تست هوش کودکان و معرفی انواع آن

زمان تقریبی مطالعه: 12 دقیقه

همه والدین مایل هستند تا با انجام تست هوش کودکان از میزان بهره هوشی فرزندان خود مطلع شوند. برخی از والدین برای فخر فروختن، برخی برای اندازه‌گیری توانایی‌های فرزند و استعدادیابی و عده‌ای از آن‌ها برای بهبود نقاط ضعف فرزندان، مایل هستند تا به سنجش هوش کودکان خود بپردازند. بررسی هوش کودک از جانب والدین با هر هدفی که باشد؛ با انجام تست هوش مناسب کودکان انجام می‌شود.

تست‌های متعددی هستند که می‌توانند تا حدودی میزان بهره هوشی کودک را نشان دهند. برخی از تست‌های هوش علمی و برخی دیگر جنبه سرگرمی دارند.

در این مطلب به معرفی انواع تست هوش کودکان و مزایا و معایب تست هوش برای کودکان می‌پردازیم.

تست هوش کودکان به چه معناست

هوش کودک شامل توانایی فکر کردن، توانایی حل مشکلات، تحلیل و بررسی موقعیت‌ها و همچنین درک آداب و رسوم و ارزش‌های اجتماعی یا هنجارها است. تست هوش کودک نوعی ارزیابی است که به تخمین عملکرد فکری او در همان زمان می‌پردازد.

برای برگزاری تست هوش کودکان، کودک باید فعالیت‌ها و وظایفی را که طبق استدلال‌های خاصی طراحی شده است، انجام دهند. تست‌های هوش نشان می‌دهند که ضریب هوشی کودک در آن سن چقدر است. هدف از انجام تست هوش این است که والدین و معلمان به ارزیابی نیازهای دانش‌آموز بپردازند و متناسب با وضعیت هوش کودک، از او انتظارات تحصیلی داشته باشند.

انواع تست هوش برای کودکان

تست هوش کودکان دارای انواع مختلفی است؛ اما همه آن‌ها بر اساس یک بخش مهم از هوش، یعنی هوش کلامی و غیرکلامی تقسیم بندی می‌شوند. منظور از هوش کلامی، توانایی درک کردن و تحلیل یا حل مسائل بر پایه زبان است؛ اما هوش غیر کلامی توانایی درک و حل مسائل به صورت متولی و فضایی است. انواع تست هوش مناسب کودکان عبارت است از:

آزمون هوش ریون

سنجش هوش کودکان با آزمون هوش ریون، برای تعیین کردن میزان هوش کودک بدون در نظر گرفتن ویژگی‌های اجتماعی، فرهنگی، زبان، میزان تحصیلات و…انجام می‌شود. معمولاً کودکان بالای 5 سال شرایط مطلوبی برای انجام آزمون هوش ریون دارند.

میزان هوش کودکان در این نوع ارزیابی بر اساس نوع استدلال کودک هنگام پیدا کردن بخش گمشده از یک طرح بصری تعیین می‌شود. در واقع طی این تست هوش کودکان، از آن‌ها خواسته می‌شود تا با انتخاب یکی از تصاویر، طرح مورد نظر را تکمیل کنند. سنجش هوش کودک با آزمون هوش ریون بسیار گسترده است و این امکان را به روانشناس می‌دهد که با انجام آن، به بررسی توانایی یادگیری کودک و هوش عمومی او بپردازد.

تست هوش بوناردل

تست هوش بوناردل یکی از انواع تست‌ های هوش غیر کلامی مناسب نوجوانان است که انجام آن به صورت دیداری امکان پذیر است. این تست به دلیل آسان‌تر بودن نسبت به سایر تست‌های هوش، برای عموم افراد مناسب است. امکان انجام این تست علاوه بر کودکان و نوجوانان، برای بزرگسالان نیز وجود دارد.

 تست هوش بوناردل از دو سری تصویر سه عددی و شش عددی تشکیل شده است. در هر سؤال از تست بوناردل، تصاویر سه عددی، ماهیت اصلی  تصاویر را نشان می‌دهند و فرد باید با انتخاب یکی از شش تصویر سری دوم، به این تست هوش پاسخ دهد.

آزمون هوش وکسلر

آزمون هوش وکسلر از دیگر انواع تست هوش کودکان است که توسط یک دانشمند آمریکایی با نام دیوید وکسلر ساخته شده است. دیوید وکسلر با اعتقاد بر قابل اندازه گیری بودن مهارت‌های هوش، این تست را ابداع کرده است که تمام کودکان و بزرگسالان حتی با وجود اختلالات بینایی و گفتاری می‌توانند آن را انجام دهند.

 انجام این تست هوش برای کودکان می‌تواند بسیار کارآمد باشد؛ چراکه بسیاری از نقاط ضعف و قوت فکر کودک در این آزمون ارزیابی می‌شود. با انجام این تست هوش برای کودک، والدین می‌توانند از توانایی‌ها، مهارت‌ها، پتانسیل‌های شناختی و ظرفیت یادگیری کودک مطلع شوند و با درک آن راه حل مناسبی را برای موفقیت فرزند خود پیدا کنند.

تست هوش آدمک (گودیناف)

یکی دیگر از انواع تست هوش کودکان که با توجه به هوش غیرکلامی کودکان اندازه گیری می‌شود؛ تست هوش آدمک یا گودیناف است. این تست ضریب هوشی کودک را بر اساس نقاشی چهره کودک اندازه گیری می‌کند. زمان انجام این آزمون نسبتاً کوتاه است و در حدود 15 دقیقه به طول می‌انجامد.

روانشناسانی که به تحلیل تست آدمک می‌پردازند؛ امتیاز دهی آن را به دو شکل انجام می‌دهند. در حالت اول به هوش غیر کلامی کودک و در حالت دوم وضعیت عاطفی و رفتاری کودک امتیاز خود را ثبت می‌کنند.

تست هوش استنفورد – بینه

تست هوش استنفورد بینه یکی از مورد اعتمادترین انواع تست هوش کودکان است که به صورت کلامی و غیرکلامی انجام می‌شود؛ چراکه این آزمون به صورت نشانه‌های درجه‌بندی شده انجام می‌شود. این آزمون به بررسی چند عامل درک انسان مانند پردازش دیداری_فضایی، استدلال سیال، استدلال کمی، دانش، حافظه کاری و… می‌پردازد.

این آزمون از 30 سوال تشکیل شده است که از آسان به دشوار طراحی شده اند و معمولاً دشوار بودن آخرین سوالات باعث شده است تا برخی از کودکان قادر به پاسخ آن نباشند.

 تست هوش چندگانه گاردنر

هاروارد گاردنر، روانشناسی است که برای اولین بار تست هوش چندگانه را بر اساس نظر هوش چندگانه در سال 1983 ابداع کرده است. بر اساس این نظریه، گاردنر معتقد است که هوش انسان یک واحد اندازه‌گیری نیست؛ بلکه هوش انسان چندگانه است.

به همین خاطر است که عده‌ای از افراد در یک زمینه مانند هنر مهارت دارند و در رشته‌ای مانند ریاضی استعداد و هوش چندانی ندارند. ضعیف بودن در یک زمینه نشان دهنده ضریب هوش پایین یا کم‌هوشی نیست. گاردنر معتقد است که هوش انسان دارای 8 تا 10 بخش است. تست هوش چندگانه گاردنر به والدین کمک می‌کند تا از استعداد فرزندان خود مطلع شوند.

هوش کلامی، هوش ریاضی، هوش فضایی، هوش هستی‌گرا، هوش طبیعت‌گرا، هوش حرکتی، هوش اجتماعی، هوش درون‌فردی، هوش موسیقی و هوش اخلاقی چند نمونه از بخش‌های هوش انسان به عقیده گاردنر هستند. 

 تست هوش کتل

تست هوش کتل نمونه از تست‌های هوش تصویری مناسب کودکان است که ریموند کتل به دلیل وابسته نبودن این آزمون‌ها به اعتقادات و فرهنگ جامعه‌ای خاص، آن را ابداع کرده است. میزان سختی تست هوش کتل نسبت به سایر آزمون‌های هوش بیشتر است. کودکانی که در رده سنی بین 7 تا 13 سال قرار دارند؛ کاندید مناسبی برای انجام تست هوش کتل هستند.

تست هوش رینولدز

تست هوس رینولدز یکی از انواع تست‌هایی است که تأکید خاصی روی حافظه انسان دارد. هدف اصلی این آزمون، بررسی توانایی شناختی کودک و قدرت یادآوری آن‌ها بعد از مشاهده تصاویر و کلمات متعدد است. تست هوش رینولدز از جمله تست‌هایی است که انجام آن مستلزم استفاده از هوش کلامی و غیرکلامی است؛ چرا که برخی از سؤالات آن به صورت تصویری و برخی از آن‌ها به صورت کلامی یا زبانی است.

مزایای تست هوش برای کودکان

مزایای تست هوش کودکان با توجه به سنی که در آن قرار دارد، متفاوت است. اگرچه نتیجه تست هوش کودکان به صورت قطعی نیست و همه جوانب را در نظر نمی‌گیرد؛ اما می‌توانند با مزیت‌هایی همراه باشد که برخی از آن‌ها عبارت هستند از:

1. تست هوش برای کودک به معلمان و والدین کمک می‌کند تا با نقاط قوت و ضعف کودک آشنا شوند.

2. والدین و معلمان می‌توانند بعد از انجام تست هوش کودک، نیازهای آموزشی او را بهتر و دقیق‌تر رفع کنند.

3. سال‌های زیادی است که کلاس‌های تقویتی و تخصصی برای دانش‌آموزان تیزهوش برگزار می‌شود؛ لذا والدین می‌توانند بعد از سنجش هوش کودکان، در صورت تیز هوش بودن کودک خود، او را در کلاس‌هایی ثبت نام کنند که کودک با عمق بیشتری مطالب را درک کند.

4. در بیشتر مواقع کودکانی که از هوش بالایی برخوردار هستند؛ در کلاس‌های معمولی مدرسه دلزده و خسته می‌شوند؛ لذا والدین می‌توانند در صورت تیز هوش بودن فرزندان خود، آن‌ها با توجه به علایقی که دارند؛ به چالش بکشند و آن‌ها از حالت دلزدگی خارج کنند.

5. در صورتی که با انجام تست هوش کودکان، والدین متوجه پایین بودن بهره هوشی کودک شده‌اند؛ می‌توانند با فراهم کردن شرایط بهتر، آموزش را متناسب با توانایی‌های کودک ادامه دهند.

معایب تست هوش کودکان

با وجود اینکه تست هوش کودکان می‌تواند تا حدودی قدرت یادگیری و هوش کودک را نشان دهد؛ بازهم با معایب و محدودیت‌هایی همراه است. یکی از معایب تست هوش (IQ) کودکان این است که تمام جنبه‌های فکری کودک را ارزیابی نمی‌کنند و به همین علت ممکن است نتیجه آن به اندازه کافی کارآمد نباشد.

والدین و معلمان باید به این نکته توجه داشته باشند که تست هوش (IQ) کودک، نشانگری است که به کمک آن قدرت و توانایی و مشکلات یادگیری مشخص می‌شود؛ بنابراین نباید نتیجه تست هوش کودکان باعث برداشت اشتباه والدین از هوش و توانایی کودک شود.

چگونگی تحلیل انواع تست هوش

تحلیل انواع تست هوش از اهمیت بالایی برخوردار است؛ به همین علت باید توسط روانشناسان و متخصصان حاذق در زمینه تست هوش کودکان انجام شود. تست‌های هوش به تنهایی نمی‌توانند دارای تحلیل مناسبی باشند؛ چراکه اغلب به صورت کیفی، سطح هوش کودک را تعیین می‌کنند. از این جهت روانشناسان و افراد متخصص در این حوزه برای تحلیل درست انواع تست هوش کودکان، آزمون‌های فرعی را  برگزار می‌کنند.

 آزمون‌های فرعی به روانشناس کمک می‌کند تا هوش کودک را در جنبه‌های مختلفی بررسی کند و به درک درستی از توانایی شناختی کودک یا نوجوان برسد. برای مثال روانشناس یا تحلیل گر تست هوش کودکان، با ارزیابی آزمون‌های فرعی به این نتیجه می‌رسد که کودکی حافظه کلامی متوسط و حافظه دیداری قوی دارد.

 اگرچه ضعف یا قوت یک مهارت می‌تواند در نمره تست تاثیر بگذارد، اما این بدان معنا نیست که کودک از ظریب هوشی پایین یا خیلی بالایی برخوردار است؛ بلکه با این تحلیل می‌تواند پیشنهاد کند که کودک برای یادگیری مطالب مختلف، از حافظه دیداری خود استفاده کند و با مشاهده تصاویر مختلف، اطلاعات خود را در یک زمینه افزایش دهد.

سن مناسب برای انجام تست هوش کودکان

سن مناسب برای تست هوش کودکان توسط روانشناسان و افراد متخصص در این زمینه تعیین می‌شود. اما در حالت کلی بیشتر کودکان بالای 2 سال می‌توانند به انجام تست هوش بپردازند. تست هوش کودکان معمولاً به‌گونه‌ای است که کودک باید برای انجام آن دارای مهارت کلامی باشد.

در واقع کودک باید بتواند صحبت کند و به تستی که توسط روانشناس گرفته می‌شود، پاسخ دهد. در صورتی که والدین می‌خواهند هوش و استعداد نوزادان خود را ارزیابی کنند؛ باید رفتارها و حرکات نوزاد را بررسی کنند. نوزادانی که دارای هوش و استعداد خوبی هستند؛ اغلب می‌توانند برای ساعت‌های طولانی آرام بمانند، به تحریکات حسی حساس هستند، خواب زیادی ندارند و بسیار هوشیار هستند.

معمولاً تست هوش کودکان 2 تا 3 سال به صورت شفاهی انجام می‌شود، چراکه آن‌ها قادر به نوشتن نیستند. با توجه به مطالعات انجام شده، روانشناسان نتایج تست هوش قبل 5 سالگی را دقیق نمی‌دانند و اغلب آن‌ها 5 تا 8 سالگی را بهترین زمان انجام تست هوش برای کودک می‌دانند.

سؤالات متداول