود.

همچنین برای درمان ترس از تاریکی کودکان می‌توان از یک وسیله که برای آنها آرام‌بخش است، مانند پتوی یا عروسک خاص و… استفاده کرد که کودک در زمان خواب با آن آرام‌تر شود و احساس ایمنی بیشتری داشته باشد. برای کاهش استرس کودکان با توجه به سن آنها می‌توان از اسباب‌بازی‌های ضد استرس استفاده کرد.

دارو درمانی

دارو همیشه برای افراد مبتلا به ترس از تاریکی روش مناسبی به شمار نمی‌رود. چراکه ممکن است عوارض به همراه داشته باشد.

بازی‌درمانی برای ازبین‌بردن ترس کودک از تاریکی

بازی برای ترس از تاریکی کودکان می‌تواند مؤثر باشد، چراکه گاهی انجام برخی بازی‌ها و سرگرمی‌ها در تاریکی می‌تواند سبب کاهش ترس کودک از تاریکی شود. برای نمونه والدین می‌توانند جلوی نور شمع به سایه بازی با انگشتان روی دیوار بپردازند. یا در تاریکی جای خود  را تغییر داده و از کودک بخواهند آنها را پیدا کند. هدف از انجام این بازی‌ها آن است که کودک به تاریکی عادت کرده و ترسی از آن به دل نداشته باشد.

درمان روان تحلیلی

در روان تحلیلی که معمولاً پدر و مادر و کودک با هم در جلسه درمان شرکت داشته و ریشه‌های به‌وجودآورنده ترس کودک که به طور ناخودآگاه بر مسئله تأثیر ایجاد کرده مورد بررسی قرار می‌گیرد. در این جلسه مسائلی همانند روابط اولیه کودک با مادر و تعارض‌های کودک در طول رشد روانی و عاطفی به‌تدریج مورد کاوش قرار می‌گیرند.

درمان شناختی رفتاری

در روش درمان شناختی رفتاری ترس کودکان از تاریکی، بر علل به وجود آمده اجتناب کودک از تاریکی تأکید دارد. در این روش، روانشناس علاوه بر تمرین‌های رفتاری، به کودک کمک می‌کند تا روی فکر و احساس به‌وجودآورنده مشکل کارکرده و تلاش کند تا افکاری جایگزین برای افکار اضطرابی خویش بیابد.

داستان‌خوانی

یک راه آسان دیگر برای رهایی اجتناب کودکان از تاریکی، خواندن داستان و قصه برای کودکان است. خواندن یک داستان یا تماشای یک فیلم در مورد ترس از تاریکی راهکار مناسبی است که کودکان بر ترس خود غلبه کنند. از آنجا که این یک مشکل عمومیت دارد، فیلم‌ها و داستان‌های بسیاری در مورد آن وجود دارد.

راه‌های جلوگیری از ترس کودکان از تاریکی

با روش‌های بسیار ساده از همان ابتدای سنین پایین کودکان می‌توان از ترس کودکان از تاریکی پیشگیری به عمل آورد.

• والدین در روش‌های تنبیهی خود، هیچگاه از قرار دادن کودک در مکان‌های تاریک استفاده نکنند.
•  با روشن نگه داشتن یک چراغ خواب کم‌نور می‌توان اتاق کودک را از تاریکی محض بیرون درآورد. البته باید چراغ خواب را جایی قرار داد که نور آن موجب سایه وسایل اتاق روی دیوار نشود که خیال‌پردازی کند.
• وقتی که چراغ اتاق را خاموش شد، والدین چند دقیقه نزد کودک خود باقی بمانند و درباره روزی که گذارنده، با او صحبت کنند.
• اگر کودک عادت دارد نیمه‌های شب از خواب بیدار شود، هیچ‌گاه او را به اتاق دعوت نکنند، چراکه ترک چنین عادتی دشوار است.
• زمانی که کودک وحشت‌زده از خواب بیدار می‌شود، والدین سعی نکنند با انتقاد یا سرزنش او را تحقیر کنند؛ بلکه صبورانه نسبت به ترس کودک و منشأی آن از او سؤال کنند، تا در صورت تمایل درباره ترسش یا موجوداتی که در خواب دیده است صحبت کند.

سؤالات متداول